Διαφθορά

"Η εξουσία έχει την τάση να διαφθείρει και η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα" (Sir John Dalberg-Acton). Ακούμε διαρκώς, στη χώρα μας, αλλά και σε άλλες, "πολιτισμένες" χώρες (θυμηθείτε το Watergate του Nixon, το Ευρωκοινοβούλιο), ότι η διαφθορά δίνει και παίρνει. Και στη δική μας εξιδανικευμένη αρχαιότητα διαφθορά υπήρχε.

Πρώτιστα βέβαια είναι θέμα του υποκειμένου, πόσο αντέχει στους πειρασμούς της εξουσίας. Εξουσία, μερική ή απόλυτη, δίνει η κοινωνία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Χωρίς εξουσία δεν μπορεί να διατηρήσει την ενότητά της μια πολιτεία. Αναλογιζόμενος τη δική μου ζωή, αναρωτιέμαι αν υπήρξα συνειδητά διεφθαρμένος, όταν είχα κάποια εξουσία ως διευθυντής της καρδιολογικής κλινικής στα Ιωάννινα. Δεν επιζήτησα εγώ να χρηματιστώ, αλλά οι πειρασμοί, ιδιαίτερα έντεχνοι, υπήρχαν. Θυμάμαι που με επισκέφτηκε κάποτε ένα ανώτερο στέλεχος μιας εταιρίας για να μου ζητήσει να χρησιμοποιώ τα προϊόντα τους. "Μα έτσι κι αλλιώς τα χρησιμοποιώ, διότι είναι από τα καλύτερα στην αγορά. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλα πολύ καλά και δεν μπορώ να τα αποκλείσω". Κάτι τέτοιο απάντησα. "Μα ούτε κι εμείς ζητάμε να είμαστε μονοπώλιο. Απλώς θέλομε να είμαστε βέβαιοι ότι συνεργαζόμαστε. Θα υπάρχει και οικονομική συνεργασία. Σας προσπελάσαμε επειδή εκτιμούμε το επιστημονικό έργο σας και θέλομε να το ενισχύσουμε. Δεν πρόκειται να μάθει κανένας το παραμικρό." Δελεαστική πρόταση. "Σας ευχαριστώ πολύ! Αν θέλετε να ενισχύσετε το επιστημονικό μου έργο, μπορείτε να το κάνετε ως χορηγός, με κατάθεση της βοήθειας στο ερευνητικό γραφείο του Πανεπιστημίου για δικό μου έργο, αλλά φανερά, με αποδείξεις". Έγινε έτσι και πραγματικά πληρώθηκαν από τη χορηγία κάποιο αναγκαίο παραϊατρικό προσωπικό, χημικοί, νοσηλευτές, καθαρίστριες, αλλά ούτε εγώ ούτε άλλος γιατρός πήρε χρήματα από αυτή την πηγή. Τα προϊόντα της εταιρίας, άριστης ποιότητας, εξακολουθήσαμε να τα χρησιμοποιούμε, όχι βέβαια αποκλειστικά. Δεν μπορώ να αποκλείσω το ενδεχόμενο υφιστάμενοί μου να είχαν άλλου είδους στάση. Ούτε όμως και είμαι βέβαιος πως υπήρξε διαφθορά σ΄ αυτούς. Κι όμως σε τέτοια ζητήματα εγώ θα ήμουν ο υπεύθυνος! Αλλά μέτρα δεν μπορούσα να πάρω, καθώς δεν είχα αποδείξεις και η θέση μου θα μπορούσε να είναι δυσφήμιση, αφού με υπαίτια άγνοια θα διέδιδα ψευδείς ειδήσεις που μπορούσαν να βλάψουν κάποιους επαγγελματικά. Θέλω να πω πως είναι πολύ δύσκολο σε κάποιον που διαθέτει εξουσία να αντισταθεί στον πειρασμό της διαφθοράς. Κι ούτε είναι δυνατό να εμποδιστεί η εξαγορά συνειδήσεων. Κι ούτε μπορεί ένας ηγέτης να είναι υπεύθυνος για όποια λαμογιά κάνουν οι συνεργάτες του. Απαιτεί αστυνομοκρατία που μειώνει δραστικά την απόδοση και επίδοση κάθε υπεύθυνου εργαζομένου. Υπάρχουν άραγε τρόποι να αντιμετωπιστεί η κατάσταση, πλην του ποινικού (αν η απάτη αποκαλυφθεί και, μάλιστα, βεβαιωθεί ότι δεν πρόκειται για συκοφαντία των αντιπάλων);

Η αυστηρότητα των ποινών είναι αλυσιτελής. Αφορά το μέλλον και, επομένως, είναι αόρατη, ενώ το κέρδος από τη διαφθορά είναι παρόν. Οι πρόγονοί μας εφάρμοζαν την "ευθυ(νο)δοσία", έλεγχο της οικονομικής κατάστασης πριν και μετά τη λήξη της εξουσίας. Αντ΄ αυτής εμείς έχομε υπουργική και βουλευτική ασυλία, που αποτελούν κίνητρα για διαφθορά, καθώς οι υπεύθυνοι τοποθετούνται υπεράνω νόμου. Άλλο μέτρο ήταν η θητεία οποιουδήποτε άρχοντα να είναι τόσο βραχύτερη όσο μεγαλύτερη ήταν η εξουσία του. Αντίθετα όταν οι τιμές ήταν μακροχρόνιες, ήταν μικρές. "Μᾶλλον πειρᾶσθαι μικρὰς καὶ πολυχρονίους διδόναι τιμὰς ἢ ταχὺ μεγάλας" (Αριστοτέλης). Η πιο υπεύθυνη θέση ήταν εκείνη στην οποίαν ο αρμόδιος κρατούσε τα κλειδιά των ιερών, όπου φυλάσσονταν τα χρήματα, τα αρχεία και η δημόσια σφραγίδα του κράτους (επιστάτης των πρυτάνεων). Αυτός δεν έκανε τίποτε άλλο. Ήταν η πιο υπεύθυνη θέση που υπήρχε, αλλά αυτός ΔΕΝ κυβερνούσε. Γι΄ αυτή τη θέση γινόταν κλήρωση και η θητεία της διαρκούσε μία μέρα "ἔστι δὲ ἐπιστάτης τῶν πρυτάνεων εἷς ὁ λαχών· οὗτος δ’ ἐπιστατεῖ νύκτα καὶ ἡμέραν, καὶ οὐκ ἔστιν οὔτε πλείω χρόνον οὔτε δὶς τὸν αὐτὸν γενέσθαι. τηρεῖ δ’ οὗτος τάς τε κλεῖς τὰς τῶν ἱερῶν, ἐν οἷς τὰ χρήματ’ ἐστὶν καὶ τὰ γράμματα τῇ πόλει, καὶ τὴν δημοσίαν σφραγῖδα, καὶ μένειν ἀναγκαῖον ἐν τῇ θόλῳ τοῦτόν ἐστιν, καὶ τριττὺν τῶν πρυτάνεων ἣν ἂν οὗτος κελεύῃ" (Αριστοτέλης). Η διαφθορά απαιτεί χρόνο για να οργανωθεί και να μείνει κρυφή και ατιμώρητη. Όταν η θητεία των αρχόντων αφενός είναι πολύ βραχεία, και αφετέρου, αυτοί κληρώνονται, δεν εκλέγονται, (εφόσον δεν απαιτεί η θέση τους ειδικές γνώσεις και εμπειρία), τότε οι πιθανότητες να υπάρξει διαφθορά, είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Στην αρχαιότητα, ωστόσο, δεν έλειπαν οι διεφθαρμένοι, που ενδέχεται μάλιστα να ήταν ιδιαίτερα ικανοί ηγέτες. Ένας από αυτούς ήταν ο Θεμιστοκλής, που δεν μπορούσε να χειρίζεται μέλι χωρίς να γλείφει τα δάχτυλά του. Αντίθετα, ο αντίπαλός του, ο Αριστείδης, υπήρξε αδιάφθορος και γι΄ αυτό είχε το προσωνύμιο "Δίκαιος". Ήταν όμως ηγέτης πολύ μικρότερου διαμετρήματος από το Θεμιστοκλή και πιο λαϊκιστής. Μην τα μπερδεύομε. Άλλο διεφθαρμένος κι άλλο λαϊκιστής. Να σημειώσουμε ότι η λαμογιά υπήρχε όχι στους κληρωμένους βουλευτές και δικαστές, αλλά στους εκλεγμένους στρατηγούς. Πρακτικά, δεν μπορεί να υπάρξει διαδικασία εκλογής χωρίς αλισβερίσι, συναλλαγή. Ακόμη και στα ανώτατα πανεπιστημιακά ιδρύματα οι εκλογείς πρέπει, υποτίθεται, να μετρήσουν αντικειμενικά τις επιστημονικές επιδόσεις των υποψηφίων. Οσοδήποτε αντικειμενικά κριτήρια και αν έχουν προδιαγραφεί, η εντελώς αμερόληπτη εκλογή αποκλείεται. Για ένα καθηγητή π.χ. πρέπει να ληφθούν υπόψη τα ερευνητικά, εκπαιδευτικά επιτεύγματά του, η διοικητική του πείρα, η συνεργασιμότητά του κλπ. Ιδίως αυτό το τελευταίο είναι κατεξοχήν υποκειμενικό. Η απλούστερη συναλλαγή είναι του τύπου "ψηφίζω το δικό σου, για να ψηφίσεις και συ το δικό μου". Σε τέτοιο επίπεδο η οικονομική συναλλαγή είναι λιγότερο συχνή. Ωστόσο, δεν παύει να είναι ο εκλέκτορας ευάλωτος σε πολιτικές και οικονομικές παρεμβάσεις, έναντι ανταλλαγμάτων. Η διαφθορά, όπως και ο λαϊκισμός θάλλουν ιδιαίτερα στην πολιτική. Στην καλύτερη περίπτωση ο πολιτικός έχει ένα θαυμάσιο όραμα για το λαό του, αλλά, για να το εφαρμόσει, πρέπει να αποκτήσει εξουσία. Εφόσον όμως η εξουσία στο σύστημά μας γίνεται με εκλογή, η συναλλαγή (πελατειακή σχέση) είναι αναπόφευκτη. Ο πολιτικός προσφέρει εξυπηρέτηση αγοράζοντας ψήφους, αλλά οι δεσμεύσεις για απόκτηση εξουσίας ακυρώνουν το ιδανικό όραμα. Όταν απαιτούνται γνώσεις και εμπειρία, (αστικό δικαστήριο, κυβέρνηση), η εκλογή είναι αναγκαίο κακό. Όταν όμως μετρούν πρώτιστα η εντιμότητα και ο κοινός νους, (ποινικό δικαστήριο, βουλή), η κλήρωση μεταξύ όλου του λαού εγγυάται καλύτερα τη λαϊκή βούληση, την ηθική, το αδιάφθορο της ηγεσίας.