ΘΥΜΑ

Παραμύθια. Είμαι 14 ετών. Ο καθηγητής μου μού φέρθηκε πολύ φιλικά, προσφέρθηκε να με βοηθήσει να προχωρήσω στις ποδοσφαιρικές φιλοδοξίες που είχα, με προσκάλεσε στο σπίτι του να το συζητήσουμε άνετα. Πήγα, και εκεί, με ανάλογες φιλικές εκδηλώσεις τελικά με βίασε. Είμαι θύμα. Είμαι 85 ετών. Δεν τα καταφέρνω πολύ καλά με τις συναλλαγές μου. Στην εποχή μου αγόραζα ένα αγαθό ή μια υπηρεσία, πλήρωνα σε μετρητά, για το μισθό μου πήγαινα στον ταμία της επιχείρησης που εργαζόμουν, έπαιρνα τα λεφτά μου κι όλα πήγαιναν καλά. Τώρα όλα γίνονται με την τράπεζα με δύο εγγυήσεις. Με μια κάρτα που μόνο εγώ έχω και ένα κωδικό αριθμό που μόνο εγώ γνωρίζω. Έχω όμως πολλές δεκάδες κάρτες σε ποικίλες τράπεζες και επιχειρήσεις και αντίστοιχους κωδικούς που αλλάζουν κάθε 6 μήνες. Πώς να τα βγάλω πέρα; Πώς να τα θυμάμαι όλα αυτά. H μνήμη μου, δε θέλω να το ομολογήσω ούτε στον εαυτό μου, έχει αρχίσει να με εγκαταλείπει. Νέα συστήματα, πώς να προσαρμοσθώ; Δυσκολεύτηκα στο ΑΤΜ, προσφέρθηκε ένας ευγενικός κύριος να με βοηθήσει. Την επόμενη στιγμή που έλεγξα, ανακάλυψα πως μου είχε επιστρέψει άλλη κάρτα αντί της δικής μου και με τη χρήση του κωδικού μου που εγώ του είχα δώσει, δεν είχε αφήσει ούτε λεπτό στο λογαριασμό μου. Κι άλλα τέτοια. Είμαι θύμα.

Κάθε φορά που είμαι θύμα, έχω κι εγώ ευθύνη. Με τη θέλησή μου πήγα στο σπίτι του καθηγητή μου. Με τη θέλησή μου έδωσα τον κωδικό μου στον απατεώνα. Αποδείχθηκα στον εαυτό μου πρώτα, στην κοινωνία έπειτα πόσο ανεπαρκής είμαι να υπερασπιστώ στοιχειωδώς τον εαυτό μου. Ντρέπομαι! Έχω ξεπέσει στη συνείδησή μου, δεν θέλω να ξεπέσω στη συνείδηση και του περιβάλλοντός μου που με εκτιμά. Και δεν το λέω σε κανένα. Το κρύβω για χρόνια βαθιά μέσα μου και με φθείρει. Ο βιαστής μου, ο απατεώνας, ο κλέφτης, ανενόχλητοι συνεχίζουν την ευχάριστη και επικερδή δραστηριότητά τους. Κανένας δεν τους κυνηγά. Η κοινωνία είναι ανεύθυνη, αφού με τη θέλησή μου έγινα θύμα. Η τράπεζα δεν θα με αποζημιώσει. Επιπλέον, ως μέλος της κοινωνίας, έχω άλλη μια ευθύνη. Με το να συγκαλύπτω την αδικία προς εμένα, αφήνω τον κακοήθη να δρα ανενόχλητος και σε άλλους. Έτσι κι αλλιώς, η κοινωνία δεν πρόκειται να με δικαιώσει, αφού δική μου ήταν η ευθύνη. Χωρίς προσδοκία για δικαίωση ή αποζημίωση, αλλά με τη βεβαιότητα του υποβιβασμού του σεβασμού που έχουν οι άλλοι σε μένα, γιατί να κοινωνήσω την ανεπάρκειά μου, που, στο κάτω κάτω, θα δείξει και σε άλλους κακοήθεις πόσο ευάλωτος είμαι στην απάτη; Υπάρχουν άραγε τρόποι για να μειωθεί τέτοια κοινωνική αδικία;

Θα δω το πρόβλημα από προσωπική και κοινωνική πλευρά, σαν πρόληψη και σαν θεραπεία. Πρέπει να δεχθούμε κάποια "δόγματα". Πάντα ένα βαθμό ευθύνης, όπως έγραφα παραπάνω, έχει το άτομο. Αν έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο γύρω του από ανθρώπους που εμπιστεύεται, αυτό μπορεί να προσφέρει βοήθεια. Αυτοί δεν θα τον υποβιβάσουν μέσα τους επειδή έγινε θύμα. Στο κάτω κάτω ΟΛΟΙ μπορεί να γίνουν θύμα, και αυτοί οι ίδιοι. Ο γονιός δεν μπορεί να μη φροντίζει, αλλά ούτε μπορεί να αντιμετωπίζει κάθε εκτροπή του παιδιού του με τιμωρία ή και απλώς με αποδοκιμασία. Μια τέτοια συστηματική στάση αποτρέπει το παιδί από το να εμπιστευθεί τα σώψυχά του στη μάνα ή στον πατέρα του. Το ίδιο ισχύει για κάποιους ελάχιστους, επιστήθιους, φίλους. Από κοινωνική σκοπιά υπάρχουν άλλες σκέψεις. Κάπου άκουσα, τα ψώνια χρεώνονται στο λογαριασμό του καταναλωτή μόλις τα τοποθετήσει στην τσάντα του χωρίς να χρειάζεται να περάσει από το ταμείο. Λιγότερες ενδιάμεσες δραστηριότητες μειώνουν τις πιθανότητες απάτης. Από την άλλη, άλλο "δόγμα", πάντα σε ένα βαθμό, ένα ποσοστό κάθε κατηγορίας πολιτών έχουν τάση για κακοήθεια. Αν μειώσουμε το μέγεθος αυτής της κατηγορίας, θα μειωθεί και ο αριθμός των κακοήθων. Οι αυτοματισμοί προς τους οποίους κατατείνει ολοένα ταχύτερα η κοινωνία μας, δημιουργεί στρατιές ανέργων. Η κατηγορία των ανέργων με το δεδομένο ποσοστό κακοήθειας που υπάρχει σε όλους, αυξάνει τον αριθμό των απατεώνων. Ο άνεργος έχει διττό κίνητρο. Πρώτο, έχει ανάγκες. Οι κινήσεις του στομάχου μας συχνά είναι αυτές που καθοδηγούν τις πράξεις μας. Και δεύτερο διαθέτει περίσσεια χρόνου για να εκτελέσει την απάτη του. Είναι καθήκον και συμφέρον της κοινωνίας να μην επιτρέπει μεγάλο αριθμό ανέργων. Οι φυσικές απειλές και οι κοινωνικές ανάγκες είναι τόσο πολλές, που υπάρχει δουλειά για όλους.

Το σωφρονιστικό σύστημα πρέπει να ανανεωθεί εκ βάθρων. Σήμερα η φυλακή είναι Ανώτατη Σχολή Εγκλήματος, όπου κάθε κρατούμενος διδάσκεται από άλλους άλλες μορφές απάτης και βίας, συμπεριλαμβάνοντας και τη γενετήσια βία. Το σωφρονιστικό σύστημα πρέπει να διαθέτει ασφάλεια, όπως π.χ. σε ένα από τα ακατοίκητα σήμερα νησιά μας. Χωρίς άδειες εξόδου, αλλά με ευρεία δυνατότητα κίνησης μέσα στο νησί, και ελεγχόμενα ελεύθερη άδεια εισόδου και παραμονής στη φυλακή συγγενών, συντρόφων, φίλων, δημοσιογράφων, δικηγόρων κλπ αποτελεί κοινωνία. Ταυτόχρονα πρέπει να παρέχει ισχυρά κίνητρα, στα όρια των πιέσεων, για να εργάζονται οι κρατούμενοι σε κάποιο τομέα, που μπορούν να τον επιλέγουν. Και να υπάρχουν τρόποι ψυχολογικής εκτόνωσης, όπως θέατρο, συναυλίες, εικαστικές εκθέσεις από τους ίδιους τους κρατουμένους. Έτσι, δε χάνουν την επαφή με την κοινωνία, ενώ από την εργασία τους μπορούν να αποζημιώνουν εκείνους που έβλαψαν, και, μετά την αποφυλάκισή τους, θα ξέρουν πώς να ασκήσουν ένα επάγγελμα.

Για τις σεξουαλικές εκτροπές, η κοινωνία πρέπει να παρέχει κίνητρα για μονιμότητα ερωτικών συντρόφων που αμοιβαία επιθυμούν να συζούν. Φυσικά δεν είναι εύκολο. Η πολιτεία όμως μπορεί να πάρει μέτρα που ευνοούν τη μονιμότητα στη συνύπαρξη. Για παράδειγμα, η συνυπηρεσία συζύγων στην ίδια πόλη πρέπει να είναι ισχυρό κριτήριο κατά την επιλογή εργαζομένων. Υπάρχουν και άλλα πιο εκλεπτυσμένα κοινωνικά κίνητρα, που όμως χρειάζονται επιστημονική τεκμηρίωση πριν εφαρμοσθούν, όπως ένα επίδομα συμβίωσης και στους δύο, που το χάνουν και οι δύο αν χωρίσουν, αλλά και αρκετά άλλα.

Οι εκτροπές συμπεριφοράς δεν πρόκειται ποτέ να εξαφανισθούν. Ωστόσο, πάντοτε έχουν μια αιτία, για την οποίαν η κοινωνία μπορεί να πάρει μέτρα και τότε αυτές θα μειωθούν. Από την άλλη, η κατάλληλη παιδεία των πολιτών, μπορεί να προσφέρει προστασία, αλλά και κίνητρο για αποχή από εκτροπές. Για την παιδεία υπεύθυνοι είναι σε σημαντικό βαθμό οι δάσκαλοι, αλλά, πιο πολύ, η οικογένεια.