Τι έγινε;

Έγινε κάτι. Δηλαδή διαρκώς κάτι γίνεται στον Κόσμο. Τι ακριβώς; Κανένας πραγματικά δεν ξέρει. Κάποιος πέθανε. Τί έγινε ανάμεσα στην τελευταία του πνοή και την επόμενη άπνοη στιγμή; Αντίστροφα, τί έγινε από την τελευταία στιγμή πριν, ως την επόμενη που συνέβηκε η σύλληψη; Κανένας πραγματικά δεν ξέρει. Και τι γίνεται κάθε στιγμή στο Σύμπαν; Ποτέ δεν θα το μάθουμε. Έτσι, αντί γι΄ αυτό, πιστεύομε πως έγινε ό,τι μας παραδίδουν οι μάρτυρες άνθρωποι. Αυτό όμως που μαθαίνομε δεν είναι το πραγματικό, αλλά αυτό που περιγράφουν αυτοί. Και μπορεί να υπάρχει αβυσσαλέα διαφορά. Ας πούμε, στην πραγματικότητα πενθώ γιατί στερήθηκα κάτι ζωτικό, τη μάνα μου, το παιδί μου. Όμως, λέω εκείνη τη στιγμή πως χαίρομαι. Αν μάλιστα είμαι επαγγελματίας ηθοποιός, είμαι ειδικά εκπαιδευμένος να υποδύομαι ένα γεγονός ή έστω ένα απλό συναίσθημα, χωρίς αυτό να είναι αλήθεια. Γενικά, τίποτε δεν έχει συμβεί χωρίς ανθρώπινη μαρτυρία. Ο H. Schliemann ήταν ερασιτέχνης αρχαιολόγος. Ο Σλήμαν λοιπόν ήταν συνεπαρμένος με την Ιλιάδα και τους άλλους αρχαίους μύθους. Έσκαψε εκεί περίπου που οι μύθοι έλεγαν ότι κάτι σημαντικό, σαν παγκόσμιος πόλεμος, συνέβηκε και βρήκε ερείπια μιας καταστραμμένης πολιτείας που αντιστοιχούσε στην περιγραφή της Ιλιάδας. Με αυτά τα ευρήματα, αν δεν υπήρχε το έπος, κανένας δεν θα ήξερε τι είχε συμβεί σ΄ εκείνο τον τόπο. Ο Τρωικός Πόλεμος, με τον Αχιλλέα, τον Αγαμέμνονα, τον Έκτορα και τους λοιπούς ήρωες, δεν θα είχε γίνει!

Τα σημαντικά γεγονότα, εκείνα δηλαδή που είχαν υπαρξιακή αξία για ένα λαό, παραδόθηκαν στις επόμενες γενιές από ανθρώπους που σήμερα είναι εκπαιδευμένοι δημοσιογράφοι, ιστορικοί κλπ. Παλιότερα, μάλιστα αποκλειστικά πριν επινοηθεί η γραφή, ιδίως η Ελληνική φωνητική αλφαβητική γραφή, αλλά και μετά, παραδίδονταν προφορικά από τη μια γενιά στην άλλη. Συνήθως σαν τραγούδι, σαν τα Ομηρικά έπη, σαν τα Ακριτικά τραγούδια ή σαν τα τραγούδια των τροβαδούρων από τις σταυροφορίες, έτσι που απομνημονεύονταν ευκολότερα, παραδίδονταν στους επομένους, αλλά και μεταλλάσσονταν. Καθένας που τα αντέγραφε από μνήμης κάτι παράλλασσε. Κι αυτό που έφτασε ως εμάς είναι μια καλά φιλτραρισμένη περιγραφή του τι πραγματικά συνέβηκε κάποτε στο παρελθόν. Μελετώντας τις διαφορές μεταξύ της σημερινής παράδοσης και της όσο γίνεται παλιότερης, συμπεριλαμβάνοντας τα αρχαιολογικά ευρήματα, μπορούμε να συναγάγουμε τις ιδιότητες των διαδοχικών φίλτρων από τα οποία πέρασε ο μύθος.

Αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις υπήρξε ένα εύρημα από την Πομπηία, καταστραμμένη από μια ξαφνική έκρηξη του Βεζούβιου. Σε μια τοιχογραφία παριστάνεται ο Φρίξος καβάλα σε ένα κριάρι, το χρυσόμαλλο δέρας, να προσπαθεί να σώσει την αδελφή του που πνιγόταν. Τι άραγε να είχε συμβεί πραγματικά. Δεν έχω διαβάσει, αλλά στηριζόμενος στο μύθο, φτιάχνω ένα σενάριο. Ο Αθάμαντας στη Βοιωτία παντρεύτηκε την όμορφη Νεφέλη και έκανε δυο παιδιά, το Φρίξο και την Έλλη. Όμως πέθανε. Και ο χήρος της ξαναπαντρεύτηκε. Η μητριά τους, η Ινώ, μισούσε τα παιδιά της Νεφέλης και με απάτη (έκαψε τους σπόρους της Βοιωτικής γης και δωροδόκησε το μαντείο να πει πως έφταιγαν τα παιδιά) έπεισε τον Αθάμαντα να τα θυσιάσει. Η πεθαμένη θεά μάνα τους ειδοποίησε, όπως το φάντασμα ειδοποίησε τον Άμλετ για τις μηχανορραφίες της μάνας του. Κι αυτά καβάλησαν ένα χρυσόμαλλο κριάρι και έφυγαν μακριά. Όταν περνούσαν μια στενή θάλασσα, η Έλλη γλίστρησε και πνίγηκε. Το στενό ονομάστηκε έκτοτε Ελλήσποντος. Φαντάζομαι πως η Ινώ ήθελε να είναι αυτή και τα παιδιά της κληρονόμοι της περιουσίας του Αθάμαντα κι έτσι έκανε την απάτη. Τα παιδιά όμως το μυρίστηκαν, έκλεψαν τα χρυσά της χώρας τους μέσα σ΄ ένα κριάρινο δέρμα (το χρυσόμαλλο δέρας) και έφυγαν. Προχωρώντας ο Φρίξος αποφάσισε να απαλλαγεί από την ανταγωνίστρια συγκληρονόμο, την αδελφή του Έλλη, και την έσπρωξε στο νερό. Φυσικά, δεν έχω καμιά απόδειξη που να τεκμηριώνει το σενάριό μου. Είναι απλά μια υπόθεση που πρέπει να της αφιερώσει κάποιος μια ολόκληρη ζωή για να την αποδείξει - ή ακυρώσει.

Και τι διαφέρει λοιπόν η ιστορία από τη μυθολογία; Η ιστορία βασίζεται στο επιστημονικό δόγμα. Σχηματίζει μια υπόθεση και προσπαθεί να την αποδείξει διασταυρώνοντας προφορικές και γραπτές πληροφορίες με αρχαιολογικά ευρήματα. Το σημείο της διασταύρωσής τους, η πιο αξιόπιστη αλήθεια, είναι μια ολόκληρη περιοχή που μέσα της κρύβεται η Αλήθεια περιβαλλόμενη πάντοτε από μια άλω σφάλματος. Η ιστορία είναι επιστήμη. Αντίθετα, η μυθολογία δεν έχει άλλη τεκμηρίωση από την έμμονη επιβίωσή της στο χρόνο. Μπορεί, όπως αναφέρθηκε, να μας δώσει μια ιδέα για τα διαδοχικά συναισθήματα του λαού που τη διαμόρφωσαν.

Η Εβραϊκή μυθολογία διαμορφώθηκε από ένα λαό που έζησε πάντοτε κάτω από μια αυστηρή, τιμωρό, άφθατη μοναρχία, του αόρατου Θεού. Οι παραδόσεις της είναι εγκληματικές με τα σημερινά κριτήρια. Ο Κάιν σκότωσε τον αδελφό του. Τα παιδιά του Ιακώβ έσφαξαν ένα ολόκληρο χωριό, επειδή ο πρίγκιπάς του είχε κάνει ερωμένη την αδελφή τους και ήταν απερίτμητος. Θέλησε να την παντρευτεί, δέχτηκε και περιτμήθηκε, μαζί και μ΄ όλο το χωριό, αλλά τα Άγια παιδιά τους έσφαξαν. Ένας από τους 70 γιους του Γεδεών εξόντωσε σχεδόν όλους τους αδελφούς του για να γίνει αυτός ο μόνος κληρονόμος της τεράστιας περιουσίας που είχε αποκτήσει ο άγιος Κριτής του Ισραήλ, που κατατρόπωσε με τις ληστοσυμμορίες του τους ντόπιους Παλαιστίνιους (Φιλισταίους). Ο πανένδοξος βασιλιάς Δαβίδ, με τις ποιητικές, διοικητικές και στρατιωτικές ικανότητές του, οδήγησε στο θάνατο έναν από τους στρατηγούς του, τον Ουρία, για να του κλέψει την όμορφη γυναίκα. Φυσικά, ο παντοδύναμος Θεός αγρυπνούσε και τιμωρούσε τελικά τους παραβάτες της βούλησής Του, μερικές φορές όμως και ομαδικά, όπως με τον Κατακλυσμό, την καταστροφή των Σοδόμων (όπως έγινε στην Πομπηία), ενσπείροντας ασυνεννοησία, όπως στον Πύργο Βαβέλ.

Αντίθετα στην Ελλάδα διαμορφώθηκε πρώιμα η δημοκρατική νοοτροπία, ακόμη και όπου επικρατούσε η μοναρχία. Οι Ικέτιδες έγιναν δεκτές στο Άργος με δημοψήφισμα. Αργότερα, στην Αθήνα οργανώθηκε το τελειότερο δημοκρατικό σύστημα που έχει ποτέ παρουσιαστεί πάνω στη γη, όπου υποψήφιοι άρχοντες είναι το σύνολο των πολιτών. Αυτό το σύστημα διαμόρφωσε τελικά τη μυθολογία που έγινε πανέμορφη. Με πολύν ανθρωποκεντρισμό (όλες οι Φυσικές και Υπερφυσικές δυνάμεις είχαν ανθρώπινες υπερδυνάμεις), στόλισαν τις ιστορίες τους με τα αθάνατα έργα τους. Κι αυτά ήταν συμβατά με την αρμονική ανάπτυξη των τριών στοιχείων του πολιτισμού, επιστήμης, τέχνης και ηθικής. Αυτή η αρμονία με κορυφή της τη φιλοσοφία, δεν επαναλήφθηκε ποτέ, όπως δεν επαναλήφθηκε η δημοκρατία.