Ιατρική και Κοινωνία

Είμαστε τρισυπόστατοι. Το αισθητό Εγώ μας γεννιέται με τη σύλληψη, το νοητό με τη γέννηση και το κοινωνικό με την εισαγωγή μας στην κοινωνία, όπως στη Χριστιανική βάπτιση. Όπως η αρχή έτσι και το τέλος των υποστάσεών μας δεν είναι ταυτόχρονο. Χάνομε την ικανότητα να ξεχωρίζουμε τον εαυτό μας από το περιβάλλον μας λίγο πριν χαθεί η φυσικοχημική διαφορά μας απ’ αυτό και ακολουθεί ο κοινωνικός θάνατος με μια κοινωνική τελετή σαν την κηδεία. Ανάμεσα στην αρχή και στο τέλος βρίσκονται η υγεία και η νόσος.

Η νόσος του αισθητού Εγώ εκδηλώνεται με διαταραχές στις φυσικές λειτουργίες μας που απειλούν τη ζωή μας. Τις παρατηρούμε σε διάφορες εξετάσεις. Η νόσος του νοητού Εγώ μάς κάνει να υποφέρουμε αποκαλύπτεται με το ιστορικό. Η νόσος του κοινωνικού Εγώ σημαίνει ότι δεν μπορούμε να ανταποκριθούμε στην κοινωνική λειτουργία μας, να εργασθούμε, να συμπεριφερθούμε σωστά στους γύρω μας. Ενώ ο άρρωστος ή ασθενής δεν μπορεί να εργασθεί, είναι υποχρεωμένος να πληρώσει για να επανέλθει στην κοινωνική υγεία. Ηχεί παράλογο. Είναι προφανές, ότι τα άτομα πρέπει να πληρώνουν όσο είναι υγιή και μπορούν να εργάζονται, για να έχουν δωρεάν παροχή υγείας όταν αρρωστήσουν. Το αν αυτή η ασφάλιση θα είναι δημόσια, κοινωνική ή ιδιωτική, είναι πολιτικό πρόβλημα. Οφείλει πάντως να είναι υποχρεωτική.

Η ιατρική πέτυχε τα τελευταία χρόνια σημαντική αναβολή του τέλους του αισθητού Εγώ. Το προσδόκιμο επιβίωσης στη γέννηση στις 40 φτωχότερες χώρες από τα 52 έτη το 1990 ανέβηκε στα 57 το 2009, ενώ στις 50 πλουσιότερες προχώρησε στα 80 έτη από τα 76. Στις αρχές του 20ού αιώνα στις βιομηχανικές χώρες ήταν για τους άντρες 48 έτη και για τις γυναίκες 46. Ωστόσο, υπάρχουν και οι άλλες υποστάσεις της ύπαρξής μας πέρα από την αισθητή.

Η παράταση της ζωής σήμανε μεγάλη αύξηση των γέρων. Αυτοί είναι κατά κανόνα ανίκανοι να εργασθούν και να αποδώσουν στην κοινωνία ενώ διατηρούνται ζωντανοί με μεγάλη κοινωνική δαπάνη. Οι ενήλικες που εργάζονται δυσκολεύονται να τους συντηρούν, χάνοντας έτσι την οικονομική δυνατότητα να γεννούν και ανατρέφουν παιδιά. Η μείωση των παιδιών σημαίνει σε λίγο ακόμη μεγαλύτερη μείωση των παραγωγικών ενηλίκων. Η κοινωνία γερνάει, και γίνεται ανίκανη να ανανεωθεί. Φθίνει. Πεθαίνει;

Σε τέτοιο περιβάλλον η ιατρική αντιμετωπίζει πολλαπλά διλήμματα. Πώς συμπεριφέρεται σε έναν υπερήλικα ή ανίατα πάσχοντα που υποφέρει και έχει χάσει την επαφή με το περιβάλλον του (νόσος νοητού Εγώ); Ήδη σε αρκετά μέρη του κόσμου έχει νομιμοποιηθεί η ευθανασία υπό αυστηρούς όρους. Τα αποτελέσματα ενός τέτοιου μέτρου πρέπει να περάσουν γενιές για να αξιολογηθούν.

Το δημόσιο δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να επωμισθεί τις δαπάνες υγείας που αυξάνονται διαρκώς. Αναλαμβάνει λοιπόν ο ιδιωτικός τομέας. Αυτό σημαίνει ότι επωφελούνται οι πλουσιότεροι, αυξάνοντας την ανισότητα που επικρατεί σήμερα στον κόσμο. Υπενθυμίζεται ότι παγκοσμίως περίπου 7% του πληθυσμού κατέχουν το 80% του παγκόσμιου πλούτου. Μεγάλες έρευνες έχουν δείξει τις ολέθριες συνέπειες της ανισότητας πάνω σε αξίες όπως η υγεία, η εγκληματικότητα κλπ. Τα προβλήματα όμως δεν λύνονται ούτε και για τους πλουσίους. Π.χ. ιοί που αναπτύσσονται σε φτωχές περιοχές του κόσμου ταξιδεύουν ταχύτατα, αεροπορικώς, και στις πλούσιες.

Η ιατρική επιστήμη έχει προχωρήσει. Υπάρχουν πια τόσο μεγάλο πλήθος διαθέσιμων γνώσεων που ο ιατρός αδυνατεί να τις χειρισθεί. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες ειδήμονες σε κάθε ειδικότητα από όλο τον κόσμο συγκεντρώνονται περιοδικά και δημιουργούν την «ιατρική σε τεκμηριωμένη βάση». Μελετώντας τη διαθέσιμη βιβλιογραφία αξιολογούν την αξιοπιστία κάθε άρθρου και στη συνέχεια ταξινομούν για κάθε περίπτωση: τι πρέπει να γίνει οπωσδήποτε, τι μάλλον πρέπει και τι δεν πρέπει να γίνει. Έτσι, με την εμφάνιση κάποιων σημείων και εργαστηριακών ευρημάτων μεταβαίνει ο ιατρός αυτόματα στη θεραπευτική αγωγή, χωρίς άλλη σκέψη. Η ιατρική σε τεκμηριωμένη βάση έχει επιτύχει σε μεγάλο πλήθος ασθενών, αλλά ο νέος γιατρός παύει να σκέφτεται σαν επιστήμονας, αναλύοντας τα δεδομένα κάθε αρρώστου και ανασυνθέτοντας από την ανάλυση τη λύση για τη νόσο του. Γίνεται υψηλού επιπέδου τεχνίτης. Οι αρνητικές συνέπειες αυτής της στάσης έχουν αρχίσει να φαίνονται. Η ιατρική σε τεκμηριωμένη βάση αντιμετωπίζει νόσους, όχι ασθενείς, που καθένας τους είναι μια μοναδική προσωπικότητα, που, εκτός από την κύρια πάθησή του, για την οποία προσφεύγει στην ιατρική, έχει και πλήθος άλλων προβλημάτων που επηρεάζουν την υγεία του.

Η τεχνολογία έχει προχωρήσει τόσο, που γίνεται πρόβλημα η υπερδιάγνωση και υπερθεραπεία. Με το περίφημο τσεκάπ αποσκοπείται να διαγνωσθούν νόσοι πριν εκδηλωθούν. Έτσι ελπίζεται πως θα αντιμετωπισθούν έγκαιρα, πριν κινδυνεύσει η αισθητή υπόσταση της ζωής. Όμως η πρόωρη διάγνωση δεν συνεπάγεται αναγκαστικά παράταση της ζωής, ενώ οι σύγχρονες πολύπλοκες εξετάσεις και θεραπείες έχουν ανεπιθύμητες ενέργειες που μπορούν να επηρεάζουν αρνητικά όλες τις υποστάσεις της ανθρώπινης ζωής.

Τόσο η υπερδιάγνωση/υπερθεραπεία όσο και η ιατρική σε τεκμηριωμένη βάση διέπονται από πρόβλημα αξιοπιστίας. Η έρευνα γίνεται πια σε μεγάλα εργαστήρια με ύψιστη τεχνολογία. Στο νεοφιλελεύθερο κόσμο μας κανένα κράτος δεν αντέχει τις δαπάνες για τέτοια έρευνα. Γίνονται επομένως με έξοδα της παγκόσμιας βιομηχανίας, ενώ τα αποτελέσματα δοκιμάζονται σε εκατοντάδες χιλιάδες ασθενείς σε όλο τον κόσμο. Οι βιομηχανίες όμως έχουν συμφέροντα. Τα αρνητικά αποτελέσματα μιας δοκιμής σπάνια δημοσιεύονται, ενώ όλα τα θετικά τάχιστα οι ερευνητές που πληρώνονται από τη βιομηχανία, μπορεί να παραβλέπουν κάποια αρνητικά αποτελέσματα η έρευνα που δεν φαίνεται να οδηγεί σε σαφείς θετικές απαντήσεις μπορεί να διακόπτεται πριν ολοκληρωθεί. Αλλά και οι συγκεντρώσεις που γίνονται από τους ειδήμονες χρηματοδοτούνται από το παγκόσμιο κεφάλαιο, που καθορίζει την αντζέντα κι επομένως οι ειδήμονες ασχολούνται με τα θέματα που συμφέρουν στο κεφάλαιο.

Από την άλλη, τα δημόσια Πανεπιστήμια υποχρηματοδοτούνται και έτσι αδυνατούν να παίξουν το ρόλο τους με αξιοπιστία. Εξάλλου, η αγωνία των ερευνητών να παρουσιάσουν δημοσιευμένο έργο (που ελέγχεται από τη βιομηχανία), για να προαχθούν είναι τόση, που έχουν κίνητρο να μην είναι πλήρως αντικειμενικοί.

Η λύση είναι φυσικά, πολύπλοκη. Κάθε κοινωνία απειλείται από φυσικές αιτίες, όπως είναι οι λοιμοί, λιμοί, σεισμοί, καταποντισμοί, αλλά και οι άλλες κοινωνίες. Μοιάζει προφανές πως πρέπει να γίνει μετατόπιση κεφαλαίων από την αντιμετώπιση των άλλων κοινωνιών, που θα πρέπει οι διαφορές τους να λύνονται με συνδιαλλαγή μάλλον παρά με βία, στην αντιμετώπιση των φυσικών απειλών, ιδίως της υγείας. Θα γίνει άραγε ποτέ αυτό κατανοητό από τους υπεύθυνους του κόσμου;