Ποιός αποφασίζει;

Ποιος πρέπει να παίρνει τις αποφάσεις; Προφανώς όποιος μπορεί να κρίνει. Ποιος είναι αυτός; Πάλι προφανής η απάντηση, αλλά ακόμη και για το προφανές χρειάζεται μερικές φορές να ακούσουμε τη γνώμη μιας αυθεντίας. Αριστοτέλης: "Για ορισμένα πράγματα ή πράξεις δεν είναι ο κατασκευαστής ο μοναδικός και ο καλύτερος κριτής, αλλά μπορούν να κρίνουν τα έργα του και μη ειδικοί στην τέχνη του. Για παράδειγμα ένα σπίτι δεν το κρίνει μόνον ο κατασκευαστής του, αλλά καλύτερα το κρίνει ο χρήστης του. Επίσης το πηδάλιο του πλοίου το κρίνει καλύτερα ο πλοίαρχος από τον κατασκευαστή του και τα φαγητά του συμποσίου ο συνδαιτυμόνας και όχι ο μάγειρος".

Η λήψη μιας απόφασης, ωστόσο, δεν είναι απλή. Χρειάζεται πρώτα επιλογή στόχου. Τι θέλομε να κάνουμε; Στη συνέχεια προγραμματισμός. Πώς, περνώντας από ποια στάδια, θα φτάσουμε το σκοπό μας; Και, τελικά, αξιολόγηση. Είναι αυτό που κάναμε ό,τι προσδοκούσαμε; ταιριάζει με ό,τι είχαμε θέσει σα σκοπό; Τώρα γίνεται πιο προφανής η αρμοδιότητα καθενός. Ο χρήστης θα αποφασίσει το σκοπό, ανάλογα με τα θέλω του και ο ίδιος θα είναι ο τελικός αξιολογητής. Ωστόσο, ο ειδικός, ο κατασκευαστής, είναι εκείνος που θα κάνει τον προγραμματισμό. Η συζήτηση μεταξύ τους είναι απαραίτητη. Ο σκοπός που έθεσα μπορεί να μην είναι επιτεύξιμος. Θέλω να πάω στον Άρη, αλλά αυτή τη στιγμή δε γίνεται ή, άλλες φορές, το κόστος για την επίτευξή του σκοπού μου δεν το αντέχω. Πρέπει να αλλάξω στόχο.

Για να το δούμε τώρα στα καθημερινά προβλήματα μιας κοινωνίας. Ποιος παίρνει αποφάσεις για τη λειτουργία μιας επιχείρησης, π.χ. ενός εργοστασίου; Ο ιδιοκτήτης; Ο τεχνικός; Οι εργαζόμενοι; Μήπως το κοινό, οι καταναλωτές; Σύμφωνα με τον παραπάνω συλλογισμό, οι πιο αρμόδιοι είναι οι καταναλωτές. Δε χρειάζεται φιλοσοφία. Αν τα προϊόντα δεν αρέσουν, δεν θα αγοραστούν και η επιχείρηση θα κλείσει, ο ιδιοκτήτης θα φαλίρει, ενώ οι τεχνικοί και οι εργαζόμενοι θα μείνουν άνεργοι. Οι επιχειρήσεις πρέπει να παράγουν ό,τι είναι αναγκαίο. Φυσικά αυτό δεν γίνεται σήμερα. Οι επιχειρήσεις επιδιώκουν τη διαρκή αύξηση της παραγωγής και με κάθε μέσο να διεγείρουν την επιθυμία των καταναλωτών για την αγορά του μη αναγκαίου. Χρειάζομαι κάποια ρούχα για να μην κρυώνω. Οι βιομηχανίες όμως παράγουν διαρκώς ενδύματα που είναι της "μόδας" και με πείθουν να τα αγοράζω τακτικά, χωρίς να έχουν φθαρεί όσα είχα αγοράσει προηγουμένως. Βλάφτει αυτό; Ναι, πολύ! Τα κεφάλαια έπρεπε να στραφούν προς δραστηριότητες όπως οι δημόσιες μεταφορές, η δημόσια στέγαση, οι δημόσιες σχολές, τα δημόσια πάρκα, θέατρα και ούτω καθεξής. Αυτό μπορεί να γίνεται με κρατικές παρεμβάσεις, αλλά όχι αναγκαστικά. Η αρχαία δημοκρατία με τους υποχρεωτικούς χορηγούς της έχει δείξει ένα τρόπο. Εξάλλου, οι καταναλωτές συχνά επιθυμούν το μη αναγκαίο, σε βάρος του αναγκαίου, να αλλοτριώνονται, να παραιτούνται από τη βούλησή τους υπακούοντας τη βούληση κάποιων άλλων.

Οι εργαζόμενοι είναι η άλλη ομάδα που δεν μπορεί να αγνοηθεί η γνώμη της. Ο εργαζόμενος βρίσκεται σε καταναγκαστική εργασία. Αν δε δουλέψει, δεν έχει να φάει και πεθαίνει. Όσοι συμμερίζονται αυτή την άποψη, επικαλούνται το: "Ο μη εργαζόμενος μηδέ εσθιέτω". Αυτή είναι όμως μια διαστροφή των όσων λέει ο Παύλος στους Θεσσαλονικείς: "Εἲ τις οὐ θέλει ἐργάζεσθαι μηδὲ ἐσθιέτω". Ακόμη κι αυτό το βρίσκει ανεπαρκές ο Erich Fromm. Γι΄ αυτόν, κάθε ανθρώπινη ύπαρξη έχει ένα αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα να ζήσει, ανεξάρτητα αν εκτελεί ή όχι ένα κοινωνικό καθήκον. Έχει το δικαίωμα να τον μεταχειρίζονται με τον ίδιο τρόπο τουλάχιστον, που μεταχειρίζεται κανείς το σκύλο ή τη γάτα του, που δεν χρειάζονται να αποδείξουν τίποτε για να τραφούν. Γνήσια ανθρωπιστική θέση. Ωστόσο, η δύναμη των εργαζομένων που είχε αυξηθεί αρκετά πριν από μερικές δεκαετίες και είχε επιτύχει σημαντική βελτίωση της θέσης τους, με όπλα όπως η απεργία, ήδη ξεφτίζει. Ήδη, σημαντικό μέρος από το έργο που επιτελούσαν έχει αυτοματοποιηθεί με τη σύγχρονη τεχνολογία και οι εργαζόμενοι γίνονται σιγά σιγά άχρηστοι. Και αυτοί που μένουν, εργάζονται σαν ένα απλό γρανάζι στην τερατώδη παραγωγική μηχανή.

Οι τεχνικοί και οι επιστήμονες έχουν ακόμη κάποια ισχύ, καθώς χειρίζονται τη σύγχρονη τεχνολογία. Ήδη όμως και αυτών η αξία του έργου τους φθίνει, καθώς ολοένα και υψηλότερου επιπέδου αποφάσεις λαμβάνονται από τους αυτοματισμούς, την τεχνητή νοημοσύνη.

Μένουν οι κεφαλαιούχοι. Αυτοί ουσιαστικά είναι οι μόνοι που αποφασίζουν για τα πάντα. Ολοένα λιγότεροι, ολοένα πλουσιότεροι, ολοένα ισχυρότεροι. Το μόνο αξιόλογο εμπόδιό τους είναι οι άλλοι κεφαλαιούχοι. Αυτοί, η οικονομία που λέμε, είναι πια που ελέγχουν την πολιτική. Οι κύριοι παραγωγοί όπλων (Αμερική, Ρωσία, Κίνα, Ενωμένο Βασίλειο, Γαλλία) έχουν καταφέρει να ορισθούν θεματοφύλακες της ειρήνης, είναι δηλαδή τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας. Γιατί να επιδιώξουν την ειρήνη; Και αυτό οδηγεί μοιραία στην αυτοκαταστροφή. Μια σύγκρουση μεταξύ τέτοιων κρατών, δεν θα καταλήξει στη νίκη ενός με ήττα του άλλου, αλλά σε αφανισμό της ζωής πάνω στον πλανήτη μας. Υπάρχει άραγε ελπίδα;

Η ελπίδα πεθαίνει τελευταία. Η μόνη ορατή ελπίδα είναι το σύνολο των καταναλωτών. Αυτοί είναι οι μόνοι που, με το μέγεθός τους, σύνολο των κατοίκων της γης, μπορούν να αναγκάσουν τους ισχυρούς να εκχωρήσουν την ισχύ τους σε όσους πρέπει να λαβαίνουν τις αποφάσεις. Η οργάνωσή τους είναι δύσκολη. Όμως, ο συγκρουσιακός ανταγωνισμός μεταξύ των εξουσιαζόντων είναι αναπόφευκτος. Το πιο σημαντικό στα πλαίσια ενός κράτους θα ήταν η συμμετοχή του συνόλου των πολιτών στην εξουσία, όπως π.χ. η επιλογή βουλευτών και ποινικών δικαστών με κλήρωση, όχι με εκλογή ή διορισμό. Δεν αρκεί. Ένα κράτος σαν το δικό μας δεν μπορεί να αντισταθεί στους ισχυρούς. Ήδη όμως υπάρχουν ελπιδοφόρα μηνύματα, αφού έχει αρχίσει να αναφαίνεται η παρακμή του ισχύοντος συστήματος. Ισχυρά κράτη διανύουν μια φανερή ή λανθάνουσα πολιτική κρίση. Κυβερνήσεις δεν έχουνι την πλειοψηφία στη βουλή ή αμφισβητήσεις οδηγούν σε ολοένα αυξανόμενη τυφλή βία. Γαλλία, ΗΠΑ, Ιταλία, Ενωμένο Βασίλειο, είναι σημερινά παραδείγματα. Για τέτοιες κρίσεις, τα κράτη ρέπουν σε ολοένα πιο φασιστικές μεθόδους, για τις οποίες κατηγορούν, όχι άδικα, τους αντιπάλους τους. Για παράδειγμα, κυβέρνηση, βουλή, ανώτατοι δικαστές, ανώτατος άρχοντας αποφασίζονται ενιαία, από ένα κόμμα. Οι λαοί δεν έχουν ηγέτη ούτε είναι οργανωμένοι για να εκλέξουν κάποιον. Επομένως, εκείνο που μένει είναι να τους φωτίζουν οι πνευματικοί ταγοί, διανοούμενοι, καλλιτέχνες κλπ, οι μόνοι που μπορούν να διατηρούν στοιχειώδη ανεξαρτησία στην τερατώδη αλλοτριώνουσα παραγωγική μηχανή.