Ελλάδα ή Έλληνες

“Η Ελλάδα στους Έλληνες!” Φώναζε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Περίπου όπως φωνάζει ο D.Trump για τις ΗΠΑ. Μοιάζει ταυτότητα το σύνθημα. Αναρωτιέμαι: Η Ελλάδα είχε πάντοτε πολύ ασαφή σύνορα, ξεκινώντας από τη "Μεγάλη Ελλάδα" στην Κάτω Ιταλία και τη Σικελία και φθάνοντας στη Μικρά Ασία και δεν ξέρω πού αλλού. Πάντοτε είχε όμως ένα πυρήνα: τη χερσόνησο στην οποία εκτείνεται σήμερα, με σαφέστερα σύνορα από ποτέ, την πατρίδα μας, μαζί με τα νησιά τριγύρω της, σαν ένα εθνικό κράτος. Τα τελευταία χρόνια αρχίζει να χάνεται αυτή η ιδιότητα, καθώς από κράτος-έθνος αρχίζομε να μεταπίπτουμε σε κράτος-μέλος μιας μεγάλης συνομοσπονδίας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ερώτημά μου λοιπόν είναι: αυτός ο γεωγραφικός πυρήνας που λέγεται Ελλάδα είναι εκείνος που διαμόρφωσε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Έλληνα ή, αντίστροφα, η λειτουργία αυτού του χώρου προέκυψε από το ιδιαίτερο αυτό είδος ανθρώπου που ονομάζονται Έλληνες; Να το πω αλλιώς. Είναι η μονιμότητα του εδάφους που έκανε τους Έλληνες ή κάποια μονιμότητα, το DNA ας πούμε, της φυλής μας που έφτιαξε αυτή τη χώρα;

Το κυριότερο από τα χαρακτηριστικά του γεωγραφικού χώρου που λέγεται Ελλάδα και τον ξεχωρίζει από άλλους είναι η αφάνταστη πολυμορφία του. Πουθενά αλλού από όσο ξέρω δεν συνωστίζονται σε τόσο στενή γεωγραφική επιφάνεια τόση μεγάλη ποικιλία εδάφους με ψηλά βουνά δίπλα σε ωραίους κάμπους και ονειρεμένα νησιά. Αυτό το ξέρομε όλοι. Τι συνέπειες μπορεί να έχει αυτή η εδαφική ανομοιογένεια στη διαμόρφωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των κατοίκων;

Διαφορετική γεωγραφική διαμόρφωση σημαίνει πρώτ΄ απ΄ όλα διαφορετική επαγγελματική ενασχόληση. Σε πολύ αδρές γραμμές οι ορεινοί είναι βοσκοί ή ληστές, οι πεδινοί είναι αγρότες, οι νησιώτες και παράλιοι είναι ναυτικοί ή πειρατές. Και όλοι αυτοί αφενός ευρισκόμενοι ο ένας δίπλα στον άλλο και αφετέρου έχοντας κοινή γλώσσα, επικοινωνούν μεταξύ τους. Και αυτή η επικοινωνία διευρύνει το πνεύμα όλων. Ο νησιώτης, όταν λέει τη λέξη δέντρο, φέρνει στο νου μου αρμυρίκια, συκιές κλπ. Ο ορεινός Έλληνας, όταν λέει τη λέξη δέντρο εννοεί έλατα, οξιές κλπ. Στον Έλληνα γενικά, για τους λόγους που είπαμε, η έννοια δέντρο περιλαμβάνει όλη αυτή την ποικιλία των δέντρων. Για το μέσο Έλληνα διαχρονικά, οι έννοιες είχαν ευρύτερο πλάτος, από εκείνο του μέσου κατοίκου άλλων περιοχών. Αυτή η ευρύτητα πνεύματος θα μπορούσε να είναι, ισχυρίζομαι, η βάση της εκπληκτικής πνευματικής ανάπτυξης των προγόνων μας συγκριτικά με εκείνους που ζούσαν σε ομοιογενείς εκτεταμένες εύφορες πεδιάδες ή ομοιογενείς ορεινούς όγκους κλπ. Σ΄ αυτή την ανάπτυξη συνέβαλε προφανώς και η θέση αυτής της γεωγραφικής οντότητας, στα σύνορα των τριών αρχαίων ηπείρων, της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής. Λόγω αυτής της θέσης όποιοι ήθελαν να μετακινηθούν από τη μια ήπειρο στην άλλη (και ήταν πάντοτε πολλοί αυτοί) αναγκαστικά σχεδόν περνούσαν από τη χώρα μας, μεταφέροντας και μπολιάζοντάς μας με τις δικές τους αντιλήψεις για τον κόσμο.

Μια άλλη συνέπεια της γεωγραφικής ανομοιογένειας της πατρίδας μας ήταν ότι σε μια εποχή, στην αρχαιότητα, όταν άκμαζαν τα μεγάλα βασίλεια της Ασίας και της Αφρικής, η Ελλάδα ήταν κλασματοποιημένη σε πόλεις-κράτη. Καλό αυτό και κακό. Πώς να διοικηθούν με τον ίδιο τρόπο η ορεινή Αρκαδία με την πεδινή Θεσσαλία και τα ποικίλα νησιά; Διαφορετικές γεωγραφικές συνθήκες σημαίνουν ανάγκη για διαφορετική διοίκηση. Το μεγάλο μειονέκτημα τέτοιας διάσπασης είναι ότι συχνά βρίσκονταν σε πόλεμο μεταξύ τους. Οι εμφύλιοι πόλεμοι ήταν ψωμοτύρι σε όλη την Ελληνική ιστορία. Επιχειρήθηκε πολλές φορές να γίνει μια κεντρική διοίκηση σε όλους τους Έλληνες. Η κεντρική διοίκηση απαιτεί κάποιου βαθμού ολοκληρωτισμό, βίαιη επιβολή κοινών νόμων σε όλους. Οι πιο βίαιοι στην κλασική αρχαιότητα ήταν οι Σπαρτιάτες. Δεν τόλμησαν και αρκέσθηκαν στην κυριαρχία τους στην Πελοπόννησο. Κυρίως, διότι αυτό θα σήμαινε να σκορπίσουν το στρατό τους σε πολλά μέρη, αλλά τότε ποιος θα φύλαγε την Σπάρτη για να μην επαναστατήσουν οι είλωτες; Μετά το Μαραθώνα και τη Σαλαμίνα ισχυρή δύναμη αναδείχθηκαν οι Αθήνες και επιχείρησαν να γίνουν ηγεμονική δύναμη όλων των Ελλήνων. Δεν το ανέχθηκαν οι Λακεδαιμόνιοι, έγινε ο Πελοποννησιακός πόλεμος και η προσπάθεια κατέληξε σε εξασθένηση όλων των Ελλήνων. Επιτυχώς το επιχείρησαν ο Φίλιππος και ο Μέγας γιος του, ο Αλέξανδρος. Η Ελλάδα επεκτάθηκε ανατολικά ως τις Ινδίες. Αυτό το σχήμα όμως δεν μπόρεσε να επιβιώσει. Μικρότερα βασίλεια υποτάχθηκαν σε αυτοκρατορίες, τη Ρωμαϊκή, Βυζαντινή, Οθωμανική.

Στην Ελληνική Επανάσταση η εδαφική πολυμορφία που αναφέραμε σήμανε πως ποτέ δεν απέκτησε ούτε αρχηγό ούτε τακτικό στρατό. Η επανάσταση έγινε από μπουλούκια κάτω από την ηγεσία ποικίλων αρχηγίσκων, αρματολών, κλεφτών, κοτζαμπάσηδων, καραβοκυραίων κλπ. Οι προσπάθειες του Κολοκοτρώνη, του Μαυροκορδάτου και άλλων να δημιουργήσουν ενιαίο κράτος με τακτικό στρατό οδήγησαν απλώς στον εμφύλιο πόλεμο που παρά λίγο να οδηγήσει την Επανάσταση σε αποτυχία και τελικά σε ένα ημιελεύθερο κράτος υπό την προστασία (προτεκτοράτο) των μεγάλων δυνάμεων. Περισσότερα, συνοπτικά και πιο τεκμηριωμένα μπορείτε να τα βρείτε στις διαλέξεις της Μαρίας Ευθυμίου στο Ίδρυμα Μποδοσάκη (διαδίκτυο).

Μόλις πριν από 1-2 γενιές ζήσαμε, τον καταστροφικό εμφύλιο πόλεμό μας. Σήμερα βλέπομε κατά κανόνα κάθε πράξη της οποιασδήποτε κυβέρνησης να είναι, κατά την αντιπολίτευση, ολέθρια, να αλλάζει η κυβέρνηση και πάλι να γίνεται αυτή η ολέθρια αρχή, κατά τη νέα αντιπολίτευση.

Η Ελλάδα απαιτεί ενίσχυση της τοπικής αυτοδιοίκησης για τους λόγους που είπαμε. Χρειάζεται όμως και ενότητα. Πώς αντιμετωπίζεται τέτοια πολυαρχία, όταν απαιτείται και ενότητα; Ένας τρόπος είναι ο ολοκληρωτισμός. Στον περασμένο αιώνα τον πέτυχε ο Ιωάννης Μεταξάς και οδήγησε στο θαύμα της αντίστασης στην εισβολή των ορδών του B.Moussolini. Είχε όμως και το θλιβερό απόηχό του που συνεχίσθηκε για δεκαετίες. «Καλὸν χωρίον ἡ τυραννὶς, ἀλλ΄ οὐκ ἒχει ἀπόβασιν» (Σόλων). Δεν έχει έξοδο η δικτατορία. Διαφορετικά, θα μπορούσε να είναι η βασιλεία, αλλά ο βασιλιάς πρέπει να έχει θεϊκές ιδιότητες. "Ὣσπερ γὰρ θεὸν ἐν ἀνθρώποις εἰκὸς εἶναι τὸν τοιοῦτον" (Αριστοτέλης), πράγμα απίθανο.

Εναλλακτική λύση για την αποδυνάμωση της πολυκέφαλης κατάστασης είναι η υποταγή της, όχι εκ των άνω αλλά, εκ των κάτω. Αυτό σημαίνει ισχυρή κεντρική διοίκηση, που όμως ανήκει εξίσου σε όλο το λαό: Δημοκρατία. Αυτή είναι το πολίτευμα στο οποίο μοναδικά εμείς οι Έλληνες έχομε παράδοση, είναι το σύστημα που στους προγόνους μας παρήγαγε τον υψηλότερο, αρμονικότερο και διαρκέστερο πολιτισμό στον κόσμο. Και ευδαιμονία στους πολίτες.