Σκάνδαλα

Έχομε δει πολλές φορές το ίδιο έργο. Σκάνδαλα πολιτικών προσώπων. Βγαίνουν ποικίλα συμπεράσματα (αν αποδειχθούν): Η οικονομία μας πρέπει να φύγει από το δημόσιο και να πάει στον ιδιωτικό τομέα. (Οι ιδιώτες δεν κλέβουν!). Η προηγούμενη κυβέρνηση, υπεύθυνη για τα σκάνδαλα πρέπει να διωχθεί, απατεώνες, λαμόγια. Συκοφαντίες και λάσπη είναι τα χαρακτηριστικά της εκάστοτε παρούσας κυβέρνησης που κατηγορεί κοκ.

Στο τέλος της διαδικασίας κανένας δεν έχει πεισθεί για το αν έγινε σκάνδαλο και, αν έγινε, ποιος ευθύνεται. Γενικά, στο τέλος της διαδικασίας, όποιος ήταν στην αρχή της Παναθηναϊκός μένει Παναθηναϊκός και όποιος ήταν Ολυμπιακός, μένει Ολυμπιακός. Μεταφέρετέ το σε όποια κυβέρνηση και αντιπολίτευση επιθυμείτε. Κάθαρση, αίσθημα δικαίου του κοινού, δεν προκύπτει. Γιατί όμως τόση αναξιοπιστία στις Αρχές μας;

Νομίζω ότι η απάντηση είναι προφανής για όποιον σκεφθεί λίγο. Πρώτον οι τρεις θεμελιώδεις εξουσίες στον τόπο μας δεν είναι ανεξάρτητες, όπως είναι π.χ. στις ΗΠΑ. Η κυβέρνηση αποτελείται από τα άτομα που εγκρίνει η πλειοψηφία της βουλής. Επομένως, κυβέρνηση και βουλή ταυτίζονται. Τόσο πολύ τις ταυτίζομε, που, αν προτείνεις σε κάποιον να κληρώνονται, αντί να εκλέγονται, οι βουλευτές από όλο το λαό, η πιο συνηθισμένη πρώτη αντίδραση είναι: "Μα, είναι δυνατό να μας κυβερνούν τυχαίοι άνθρωποι;" Ξεχνώντας πως έργο της βουλής δεν είναι να κυβερνά, αλλά να παίρνει αποφάσεις (να νομοθετεί) πάνω στις εισηγήσεις (νομοσχέδια) της κυβέρνησης, σύμφωνα με τη βούληση του λαού. Η ίδια απουσία ανεξαρτησίας υπάρχει μεταξύ κυβέρνησης και δικαιοσύνης, αφού οι επικεφαλής της δικαιοσύνης αποφασίζονται από το Υπουργικό Συμβούλιο. Επομένως, κυβέρνηση, βουλή και δικαιοσύνη είναι ένα και το αυτό, που εδώ και μερικές δεκαετίες ονομάζεται "κόμμα". Προηγουμένως, στο μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνες λεγόταν "στρατός". Πιο παλιά ονομαζόταν "ξένες δυνάμεις" (που δεν έπαψαν ποτέ να έχουν τον τελευταίο λόγο). Αν λοιπόν ταυτίζονται οι τρεις εξουσίες, πώς θα πάρει η μια εξουσία αποφάσεις που θίγουν μέλη της άλλης, αφού όλες υπάγονται στην ίδια αρχή (κόμμα, στρατός, ξένοι);

Για να είναι πιο ξεκάθαρα τα πράγματα, οι νόμοι μας προβλέπουν προνομιακή ασυλία στα πολιτικά πρόσωπα. Επειδή ίχνη ανεξαρτησίας διατηρούνται περιστασιακά στις συνειδήσεις προσώπων και στις τρεις εξουσίες, αυτά μπορούν να χαλάσουν τη σούπα. Για να εξασφαλισθούν λοιπόν οι διαδικασίες, τα πολιτικά πρόσωπα, υπουργοί, βουλευτές, δεν υπόκεινται στην κρίση της δικαιοσύνης, παρά μόνον μετά από άδεια της βουλής. Υποτίθεται πως έχομε ισοπολιτεία (ίση πρόσβαση στις εξουσίες), ισηγορία (ίση δυνατότητα να μιλάμε όλοι, με τις εξαιρέσεις που προβλέπει ο νόμος, (απαγόρευση συκοφαντίας, εξύβρισης, προτροπής σε βία κλπ) και ισονομία (ισότητα όλων των πολιτών απέναντι στο νόμο). Επομένως, η ασυλία των πολιτικών σημαίνει είτε ότι οι πολιτικοί δεν είναι πολίτες είτε ότι ο νόμος είναι βαθιά εσφαλμένος. Ή ο γιαλός είναι στραβός ή στραβά αρμενίζομε.

Γίνεται αλλιώς; Σκάνδαλα πάντοτε υπήρχαν και πάντοτε θα υπάρχουν. Μπορούν όμως να μειωθούν σε σημαντικό βαθμό, ενώ μπορεί να υπάρχει αξιόπιστη εξέτασή τους και λήψη απόφασης που ικανοποιεί το γενικό αίσθημα περί δικαίου. Στη σύγχρονη εποχή, οι ΗΠΑ, έχουν ένα από τα πιο δημοκρατικά συστήματα που υπάρχουν, με σημαντική ανεξαρτησία των τριών εξουσιών και κλήρωση των δικαστών (ορκωτοί λαϊκοί δικαστές). Βασικά το σύστημά τους διαφέρει από της δημοκρατίας, όπως την όριζαν οι αρχαίοι, κατά το ότι οι βουλευτές εκλέγονται, δεν κληρώνονται. Αυτή η διαφορά σημαίνει πως στις ΗΠΑ υπάρχει πλουτοκρατία, όχι δημοκρατία, αφού η εκλογή κάποιου εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από την ολιγαρχική πλουτοκρατία που τον στηρίζει. Σκάνδαλα βέβαια γίνονται και εκεί, όμως δεν διστάζει η δικαιοσύνη να στραφεί εναντίον εξαιρετικά ισχυρών προσώπων, όπως ήταν ο επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (D.S.Kahn) ή ακόμη και ο Πρόεδρος των ΗΠΑ (π.χ. R.Nixon, B.Clinton, D.Trump κλπ). Σκάνδαλα, πάντως, υπάρχουν και εκεί. Μόνη η ανεξαρτησία των εξουσιών δεν αρκεί για να τα απαλείψει. Ούτε οι αυστηρές ποινές έχουν αποτέλεσμα.

Τα οικονομικά σκάνδαλα ήταν σπάνια στις αρχαιοελληνικές δημοκρατίες. Πώς τα κατάφερναν άραγε; Να δεχθούμε ότι ήταν εξαιρετικά έντιμοι άνθρωποι και την τιμιότητα (και τόσα άλλα για τα οποία είμαστε υπερήφανοι) την είχαν στο DNA τους; Όχι βέβαια. Αλλά, στο πολίτευμά τους οι βουλευτές κληρώνονταν από το σύνολο του δήμου, δεν εκλέγονταν. Η εκλογή συνεπάγεται αναγκαστικά συναλλαγή, ο βουλευτής αγοράζει την εκλογή του έναντι εξυπηρετήσεων, του κόμματός του (αλλιώς δεν χρίζεται υποψήφιος), των ψηφοφόρων του (αλλιώς δεν ψηφίζεται) και της παρούσας γενιάς των ψηφοφόρων μιας 4ετίας ως την επόμενη εκλογική αναμέτρηση, σε βάρος των επομένων, αλλιώς και πάλι δεν εκλέγεται. Το άλλο μέτρο που είχαν, ήταν η διάρκεια της θητείας καθενός στον πολιτικό ρόλο που υπηρετούσε. Γενικά ίσχυε ο κανόνας: Όσο μεγαλύτερη είναι η εξουσία, τόσο βραχύτερη είναι και η θητεία. Στις περισσότερες περιπτώσεις η θητεία ήταν ετήσια. Εκείνος όμως με τη μέγιστη εξουσία, αυτός που κρατούσε τα κλειδιά των ιερών κτηρίων, όπου φυλάσσονταν η σφραγίδα του κράτους, τα χρήματα και τα αρχεία της πόλης («επιστάτης των πρυτάνεων») κληρωνόταν και η θητεία του ήταν μόνο για μία ημέρα! Το σκάνδαλο χρειάζεται μακροχρόνιο σχεδιασμό. Όταν κανένας δεν γνώριζε εκτωνπροτέρων ποιος θα είναι ο "επιστάτης" και η θητεία του ήταν ημερήσια, το σκάνδαλο γίνεται απίθανο. Βέβαια και στην αρχαιότητα οι "στρατηγοί", δηλαδή η εκτελεστική εξουσία ψηφίζονταν, δεν κληρωνόταν. Και τα όποια σκάνδαλα υπήρχαν αφορούσαν τους στρατηγούς. Αλλά, μια τέτοια θέση απαιτεί την ύπαρξη ειδικών ικανοτήτων, που δεν μπορεί να τις έχει ο κοινός, τυχαίος, πολίτης. Τέλος, υπήρχε "ευθυ(νο)δοσία", έλεγχος της οικονομικής κατάστασης πριν και μετά τη λήξη της εξουσίας. Γι΄ αυτό δηλώθηκε εξαρχής ότι η πλήρης απαλλαγή από σκάνδαλα είναι αδύνατη. Το άλλο μέτρο είναι η ύπαρξη και "ισομοιρίας" κοντά στην ισοπολιτεία, ισονομία, ισηγορία. Ισομοιρία, με κατανομή του πλούτου σε όλους εξίσου, δεν υπήρξε στην αρχαιότητα, όταν αναγνώριζαν την ύπαρξη πλουσίων και φτωχών. Βέβαια ο Πλάτων είχε προτείνει την κοινοκτημοσύνη. Ο Αριστοτέλης δέχθηκε ότι αυτό το σύστημα μειώνει τις αντιθέσεις μεταξύ των πολιτών, αλλά μειώνει την αποτελεσματικότητα, διότι καθένας αφήνει στον άλλο την ευθύνη να κάνει τη δουλειά. Επαληθεύθηκε πλήρως στην ΕΣΣΔ, όπου τα σκάνδαλα ήταν σπάνια και η αναποτελεσματικότητα σημαντική.

Μετά τα παραπάνω, αναρωτιέμαι: 1. Είναι η δημοκρατία καλύτερη από την ολιγαρχία που μας εξουσιάζει; 2. Αν ναι, είμαστε διατεθειμένοι να υποστούμε το κόστος για να την εγκαταστήσουμε; 3. Αν την εγκαταστήσουμε, θα προτιμήσουμε την σχεδόν ασκάνδαλη, αλλά αναποτελεσματική, ισομοιρία; 4. Αν όχι, μήπως προτιμάμε τα σκάνδαλα;