Ντόπιος ή ξένος τύραννος

Στα διλήμματα, ο υποκειμενικός παράγοντας είναι αναπόφευκτος. Προτιμάτε τις ξανθές ή τις μελαχροινές; Τον Παναθηναϊκό ή τον Ολυμπιακό; Τους Πράσινους ή τους Βένετους; Όχι σπάνια, υπάρχει μια τρίτη επιλογή έξω από το δίλημμα. Όμως η επείγουσα ανάγκη επιβάλλει να διαλέξουμε μανιχαϊστικά ναι ή όχι. Έτσι, σε πολύ σημαντικά προβλήματα όχι σπάνια έρχεται η στιγμή που πρέπει να αποφασίσουμε μεταξύ δύο επιλογών. Μπορεί να μη γίνεται αλλιώς, παρά να έχουμε κάποιο αφεντικό και μας μένει μόνο η επιλογή ποιον επιλέγουμε για τύραννό μας. Ένα συχνό τέτοιο ιστορικό δίλημμα είναι αν προτιμάμε έναν ντόπιο ή ένα ξένο απόλυτο άρχοντά μας.

Εμφύλιες διαμάχες υπάρχουν σε όλα τα έθνη. Δεν βρίσκεται στο DNA μας. Πρώτο υποδίλημμα. Ο οργανωμένος καλός μονάρχης ή ο άτακτος όχλος; Όταν τέθηκε στο Μεξικό το δίλημμα ανάμεσα στον καλοπροαίρετο αυτοκράτορα Μαξιμιλιανό που ζήτησε συνεννόηση με τον αρχηγό των ανταρτών Χουάρεζ, αυτός, λέγεται απάντησε: "Όταν διαφωνεί ο άρχοντας με το λαό, στη δημοκρατία ο λαός αλλάζει τον άρχοντα, ο βασιλιάς προσπαθεί να αλλάξει το λαό!". Συντάσσομαι λοιπόν με Χουάρεζ. Υπήρξαν στην αρχαιότητα αρκετοί σοφοί τύραννοι, που βοήθησαν την πατρίδα τους, όπως ο Περίανδρος στην Κόρινθο, ο Διονύσιος στις Συρακούσες, ο Πεισίστρατος στις Αθήνες κλπ. Ωστόσο, το αβασίλευτο πολίτευμα είναι που επικράτησε με την πολιτιστική ανάπτυξη που πέτυχε. Οι μεγάλοι μπορεί να έφεραν δόξα, μπορεί να διέδωσαν το σχηματισμένο πολιτισμό, όπως ο Αλέξανδρος, ο Ναπολέων και άλλοι, αλλά δεν ήταν αυτοί που τον ανέπτυξαν και, το σημαντικότερο όλων, ήταν θνητοί και μετά το θάνατό τους οι διάδοχοί τους δεν ήταν το ίδιο άξιοι. Όταν προέτρεψαν το Σόλωνα να γίνει τύραννος στις Αθήνες, απάντησε: "Καλὸν χωρίον ἡ τυραννὶς, ἀλλ΄ οὐκ ἒχει ἀπόβασιν". Καλή η τυραννία, αλλά δεν έχει έξοδο.

Και τώρα έρχομαι στο δύσκολο δίλημμα του τίτλου. Οι αντιπαλότητες πάντοτε υπάρχουν σε μια κοινωνία, σε ένα έθνος, σε ένα κράτος. Αυτές λύνονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αλλά κάποτε καταλήγουν σε σύγκρουση. Μια αρκετά συχνή σύγκρουση είναι μεταξύ μιας ολιγαρχίας οργανωμένης, πολιτισμένης, με μεγάλη ισχύ και συντριπτική υπεροπλία απέναντι στην αντίπαλη παράταξη που, ανοργάνωτη, λιγότερο παιδευμένη, που παρασύρεται εύκολα επομένως από λαοπλάνους και αντλεί την ισχύ της από το μέγεθός της. Σε μια τέτοια σύγκρουση, όχι σπάνια, η παράταξη που θα νικήσει επιβάλλει τρομακτικούς νόμους που τείνουν στην εξόντωση των αντιπάλων, ώστε ποτέ να μην ξανασηκώσουν κεφάλι. Αυτό το ποτέ δεν είναι εξασφαλισμένο, αλλά έτσι νομίζουν. Με τέτοια απειλή, όσοι βλέπουν να χάνουν τον εμφύλιο πόλεμο, τείνουν να απευθύνονται σε ξένους για βοήθεια. Και εγώ, που θέλω να είμαι δίκαιος, υποχρεώνομαι να διαλέξω. Ο ξένος συνήθως σπεύδει ευχαρίστως. Με το αζημίωτο φυσικά. Όταν τελικά επικρατήσει, εφαρμόζει τυραννία όχι μόνο κατά της ηττημένης, αλλά και κατά της νικήτριας παράταξης. Ολόκληρη η κοινωνία είναι τότε σκλάβα του προσκεκλημένου ξένου. Η χώρα μας, έμεινε να διοικηθεί καθημαγμένη από τον εμφύλιο και, επομένως, εξαρτημένη από τον ξένο που βοήθησε τη νικήτρια παράταξη.

Στη Θήβα, ο αδικημένος Πολυνείκης ζήτησε τη βοήθεια 7 στρατηγών για να καταλάβει την πατρίδα του και να γίνει αυτός βασιλιάς. Η σύγκρουση έληξε με μονομαχία του με τον αδελφό του Ετεοκλή. Σκοτώθηκαν κι οι δυο, με αποτελέσματα ολέθρια για όλη την τραγική οικογένεια του Οιδίποδα. Ο Αλέξιος Δ΄ Άγγελος, αδικημένος, ζήτησε βοήθεια από το Δάνδολο, αρχηγό της 4ης Σταυροφορίας. Οι Φράγκοι τότε κατέλαβαν την Πόλη (1204) και η καταστροφή που έγινε ήταν μεγαλύτερη από εκείνη που επέβαλε αργότερα (1453) η άλωση της Πόλης από τον Μωάμεθ. Η Κορνέλια, αδικημένη κόρη του βασιλιά Ληρ, έφερε Γαλλικό στρατό κατά της πατρίδας της, για να αποκαταστήσει το δίκιο. Οι ντόπιοι αγωνιζόμενοι για την πατρίδα τους, νίκησαν. Ένας άξιος στρατηγικός νους έγινε δικτάτορας στη νεότερη ιστορία μας. Δεν δέχθηκε να παραδώσει την πατρίδα μας στον ξένο που την επιβαλλόταν και διεύθυνε αποτελεσματικά την αντίδρασή μας όσο ζούσε. Η δικτατορία του Μεταξά, αν και ένωσε τους Έλληνες στην κρίσιμη περίοδο, δεν είχε έξοδο και οι συνέπειές της μας βαραίνoυν ακόμη σήμερα. καθώς επέτεινε τα διχαστικά ένστικτα που υπάρχουν σε όλους τους λαούς. Με τη στρατιωτική διορατικότητά του, απέκρουσε την πρόταση να ζητήσει βοήθεια από τους Άγγλους, γιατί αυτό θα επέσπευδε τη Γερμανική επίθεση.

Κι όμως την ξένη στρατιωτική παρουσία δεν μπορέσαμε τελικά να αποφύγουμε. Είχαμε τον ολέθριο εμφύλιο πόλεμό μας. Η λιγότερο εξοπλισμένη δεξιά παράταξη ζήτησε τη βοήθεια των δυτικών. Η ξένη παρουσία επέτρεψε την εγκατάσταση της δικτατορίας το 1967, με τελικό αποτέλεσμα την Κυπριακή τραγωδία. Μα να άφηνε να έλθουν οι Ρώσοι; Δεν υπάρχει καμιά απόδειξη ότι αυτοί ήθελαν να έλθουν. Στη διάρκεια του εμφυλίου δεν βοήθησαν την φιλοσοβιετική παράταξη, έστω και αν υπήρξε κάποια ενίσχυση από όμορες κομμουνιστικές χώρες, που βέβαια δεν συγκρίνεται με εκείνη που δόθηκε από τους Αγγλοαμερικανούς στη δεξιά παράταξη. Εξάλλου, η Αμερικανική παρουσία (βάσεις) εγκαταστάθηκε 3 χρόνια μετά τη λήξη του εμφύλιου πολέμου. Η ντόπια τυραννία κάποτε, ακόμα και με το θάνατο του τυράννου, λήγει. Όχι η ξένη. Εξάλλου, η επέμβαση των ξένων δυνάμεων δεν γίνεται για την ειρήνευση, καθώς η συνέχιση των εμφύλιων πολέμων εξυπηρετεί τους σκοπούς τους. Το έχομε ζήσει, το βλέπομε σήμερα στον πόλεμο της Ουκρανίας.

Και τώρα έρχεται το μεγάλο δίλημμα. Εντάξει, δεν θα έρχονταν οι Ρώσοι, αλλά χωρίς τη στρατιωτική βοήθεια μήπως θα είχε επιβληθεί η αντίπαλη παράταξη, με τα εκδικητικά ένστικτα που τη συνείχαν και τα συνθήματά της που διατυμπάνιζαν το θάνατο στους αντιπάλους;  "Χτυπάτε τους φασίστες, ντόπιους και ξένους φασίστες", τραγουδούσαν. Προσωπικά, προτιμώ τον ντόπιο. Αργά ή γρήγορα αυτός είναι πιθανότερο να φθαρεί νωρίτερα από τον ξένο. Στην πατρίδα μας, η φθαρμένη βασιλεία αναγκάσθηκε να στηρίζεται σε ολοένα πιο εξωδημοκρατικές δυνάμεις που τελικά αυτές τον κατάργησαν. Η τυραννία της χούντας ανατράπηκε από την αυξανόμενη αντίσταση και την καταστροφή στην Κύπρο. Ο λαός, εφόσον επιβιώνει, είναι διαρκέστερος από κάθε τυραννία.

Σε μια δημοκρατία δεν αποκλείεται μια περίοδος ολοκληρωτισμού, που είναι πιο αποτελεσματικός από τη γραφειοκρατική δημοκρατία, όταν υπάρχει πιεστική κρίση. Είναι όμως κάτω από τον έλεγχο της δημοκρατίας, που έχει μεριμνήσει για τα χρονικά όριά του. Στη δημοκρατία μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης έχει αποφασισθεί και λήγει με τη λήξη της έκτακτης κατάστασης ή στον προαποφασισμένο χρόνο. Στον ολοκληρωτισμό η τυραννία δεν έχει ημερομηνία λήξης.