Τι έκρυβε το Χρηματοκιβώτιο

Στον απόηχο της έκθεσης «το Χρηματοκιβώτιο», που έκλεισε το περασμένο Σάββατο, θα ήθελα να μοιραστώ μερικές σκέψεις, ιδέες και συναισθήματα που εξέφρασαν ή/και ενέπνευσαν τα άτομα που την επισκέφτηκαν (ήταν περισσότερα από 2500). Ήταν εκπληκτική η απήχηση της έκθεσης σε όλες τις ηλικίες, Συριανούς, επισκέπτες από άλλα μέρη της Ελλάδας και πολλούς ξένους.

Το βιβλίο επισκεπτών είναι γεμάτο σχόλια που δείχνουν πως η έκθεση τους «μίλησε»: «μας ταξίδεψε», «μας συγκίνησε», «μας συγκλόνισε», «δεν έχουμε ξαναδεί τόσο ενδιαφέρουσα έκθεση στο νησί», «μάθαμε τόσα για την ιστορία της Ερμούπολης», «ελπίζουμε να γίνει μόνιμη», «να πάει και σε άλλες πόλεις», «να πάει στη Μπιενάλε της Βενετίας», «να γίνει βιβλίο», «να γίνει ταινία» ... Για κάποιους ήταν και πηγή δημιουργικής έμπνευσης να γράψουν ή να ζωγραφίσουν με θέμα το χρηματοκιβώτιο ή να σκεφτούν πως θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν δικά τους παλιά ξεχασμένα αρχεία και αντικείμενα.

Μου έκανε εντύπωση πόσοι επισκέπτες στάθηκαν να διαβάσουν την ιδιόγραφη διαθήκη του Ελπιδοφόρου Λαδόπουλου, τους διάφορους τίτλους ιδιοκτησίας του Δημητρίου Βαφιαδάκη και τα άλλα έγγραφα που είχαμε μεταγράψει για να είναι ευανάγνωστα. Το ίδιο έγινε με τις μετοχές της Ελληνικής Ατμοπλοΐας, που υπήρξε η πρώτη ατμοπλοϊκή εταιρεία  στην ελεύθερη Ελλάδα, καθώς και το σύντομο ιστορικό της που παρουσιάσαμε σε υπόμνημα.

Η περιήγηση στην αίθουσα άνοιγε πολλά και διαφορετικά μονοπάτια. Οι φωτογραφίες με τις καλοντυμένες κυρίες, τους κομψούς άνδρες και τα ειδυλλιακά τοπία, οι πολυταξιδεμένες καρτ ποστάλ, τα όπλα, τα προσωπικά αντικείμενα, δημιούργησαν ένα περιβάλλον που «επιβίβαζε» τον θεατή σε μια χρονοκάψουλα και τον μετέφερε σε μια άλλη εποχή.  Είναι επίσης αξιοσημείωτο πως η έκθεση αγκαλιάστηκε με το ίδιο ενδιαφέρον και από Έλληνες και ξένους, στους οποίους τα ονόματα Λαδόπουλου και Βαφιαδάκη ήταν άγνωστα. Η ιστορία και το άρωμα μιας άλλης εποχής τους γοήτεψε.

Κάποιοι αναλογίστηκαν τις τεράστιες οικονομικοκοινωνικές ανισότητες που υπήρχαν στη Σύρο την εποχή εκείνη, ανάμεσα στην πλειονότητα των κατοίκων του νησιού και μερικές οικογένειες που συγκέντρωναν στα χέρια τους όλο τον πλούτο (τραπεζίτες, έμποροι, βιομήχανοι, εφοπλιστές)  και τον διατηρούσαν με «στρατηγικούς γάμους»μεταξύ τους. Άλλοι σχολίασαν το όραμα και το επιχειρηματικό δαιμόνιο αυτών των ανθρώπων που με τα δικά τους μέσα δημιούργησαν σε ελάχιστο χρόνο το θαύμα της Ερμούπολης.

Πολλοί Συριανοί επισκέπτες έμαθαν και θαύμασαν τον πρωταγωνιστικό ρόλο που έπαιξαν στην ανάπτυξη της Ερμούπολης τέσσερις γενιές της οικογένειας των Λαδόπουλων. Η έκθεση υπενθύμισε τη σημαντική παρουσία και την τεράστια προσφορά των Λαδόπουλων στην Ερμούπολη για περισσότερο από έναν αιώνα, καθώς και την πίκρα που αισθάνθηκαν πολλοί Συριανοί της εποχής εκείνης, όταν το εργοστάσιο των Λαδόπουλων μεταφέρθηκε στην Αθήνα την κατοχή.

Πεπεισμένος πως άξιζε να διηγηθώ την ιστορία του χρηματοκιβωτίου μέσα από μια έκθεση, αναζήτησα υποστηρικτές και συνεργάτες για τη διοργάνωσή της. Κάποιοι ιστορικοί είχαν ενδοιασμούς. Είμαι γιατρός, δεν είμαι ιστορικός ούτε καλλιτέχνης. Είχα ωστόσο μια ξεκάθαρη αντίληψη: δεν ήθελα μια παραδοσιακή ιστορική έκθεση που θα προσέλκυε συγκεκριμένους επισκέπτες.  Πίστευα επίσης πως η ιστορία και τα ευρήματα έπρεπε να διατηρήσουν την αυτοτέλεια τους και να μην «ανακατευτούν» με άλλα αρχεία ή αντικείμενα. Ότι υπήρχε στην αίθουσα ήταν μέσα στο χρηματοκιβώτιο.

Και πράγματι η ποικιλία των εκθεμάτων και ο τρόπος που παρουσιάστηκαν τράβηξε και κράτησε ένα ευρύ κοινό στην αίθουσα. Πολλοί ήρθαν και ξανάρθαν. Νομίζω πως αυτή η εμπειρία κατέδειξε πως οι παραδοσιακές εκθέσεις ιστορικών αρχείων και αντικειμένων μπορούν να γίνουν πιο προσιτές και ελκυστικές για το ευρύτερο κοινό, αν η παρουσίασή τους συνδυάζει διάφορα οπτικοακουστικά και αφηγηματικά στοιχεία.   

Η έκθεση «Το Χρηματοκιβώτιο» αποτελεί ένα πρωτότυπο μέσο προβολής της ιστορίας της Ερμούπολης και των ανθρώπων που την έφτιαξαν. Θα ταξιδέψει στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη και πολύ πιθανόν σε άλλες Ελληνικές πόλεις, όπου ήδη έχει εκδηλωθεί έντονο ενδιαφέρον για την ιστορία του Χρηματοκιβωτίου.

Η Ερμούπολη μπορεί να αποτελέσει μια αστείρευτη πηγή ιστορικών και κοινωνικών αφηγημάτων που περιμένουν να ειπωθούν, σε εκθέσεις που θα μιλούν σε πολύ κόσμο. Εκθέσεις που θα καταφέρουν να φωτίσουν κάθε πτυχή της ζωής των ανθρώπων, πλούσιων και φτωχών, που έζησαν και δημιούργησαν στη Σύρο. Η έρευνα και η επιστημονική τεκμηρίωση είναι σημαντικές και απαραίτητες για την αποκάλυψη και ανάδειξη της πολιτισμικής ιστορίας ενός τόπου. Υπάρχουν άνθρωποι που αφιέρωσαν την ζωή τους στη μελέτη των αρχείων και της ιστορίας του νησιού μας. Αισθάνομαι λύπη μαθαίνοντας πως κάποιοι συμπατριώτες μας κρατούν στα σπίτια τους σπάνια έγγραφα που αφορούν την ιστορία της Ερμούπολης και αρνούνται πεισματικά να επιτρέψουν στους ιστορικούς να τα μελετήσουν. 

Αισθάνομαι πολύ τυχερός που σ΄ αυτό το δημιουργικό ταξίδι γνωρίστηκα και συνεργάστηκα με καταπληκτικούς ανθρώπους και είμαι απέραντα ευγνώμων στους συνδιοργανωτές της έκθεσης, το Πολιτιστικό Τμήμα του Δήμου Σύρου-Ερμούπολης, το Τμήμα Πολιτισμού Κυκλάδων της Περιφέρειας Νότιου Αιγαίου και το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας.