Αναρωτιέμαι κι απάντηση δεν έχω

Από νέος έθετα στον εαυτό μου ερωτήματα   Προσπαθούσα να βρω απαντήσεις μέσα μου, καθώς δεν είχα χρόνο να αναζητήσω βιβλιογραφικά τι έλεγαν άλλοι. Ήμουν τυχερός να έχω καλούς δασκάλους στη μέση εκπαίδευση και (λιγότερους, οφείλω να ομολογήσω) άριστους στο Πανεπιστήμιο. Προπάντων, είχα μια πλειάδα φίλων με πολύ δυνατή σκέψη. Ανάμεσα σε ένα μεζέ, ένα ποτηράκι κρασί και πολύ τραγούδι, συζητούσαμε, συμφωνούσαμε, διαφωνούσαμε, διαμορφώναμε τη σκέψη μας. Σκέφτηκα μερικές απαντήσεις. Μερικές μου φάνηκαν πρωτότυπες. Όταν, συνταξιούχος πια, απόκτησα χρόνο, άρχισα να μελετώ. Ποτέ δεν είναι αργά. Ανακάλυψα λοιπόν πως οι «πρωτότυπες» απαντήσεις μου πρέπει να είναι ορθές, διότι τις έχουν διατυπώσει άλλοι, σοφοί άνθρωποι. Όμως έπαψαν έτσι να είναι πρωτότυπες! Κι όμως. Καθώς έφθασα σ΄ αυτές όχι αντιγράφοντας τους σοφούς, αλλά ακολουθώντας δικό μου δρόμο, διατηρούν ίχνη πρωτοτυπίας του νέου δρόμου. Στηριζόμενος σε τέτοιες απαντήσεις άρχισα να προσπαθώ να ερμηνεύσω τα όσα συμβαίνουν γύρω μου. Και να τα δημοσιεύω σε βιβλία, που αποδείχθηκαν μη ευπώλητα, αλλά και σε επιφυλλίδες σε τοπικές εφημερίδες με διάδοσή τους στο ιντερνέτι. Άρχισαν να καταφθάνουν κριτικές αναγνωστών. Αρκετές θετικές, μερικές αρνητικές, πάντοτε εποικοδομητικές. Ένα από τα αναπάντητα ερωτήματα που έχω θα συζητήσω παρακάτω.

Πάστερνακ, Σολζενίτσιν, Ζαχάροφ, Τσάρλι Τσάπλιν, Πικάσο, Μπερτραντ Ράσελ, Νόαμ Τσόμσκυ, Ρίτσος, Θεοδωράκης, Ευριπίδης, Πλάτων…ο κατάλογος των ονομάτων που θα μπορούσα να παραθέσω δεν έχει τελειωμό. Τι κοινό έχουν όλοι αυτοί που τους έβαλα στο ίδιο τσουβάλι; Είναι όλοι άνδρες επιφανείς. Μεγάλωσαν και αναπτύχθηκαν σε κάποιο καθεστώς. Τυχαία; Δεν μπορεί να αποκλεισθεί, αλλά δεν μπορώ να φαντασθώ ότι το καθεστώς όπου μεγάλωσε και αναπτύχθηκε μια ιδιοφυΐα δεν συνέβαλε στην παιδεία της. Και όμως απαρνήθηκαν όλοι τους ανοιχτά αυτό το καθεστώς, το πατρικό καθεστώς τους. Κι αυτό τους κυνήγησε, αυτούς, τα παιδιά του, ανελέητα. Από την εξορία και το κλείσιμο των συνόρων πίσω τους, με τον εξαναγκασμό να γίνουν πρόσφυγες σε ξένα μέρη ως τη φυσική εξόντωσή του. Κι όμως συνέβαλαν αυτοί στη δόξα του καθεστώτος που τους ανάθρεψε, κι όλοι αναγνωρίσθηκαν και τιμήθηκαν απ΄ αυτό εκ των υστέρων. Προκύπτουν ποικίλα ερωτήματα. Γιατί ένας Πλάτων ή ένας Θουκυδίδης, διάνοιες προϊόντα της Δημοκρατίας, έγιναν τιμητές της; Γιατί ένα τέτοιο καθεστώς έφθασε στην ασυγχώρητη πράξη της θανατικής καταδίκης του Σωκράτη; Αν έγιναν τέτοια πράγματα επειδή το καθεστώς δεν ήταν καλό, τότε πώς ανέθρεψε και ανέδειξε τέτοιους μεγάλους άνδρες; (Γράφω άνδρες σε μια μακρά περίοδο ανδροκρατίας, αλλά υπάρχουν και αντίστοιχες γυναίκες). Εξάλλου τα καθεστώτα που ανέφερα είχαν συχνά ιδιότητες εντελώς αντίθετες το ένα από το άλλο. Ένα καθεστώς που ανέπτυξε εκπληκτική μουσική, χορό, κινηματογράφο, ποίηση, πώς βρέθηκε να κατηγορείται από τους ήρωες που αυτές οι πνευματικές λειτουργίες τους ανέδειξαν και να τους κυνηγά αμείλικτα; Γιατί οι πιο επιφανείς άνθρωποι σε ένα καθεστώς είναι οι διαφωνούντες; Ο επιφανής κινεί το φθόνο. Οι ομότεχνοί του, όταν δεν μπορούν να δημιουργήσουν οι ίδιοι αξιόλογο έργο, προσπαθούν να αποδομήσουν το έργο των ικανών ή και να τους εξουδετερώσουν. Παρασύρουν εύκολα το ευκολόπιστο πλήθος, που είναι έτοιμο κι αυτό να φθονεί τους ανθρώπους που θαυμάζει. Οι ίδιοι αρνούνται να κολακέψουν το καθεστώς. Δεν μου αρκεί όμως αυτή η εξήγηση. Η δίωξη τέτοιων ανθρώπων έχει κάποιο συστηματικό στοιχείο.

Τα ονόματα που ανέφερα και το πλήθος όσων άλλων ανήκουν στην ίδια κατηγορία δεν ήταν πολιτικοί ή στρατιωτικοί, για να απειλούν άμεσα το καθεστώς. Γιατί τους φοβήθηκε τόσο και τους κυνήγησε; Ήταν πνευματικοί άνθρωποι. Δεν απευθύνονταν στο σωματικό Εγώ, όπως οι στρατιωτικοί που απειλούν τη ζωή ανθρώπων. Ούτε στο κοινωνικό Εγώ απευθύνονταν, όπως οι πολιτικοί. Απευθύνονταν κυρίως στο νοητό Εγώ, στον καθένα χώρια. Η επίδραση που μπορούν να έχουν πάνω του είναι ελάχιστη. Αλλά το πλήθος των ανθρώπων που επηρεάζονται είναι μέγιστο. Κι αυτό το μεγάλο πλήθος συντονίζεται συναισθηματικά από τους πνευματικούς ανθρώπους, καλλιτέχνες, μουσικούς, εικαστικούς, θεατρικούς, ερευνητές κλπ. Αναδεικνύεται έτσι η ανυπολόγιστη αξία που έχει η παιδεία, για την οποίαν δεν υπάρχουν πτυχία. Και η αξία που έχουν οι ανθρωπιστικές επιστήμες. Οι φυσικές επιστήμες προσφέρουν γνώσεις που αντισταθμίζουν τους περιορισμούς των φυσικών νόμων κάνοντας τη ζωή μας ευκολότερη. Οι κοινωνικές επιστήμες προσφέρουν γνώσεις που αντισταθμίζουν τους περιορισμούς των κοινωνικών νόμων διευκολύνοντας επίσης τη ζωή μας. Οι ανθρωπιστικές επιστήμες προσφέρουν γνώσεις που απλώς μπορούν να διευρύνουν τα σύνορα που περιορίζουν την άπειρη φαντασία του νοητού Εγώ, διαλύοντας τις επιδράσεις που έχει η σκόπιμη ή τυχαία πλύση εγκεφάλου που διαρκώς υφιστάμεθα.

Έχω επανειλημμένα τονίσει την υπεροχή της δημοκρατίας έναντι όλων των άλλων καθεστώτων. Και λέγοντας δημοκρατία εννοώ ό,τι και ο Αριστοτέλης, οι άρχοντες να είναι κατεξοχήν κληρωτοί. Ωστόσο, η δημοκρατία δεν είναι η πανάκεια που λύνει όλα τα προβλήματα, ιδίως αυτό που έθεσα. Θυμόμαστε το Σωκράτη. Υπάρχει λύση; Ασφαλώς δεν υπάρχει, από εμένα τουλάχιστον, αφού δεν μπορώ να προσδιορίσω την αιτία του φαινομένου. Ωστόσο, έχω υποδείξει τις αρχές μιας σύγχρονης εκδοχής της αρχαίας Αθηναϊκής Δημοκρατίας («Δημοκρατία», dimitrissideris.wordpres.com). Πιστεύω ότι αυτή αντιμετωπίζει ως ένα βαθμό το πρόβλημα, οποιαδήποτε κι αν είναι η αιτία του.

Η δημοκρατία και η ρεπούμπλικα έχουν ένα εγγενές (εξορισμού) μειονέκτημα: Επιτρέπουν στην πλειοψηφία (50%+x) να αποφασίσει μέτρα που μειώνουν τα δικαιώματα της μειοψηφίας (50%-x). Ακόμη όμως και ο πιο ειδεχθής εγκληματίας έχει απαραβίαστα ανθρώπινα δικαιώματα, αποφασισμένα με παγκόσμια συναίνεση. Ο κίνδυνος μπορεί να ταλαντώνεται αυτόματα. Στην εκδοχή της δημοκρατίας που έχω προτείνει, πλάι στην κοινή βουλή με βουλευτές κληρωμένους από όλο το λαό, υπάρχει και μια «γερουσία» υπεύθυνη για τα δικαιώματα των μειονοτήτων και την υπεράσπισή τους απέναντι σε προκαταλήψεις. Η γερουσία αποτελείται από μέλη που δεν έχουν ούτε εκλεγεί (κίνδυνος κυρίως πελατειακών σχέσεων) ούτε κληρωθεί (κίνδυνος δημοκρατικών καταχρήσεων), αλλά διορισθεί ex officio. Δηλαδή αποτελείται από τέως επικεφαλής των τριών εξουσιών, Πρωθυπουργούς, Προέδρους της Βουλής και Προέδρους Ανώτατου Δικαστηρίου. Το γεγονός ότι υπήρξαν όλοι επικεφαλής των εξουσιών τούς προσδίδει κύρος και εμπειρία. Η προέλευση κάποιων από αιρετό σώμα (κυβέρνηση) προσδίδει αναγνωρισιμότητα· η προέλευση άλλων από κληρωτό σώμα (βουλή) προσδίδει αντιπροσωπευτικότητα· η προέλευση τρίτων από σώμα με διορισμένους για ύψιστες γνώσεις (δικαιοσύνη) προσδίδει γνωστικότητα. Και ο τίτλος «τέως», τους ανεξαρτητοποιεί από τρέχουσες πιέσεις, προσδίδοντας διαχρονικότητα στις αποφάσεις τους. Ο λαϊκισμός και η δημαγωγία περιορίζονται έτσι σημαντικά, καθώς και ο κίνδυνος να κυνηγηθούν προσωπικότητες που εκ των υστέρων θα τιμηθούν. Στα πλαίσια της δημοκρατίας πάντοτε.