Και η πίστη;

Πληροφορίες εισάγονται διαρκώς μέσα μας, γίνεται η επεξεργασία τους, στρέφουν κατάλληλα την προσοχή μας και τελικά εξάγονται σαν κίνηση ή έκκριση. Τα λέγαμε τις προάλλες. Αντίστοιχα, στη Νόησή μας η Γνώση, περνώντας από το Συναίσθημα γίνεται Βούληση. Οι άνθρωποι, μόνοι στο ζωικό βασίλειο, σχηματίζομε δευτεροβάθμια εξαρτημένα αντανακλαστικά στη βάση προσχηματισμένων πρωτοβάθμιων. Αναγνωρίζομε έτσι λέξεις που προφέρονται σε συνδυασμό με ποικίλα αντικείμενα ή πράξεις· σχηματίζομε απ΄ αυτές έννοιες που τις συνδυάζομε για να οικοδομούμε το Λόγο, τη Γνώση μας. Παράλληλα σχηματίζομε τα πλαίσια της νόησής μας, όπως είναι οι έννοιες του χώρου, του χρόνου, κλπ. Αυτά είναι οι «a priori» έννοιες του Kant που περίπου συμπίπτουν με τις «κατηγορίες» του Αριστοτέλη,

Αν και σχηματικά τα παραπάνω, δεν είναι ευκολοχώνευτα. Επιπλέον, όμως, στην πράξη αναγνωρίζομε ένα τουλάχιστον φαινόμενο που δεν βρίσκει τη θέση του στο σχήμα που περιγράφηκε: την Πίστη, τη βεβαιότητα για την Αλήθεια.

Η Στάση (συναίσθημα) και η Βούληση που προαναφέρθηκαν δεν γεννιόνται μόνον από τη Γνώση, από εισερχόμενες πληροφορίες. Αυτοδιεγείρονται σα να ταλαντώνονται. Τρώω. Αμέσως μόλις χορτάσω καλά, κανένα ερέθισμα δεν μπορεί να με αναγκάσει να ξαναφάω (ανερέθιστη περίοδος). Όταν περάσουν μερικές ώρες, χωρίς κανένα ερέθισμα, ξαναπεινάω, ξανατρώω. Ενδιάμεσα, μετά τη λήξη της ανερέθιστης περιόδου και πριν από την αυτόματη διέγερση της πείνας, ένας νόστιμος μεζές μου φέρνει σιελόρροια και μου ανοίγει την όρεξη να φάω πρόωρα. Όπως η ταλάντωση της πείνας, έτσι είναι και της δίψας, της έπειξης για ούρηση ή αποπάτηση, της όρεξης για έρωτα κλπ. Με αυτή την ταλάντωση, διεγείρονται η Στάση και η Βούλησή μας χωρίς Γνώση. Στον άνθρωπο, με τη δυνατότητα για δευτεροβάθμια Νόηση, αυτός ο μηχανισμός της δημιουργίας εξόδου, χωρίς εισαγωγή πληροφόρησης απέξω, οδηγεί σε δυσερμήνευτα φαινόμενα, όπως είναι η έμπνευση και η Πίστη.

Τα γνωστικά πλαίσια που αναφέραμε (χώρος, χρόνος κλπ) δεν ταλαντώνονται. Ταλαντώνεται όμως η προσοχή μας, που είναι απαραίτητο εργαλείο του σκοπού μας για να οικοδομηθούν τα πλαίσια της νόησής μας. Εντείνεται, κουράζεται, χαλαρώνει και ξανά εντείνεται η προσοχή. Όπως τα γνωστικά μας πλαίσια, έτσι και η Πίστη δεν ταλαντώνεται.

Η Πίστη γεννιέται μέσα μας χωρίς να εισαχθεί αντίστοιχη πληροφόρηση· είναι μια έμπνευση, ένας ενθουσιασμός, σαν να γινόμαστε «ένθεοι», με εισαγωγή θειότητας μέσα μας, όπως λέει ο Πλάτων για τους ποιητές. Νοιώθομε την Πίστη σα να ήταν Γνώση, αλλά χωρίς να έχει εισαχθεί από πουθενά, σα να μας έχει αποκαλυφθεί· όπως έγινε με τον Παύλο στην πορεία για τη Δαμασκό ή όπως με τον έρωτα φθάνομε στη θέαση του θείου, πάλι κατά τον Πλάτωνα (Συμπόσιο). Η γέννησή της επιτυγχάνεται χάρη στην ταλαντούμενη προσοχή μας, που λειτουργεί χωρίς εισαγωγή ερεθισμάτων απέξω. Η Γνώση δηλαδή σχηματίζεται με συσσώρευση και επεξεργασία αισθημάτων που εισάγονται με ερεθίσματα απέξω και οδώνεται, ενισχύεται, με εστίαση της προσοχής που καθοδηγείται από τη σχηματιζόμενη Γνώση, είτε τυχαία είτε επιδιωκόμενη. Αντίθετα, η Πίστη σχηματίζεται πάλι με την εστίαση της προσοχής, που όμως καθοδηγείται από το Συναίσθημα και τη Βούληση, από το Υποσυνείδητο της Ψυχανάλυσης μ’ άλλα λόγια.

Έτσι οικοδομημένη η Πίστη βρίσκεται στο απυρόβλητο από εξωτερικά ερεθίσματα. Με τέτοια ακλόνητη Πίστη οι μεγάλοι ηγέτες, στην επιστήμη, στην τέχνη, στην ηθική, προχωρούν ακάθεκτοι προς το σκοπό τους, αυτόν που τους υπαγορεύει η Πίστη τους. Τέτοια ακλόνητη Πίστη, βέβαια, μόνον οι πραγματικά Μεγάλοι μπορούν να την έχουν. Χάρη σ’ αυτήν μπορούν να επιτύχουν σχεδόν τα πάντα, ακόμη και να μετακινούν όρη ή να σώζονται ή να σώζουν από ανίατες αρρώστιες ή και να θυσιάζονται, να σταυρώνονται, να πίνουν κώνειο και να πεθαίνουν· ακόμη και, για όποιον το πιστεύει, να ανασταίνονται. Δεν μπορούμε όλοι να έχουμε τέτοιαν ακλόνητη Πίστη. Εμείς, οι πολλοί, οι πιστοί, απλά ακολουθούμε τους ηγέτες που μας ανοίγουν το δρόμο.

Ανεξάρτητη από τη Γνώση που εισάγεται από τον εξωτερικό, αισθητό κόσμο, η Πίστη μπορεί να φθάσει πέρα από τους αισθητούς ορίζοντες, δημιουργικά ή καταστροφικά. Και κάθε τόσο χρειαζόμαστε μια επιβεβαίωση της Πίστης μας για να αντισταθούμε, όταν οι αισθήσεις μας μας φέρνουν ενώπιον φαινομένων που την αμφισβητούν. Το ισχυρότερο μέσο για να ενισχύσει την Πίστη μας τότε είναι να κάνουμε και κάποιον άλλον να πιστέψει το ίδιο με μας. «Πόλεμο στους απίστους!», στους κακούς Μουσουλμάνους από τους Σταυροφόρους, στους αιρετικούς ή στους Ουγενότους από άλλους Χριστιανούς, στους Χριστιανούς και στους Εβραίους ή τους ετερόδοξους μουσουλμάνους από τους τζιχαντιστές, στους «φασίστες» ή στους «κομμουνιστές» από τους αντιπάλους τους.

Ο Γαλιλαίος είχε παρατηρήσει με τη διόπτρα του τους δορυφόρους του Δία και μια έκλειψη εκεί, που σήμαινε βέβαια ότι υπάρχει χώρος μπρος και πίσω από τον πλανήτη. Άρα ο ουρανός δεν ήταν μια επιφάνεια, ένας θόλος εκτεινόμενος σε δύο διαστάσεις, όπως πίστευαν οι «σοφοί» της εποχής. Ακόμη και όταν είχαν δει ότι ο ίδιος είχε παρατηρήσει, δεν πίστευαν σε ότι έβλεπαν, αλλά επέμεναν στην Πίστη που είχαν εγκαταστήσει μέσα τους από τους μεγάλους Δασκάλους και τα ιερά βιβλία από πολλούς αιώνες. Ο Γαλιλαίος, διασταυρώνοντας την υπόθεση με την παρατήρηση, ισχυρίσθηκε ότι όλα τα πράγματα αφημένα ελεύθερα μέσα στο κενό, πέφτουν ταυτόχρονα. Κανένας σχεδόν δεν τον άκουγε. Ο δήμαρχος της Πίζας όμως τον πίστεψε. Και είχε μεγάλη πειθώ στους ψηφοφόρους του. Συγκέντρωσε λοιπόν το πλήθος γύρω από τον περίφημο γερτό πύργο της Πίζας. Από κει πάνω άφησε ταυτόχρονα να πέσουν πάνω στη γη μια σφαίρα μολυβένια και μια σφαίρα ίσου μεγέθους ξύλινη. Όλος ο κόσμος άκουσε ένα μόνο «μπαμ», καθώς οι δυο σφαίρες άγγιξαν τη γη. Έτσι έγινε αποδεκτή από το πλήθος η θεωρία του Γαλιλαίου. Φυσικά, δεν ακούστηκαν ένα, αλλά δύο «μπαμ». Τα αντικείμενα πέφτουν ταυτόχρονα στο κενό, ενώ ο δήμαρχος έριξε τις σφαίρες του μέσα στον αέρα. Η πίστη του κοινού όμως στον αξιαγάπητο δήμαρχό τους έκανε το θαύμα της. Ο Γαλιλαίος επομένως είχε δίκιο – αλλά για λάθος λόγο!

Χωρίς Πίστη δεν μπορούμε να ζήσουμε. Αυτή θα μας στηρίξει στις δύσκολες στιγμές μας. Χωρίς τη διασταύρωσή της με τη Γνώση δεν μπορούμε να τη στερεώσουμε. Και μπορεί να μας οδηγήσει στο φανατισμό, στο έγκλημα, στην καταστροφή. Με την πίστη όμως μπορούμε πάντα να διατηρούμε μιαν ελπίδα στις δύσκολες ώρες. Κι αυτή να μας οδηγήσει στον ύψιστο ανθρώπινο προορισμό, στην Αγάπη.