Σκέψεις πάνω στην Οικονομία

Τα ξαναλέγαμε συζητώντας για τη γένεση της κοινωνίας. Όταν ο άνθρωπος έγινε τόσο καλός κυνηγός, που μπορούσε να κάνει επιλογές, επέβαλε διατροφικές και γενετήσιες απαγορεύσεις. Από τροφοσυλλέκτης έγινε τροφοπαραγωγός. Κι από παραγωγός έγινε αργότερα κατεργαστής και ανταλλάκτης των προϊόντων του. Έτσι δημιουργήθηκαν η αγορά, το άστυ, η οικονομία. 

      Οικονομία είναι η παραγωγή, διανομή ή εμπορία και κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών. Ήδη από πολύ παλιά χρόνια ανακαλύφθηκε το χρήμα, ανταλλάξιμο με όλα σχεδόν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες (άλλα όχι – ευελπιστούμε –τις αξίες), και έγινε το κατεξοχήν εμπόρευμα. Αγοράζεις €100 σήμερα με €150 που θα δώσεις αύριο. 

     Η οικονομία βασίζεται σε μια γενική εξίσωση που ισχύει μακροπρόθεσμα: ΠΡΟΣΦΟΡΑ=ΖΗΤΗΣΗ, που σημαίνει παραγωγή ίσον κατανάλωση. Όταν μεγαλώνει η ζήτηση, ακριβαίνουν τα προϊόντα αποτρέποντας μερικούς καταναλωτές από το να αγοράσουν και προτρέποντας παραγωγούς και εμπόρους να αυξήσουν την προσφορά. Έτσι η ισορροπία αποκαθίσταται και η οικονομία αυτορρυθμίζεται. Αντίστοιχα γίνεται όταν μειώνεται η ζήτηση ή αυξάνεται η προσφορά, οπότε πέφτουν οι τιμές. Η αυτορρύθμιση έχει όρια ωστόσο. Αν οι τιμές ανέλθουν σε μη ανεκτά ύψη, ο κόσμος διαμαρτύρεται. Πρώτα με λόγια, έπειτα με πράξεις. Οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τότε κατασταλτικά μέτρα. Η βία των διαμαρτυρομένων κλιμακώνεται, όχι πια μόνον επειδή υπάρχει ακρίβεια, αλλά και διότι, αντί για μείωση των αβάστακτων τιμών, εισπράττουν τη βία του κράτους,. Η βία γεννά βία. Κρίση. Οικονομική και πολιτική. Κάτι ανάλογο γίνεται και όταν πέσουν πολύ οι τιμές. Οι παραγωγοί δεν αντέχουν την πτώση των τιμών και απολύουν εργαζομένους για να μειώσουν το κόστος παραγωγής και την ίδια την παραγωγή. Η απόλυση εργαζομένων μειώνει τις οικονομικές δυνατότητες του κοινού. Η κατάσταση χειροτερεύει. Πάλι διαμαρτυρίες, βία, κρίση, φαύλος κύκλος. 

     Περιοδικά, η οικονομία ταλαντώνεται από την ανάπτυξη στην κρίση και πάλι στην ανάπτυξη. Από τον καιρό του Αδάμ, μια φάση νηστείας (λιτότητα λέμε σήμερα) με ανάπτυξη, όταν πολλαπλασιάζονται τα κοπάδια, εναλλάσσεται, με μια φάση θυσίας (ύφεσης) που σφάζονται τα νεογέννητα αρσενικά (Πάσχα). Η κοινωνία (νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες) τρώνε και συντηρούνται, η αναπαραγωγικότητα του κοπαδιού δεν μειώνεται, διότι τα λίγα αρσενικά που απομένουν αρκούν για να γονιμοποιήσουν το πλήθος των θηλυκών, ενώ το λιβάδι δεν εξαντλείται (μια ανεξέλεγκτη μεγέθυνση της αγέλης θα εξαφάνιζε το λιβάδι και η μικτή αγέλη ανθρώπων και ζώων θα αφανιζόταν). Αν αθροισθεί πολλή δυσαρέσκεια από μεγάλη αναντιστοιχία προφοράς και ζήτησης, η κρίση καταλήγει σε ποιοτική πολιτική αλλαγή, με επανάσταση, δικτατορία κλπ. Η ταλάντωση είναι φυσικό φαινόμενο. Μιλήσαμε επανειλημμένα γι΄ αυτήν. Περνά από φάσεις: είναι η «κρίση» με φαύλο κύκλο˙ ακολουθεί η «ανερέθιστη περίοδος», στη διάρκεια της οποίας αρχίζει η ανάπτυξη με αρνητική ανάδραση και το σύστημα δεν ανταποκρίνεται σε εξωτερικές επιδράσεις˙ έπεται η διεγέρσιμη φάση, όπου μια αφορμή μπορεί να προκαλέσει πρώιμη κρίση (τέτοια αφορμή μπορεί να είναι η κρίση σε ένα άλλο κράτος, έτσι που άγεται παγκόσμια)˙ Αν δεν υπάρξει εξωτερική αφορμή, έρχεται η στιγμή που αυτόματα το σύστημα προχωρεί στη θετική ανάδραση της «κρίσης». Η περίοδος ενός τέτοιου ταλαντωτή εξαρτάται από το φυσικό μέγεθός του. 

     Η οικονομο-πολιτική ταλάντωση σε ευνομούμενα κράτη εκδηλώνεται ως ελεγχόμενη κρίση με αλλαγή βουλής και κυβέρνησης: Αρχίζει με αυστηρά μέτρα λιτότητας («νηστείας») με προγραμματισμένη ανάπτυξη, όσο βρίσκεται σε ανερέθιστη περίοδο («περίοδο χάριτος»). Σ΄ αυτήν τα όποια οφέλη από την ανάπτυξη μεταφράζονται κυρίως σε κέρδη των κεφαλαιούχων (κίνητρο για περισσότερες επενδύσεις). Ακολουθεί η διεγέρσιμη φάση, όταν η λιτότητα θα έχει οδηγήσει σε επικίνδυνη αγανάκτηση και αναταραχή. Τα οφέλη από την ανάπτυξη μεταφράζονται κυρίως σε μισθούς των εργαζομένων (κίνητρο για περισσότερη δουλειά). Τέλος, έρχεται η ύφεση με «θυσία» και αναδιανομή των οφελών της ανάπτυξης σε όλο τον κόσμο, για ικανοποίηση των καταναλωτικών αναγκών τους (αλλιώς γιατί τόσες θυσίες για τόσο καιρό;). Θα ακολουθήσει νέος κύκλος με λιτότητα, εργατικά μέτρα, κατανάλωση κοκ. Η όλη διαδικασία, για τη μικρή Ελλάδα, δεν μπορεί να έχει διάρκεια μεγαλύτερη από τα 3 χρόνια περίπου, καθώς η παράτασή της προδιαθέτει σε ανεξέλεγκτη κρίση, όταν έχει λήξει η «ανερέθιστη περίοδος». Η εμπειρία έχει δείξει ότι στα τελευταία 40 χρόνια της δημοκρατίας μας είχαμε κατά μέσον όρο 2 έτη και 9 μήνες μεταξύ διαδοχικών αλλαγών βουλής. Από την άλλη, η αύξηση της συχνότητας αυτών των ταλαντωτών έχει ενεργειακό κόστος, που σημαίνει για τα κράτη οικονομικό κόστος. 

     Δουλειά του κράτους είναι να προγραμματίσει στόχο (όραμα μεταφρασμένο σε οικονομικό σκοπό), υλοποίηση και αξιολόγηση. Η υλοποίηση μπορεί άριστα να γίνει από ιδιώτες. Στο στόχο ορίζονται οι προδιαγραφές. Π.χ. το κράτος επιδοτεί από τα χρήματα των φορολογουμένων ή με δανεισμό και φοροαπαλλάσσει εργοδότες και εργαζομένους που ασχολούνται με ανάπτυξη εκεί όπου συνδυάζονται η ύπαρξη αναγκών, πόρων και τεχνογνωσίας. Στο τέλος αξιολογεί το έργο που συντελέστηκε. Ας πούμε, υπάρχει ανάγκη για ενέργεια, η Ελλάδα διαθέτει πόρους (ήλιο, ανέμους, κύματα, υδατοπτώσεις, καλλιεργήσιμη γη, θάλασσα, λίμνες, ποτάμια κλπ) και τεχνογνωσία με πολλούς επιστήμονες και ΑΕΙ. Εκεί μπορεί να εστιάσει τη χρηματοδότησή της. Ο οικονομικός προγραμματισμός αρχίζει με επιλογή στόχου, αντί του «ναι» ή του «όχι» σε στόχους που θέτουν άλλοι. Η ύπαρξη πλούτου, χωρίς εξασφαλισμένες ανάγκες ή τεχνογνωσία σημαίνει εισβολή ξένων που θα τον εκμεταλλευθούν. 

     Στην Ελλάδα υπήρξε τις τελευταίες δεκαετίες μακρά πρωτόγνωρη περίοδος, όταν η διαρκώς αυξανόμενη υπεροχή της ζήτησης έναντι της προσφοράς, αντιμετωπίσθηκε με ασύνετο δανεισμό, αντί της φυσικής αύξησης των τιμών και της ανάπτυξης. Φθάσαμε στην ανεξέλεγκτη κρίση, όπου μας επιβλήθηκε – κι εμείς τη δεχθήκαμε ή τη ζητήσαμε – η πρωτοφανής τοξική λύση του συνδυασμού λιτότητας με ύφεση. 

     Ζητούμενο είναι να σχηματίσουμε το δικό μας όραμα και τον αντίστοιχο αναπτυξιακό μας στόχο. Οι στόχοι και η αξιολόγηση είναι δουλειά κυρίως του κράτους. Η υλοποίηση κυρίως των ιδιωτών. Η εντεινόμενη υπογεννητικότητά μας και εσωτερική μετανάστευση από την παραγωγική ύπαιθρο στις καταναλωτικές μεγαλουπόλεις δημιουργεί κενά που πληρώνονται από «οικονομικούς μετανάστες». Η απαιτούμενη μείωση των δαπανών για την ανάπτυξη μπορεί να αντιμετωπισθεί με επιστράτευση κατά κάποιον τρόπο αυτών των μεταναστών (αλλιώς απέλαση!). Όσο για τα κεφάλαια που απαιτούνται θα πρέπει να βρεθούν από τους ιδιώτες που θα επενδύσουν, από μεγαλύτερη λαϊκή λιτότητα στην αρχική φάση της ταλάντωσης (αποδεκτή αν έχουν συμπρογραμματισθεί αξιόπιστα οι επόμενες ανακουφιστικές φάσεις), από πώληση μέρους τησ περιουσίας μας και, τέλος από δανεισμό, που με σωστό προγραμματισμό, θα μπορεί να γίνει με συμφέροντες όρους.