Κεφάλαιο

Το πρότυπο του κεφαλαίου είναι τα κεφάλια που τίκτουν. Τίκτουν τόκο! Εκατό πρόβατα που βόσκουν διάσπαρτα σε μια έκταση δεν είναι κεφάλαιο. Αποτελούνται από 50 θηλυκά και 50 αρσενικά και γεννάνε, ας πούμε 150 προβατάκια κάθε χρόνο. Έρχονται λύκοι και τρώνε περίπου 150 πρόβατα το χρόνο. Ένας λύκος θα φάει ένα πρόβατο για να χορτάσει. Ένα κοπάδι λύκων όμως που επιτίθενται «ενθουσιάζονται». Από τη διαδικασία της σφαγής και της μίμησης των άλλων λύκων γεμίζουν το αίμα τους με αδρεναλίνη, ενδορφίνες, κορτιζόνη και δεν ξέρω ποιες άλλες διεγερτικές ουσίες. Αποτέλεσμα: σφάζουν πολύ περισσότερα αρνιά από όσα χρειάζονται για να χορτάσουν.

Και ξαφνικά έρχονται οι άνθρωποι να διαγωνισθούν τους λύκους. Και τότε το κοπάδι γίνεται κεφάλαιο. Οι άνθρωποι επεμβαίνουν με ποικίλους τρόπους. Νηστεύουν. Δεν σφάζουν πρόβατα, ακόμη κι όταν πεινάνε. Περιμένουν να γεννήσουν. Όταν γεννήσουν, σφάζουν ομαδικά και τρώνε όλοι. Αυτό είναι θυσία, που γίνεται στο όνομα του συνόλου (ή κάποιου θεού) και όχι απλά για εκείνον που πεινάει ή κατέχει το κεφάλαιο. Όμως, περιμένοντας τα γεννητούρια για να θυσιάσουν, δεν μειώνουν την ικανότητα του κεφαλαίου να αναπαράγεται. Σφάζουν αρσενικά. Ενώ τα σκόρπια 100 πρόβατα ήταν 50 αρσενικά και άλλα τόσα θηλυκά, το κεφάλαιο-κοπάδι των 100 έχει 90 θηλυκά και 10 αρσενικά. Έτσι, μολονότι καταναλώνουν τον ίδιο αριθμό προβάτων, η αναπαραγωγική ικανότητα του κεφαλαίου αυξάνεται. Τα 10 κριάρια γονιμοποιούν 90 προβατίνες κι αυτές τίκτουν 270 αντί 150 προβατάκια. Οι άνθρωποι κάνουν κι άλλα. Οδηγούν το κοπάδι όπου ξέρουν ότι υπάρχει καλή βοσκή. Επιπλέον, δεν διαγωνίζονται τους λύκους, ποιος θα φάει περισσότερα, αλλά τους ανταγωνίζονται, τους σκοτώνουν ή τους διώχνουν.

Κάπως έτσι γίνεται με κάθε κεφάλαιο, πρόβατα, εργοστάσια, καράβια τράπεζες. Οι άνθρωποι οργανώνουν το κεφάλαιό τους με εναλλαγές νηστείας (λιτότητας) και θυσίας (ύφεσης), με κατανομές των στοιχείων του για να το κάνουν πιο αποδοτικό, με προστασία του από ποικίλους άρπαγες. Είναι προφανές ότι όσο μεγαλώνει το κεφάλαιο, τόσο αυξάνεται και ο τόκος. Πώς μεγαλώνει όμως το κεφάλαιο;

Ο ένας τρόπος είναι αυτός που αναφέραμε. Κατάλληλη οργάνωση και προστασία του, με εναλλαγές λιτότητας και ύφεσης, με έμφαση στη λιτότητα. Η «εκπαίδευση» των «βοσκών» αποσκοπεί ακριβώς στο να τους κάνει καλύτερους οργανωτές. Ο άλλος τρόπος είναι η συμπληρωματική λειτουργία με άλλα κεφάλαια. Ο βοσκός ανταλλάσσει πρόβατα, τυρί, προβιές, με δημητριακά, όσπρια, ζωοτροφές κλπ: εμπόριο. Υπάρχει και τρίτος τρόπος, ο πιο αποδοτικός και πιο ριψοκίνδυνος. Αρπάζει ο βοσκός το κοπάδι των διπλανών του, αρπάζει το κεφάλαιο άλλων κεφαλαιούχων. Τους «σκοτώνει» μεταφορικά ή και φυσικά. Όποιος έχει μεγαλύτερο κεφάλαιο έχει και περισσότερους εργάτες να του δουλεύουν και περισσότερους να το υπερασπίζονται κι έτσι έχει μεγαλύτερη ισχύ από εκείνον που έχει μικρότερο κεφάλαιο, τόσο που σε μια σύγκρουση έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να νικήσει.

Με μέτρα σαν τα παραπάνω, το κεφάλαιο μοιάζει να μπορεί να αυξάνεται απεριόριστα, με τελικό όφελος το σύνολο των ανθρώπων. Όσο μεγαλύτερο το κεφάλαιο, τόσο περισσότερος είναι ο τόκος του, που φθάνει (ή μήπως όχι;) για να χορτάσει περισσότερο (ή όλο τον) κόσμο. Είναι όμως έτσι; Ή μήπως το κεφάλαιο αυτοπεριορίζεται;

Αν μαζευόταν όλο το κεφάλαιο σε ένα μόνο φορέα θα ήταν ιδανικό. Δοκιμάσθηκε. Όλο το κεφάλαιο ενός απέραντου κράτους μαζεύτηκε σε ένα φορέα, στο ίδιο το κράτος. Δε φτούρησε. Χωρίς εξωτερική βία κατέρρευσε μετά από 7 δεκαετίες περίπου. Σήμερα, με νεοφιλελευθερισμό, αντί του κομμουνισμού, διεθνές κεφάλαιο συγκεντρώνεται σε ολοένα και λιγότερους φορείς. Θα φτάσει στον παγκόσμιο Ένα; Θα καταρρεύσει το σύστημα; Κι αν ναι, ειρηνικά ή με βία, που αυτή τη φορά θα σημάνει ενδεχομένως καταστροφή όλης της ανθρωπότητας;

Η συγκέντρωση του κεφαλαίου, με τους παραπάνω τρόπους έχει φυσικούς περιορισμούς. Ας τους δούμε στο πρότυπο κεφάλαιο των κεφαλιών των ζώων. Ο τόκος αυξάνεται με την κεφαλαιοποίηση του κοπαδιού, αφού τώρα γεννάνε 90 στα 100 πρόβατα. Ωστόσο, ενώ από τα σκόρπια πρόβατα με αναλογία 50:50 αρσενικών: θηλυκά γονιμοποιούνταν, ας πούμε τα 45 (90%), όταν η αναλογία έχει γίνει 10:90, θα γονιμοποιηθεί μικρότερος αριθμός από προβατίνες, ας πούμε μόνο οι 70 από τις 90, ποσοστό 77%. Δηλαδή, όσο αυξάνεται το κεφάλαιο, μπορεί να αυξάνεται ο τόκος, αλλά μειώνεται το επιτόκιο. Ώσπου μπορεί να μηδενισθεί το επιτόκιο και το κεφάλαιο δεν αυξάνεται παραπέρα.

Η αύξηση του κεφαλαίου στην εξουσία ολοένα λιγότερων φορέων σημαίνει αύξηση της ανισότητας. Ακόμα κι αν αυξάνονται οι αποδοχές όλων, και του τσέλιγκα που διαφεντεύει το κοπάδι και των υποστατικών του που το βόσκουν, οι διαφορές ανάμεσά τους μεγεθύνονται. Ο τσέλιγκας ζει στη χλιδή, ενώ οι βοσκοί του σε καλύβες έκθετοι στο κρύο, στη βροχή και στην πείνα. Όταν η ανισότητα φθάσει σε οριακή τιμή, η αγανάκτηση ξεχειλίζει. Η επανάσταση καιροφυλακτεί. Η βία μπορεί να ανατρέψει την κατάσταση, οι υποστατικοί μπορεί να σκοτώσουν τον τσέλιγκα, ακόμη και τους κληρονόμους του, αλλά η καταστροφή που έχει γίνει στο κεφάλαιο είναι πολύ μεγάλη, ενώ η μοιρασιά του μεταξύ τους γίνεται νέα πηγή αναταραχής και βίας. Στις κοινωνίες η ανισότητα προκαλεί επαναστάσεις που τις διαδέχεται συχνά η τυραννία, ώσπου να καταλήξουν σε κάποιου είδους «δημοκρατία».

Ο ανταγωνιστικός τρόπος είναι επικίνδυνος. Κανένας δεν ξέρει ποιος θα είναι ο νικητής σε μια σύγκρουση, έστω και αν εκ προοιμίου ο ένας είναι σαφώς ισχυρότερος από τον άλλον. Εξάλλου, με τη μεγέθυνση του κεφαλαίου από τη συνένωση δύο κεφαλαίων (του νικητή και του ηττημένου), θα αυξηθεί βέβαια ο τόκος του, έστω και με μειωμένο επιτόκιο. Η καταστροφή που θα γίνει από τη σύγκρουση σημαίνει σημαντική μείωση του συνολικού κεφαλαίου που δεν είναι βέβαιο πως αντισταθμίζεται από τα δύο κεφάλαια που συνενώθηκαν.

Η απεριόριστη αύξηση ενός κοπαδιού καταλήγει σε ανεπάρκεια βοσκής. Τα λιβάδια εξαντλούνται και ψοφάει όλο το κοπάδι. Αυτός είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος που διατρέχει σήμερα η ανθρωπότητα. Το «λιβάδι» μας, η επιφάνεια της γης, έχει αρχίσει να εξαντλείται με ρύπους, άνοδο θερμοκρασίας κλπ. Τα χρονικά περιθώρια για να αντιστραφεί η καταστροφή, με τις παρούσες συνθήκες λήγουν σε λιγότερο από ένα αιώνα.

Η εμπορική συναλλαγή, με συνεργατική εμπορική ανάπτυξη παραμένει ένας υγιής τρόπος ανάπτυξης του κτηνοτροφικού, του γεωργικού και κάθε άλλου είδους κεφαλαίου. Αρκεί η συναλλαγή να μη γίνει ανταγωνιστική, συγκρουσιακή. Η άμιλλα, να γινόμαστε καλύτεροι από τον εαυτό μας και από τους άλλους, χωρίς να στρεφόμαστε εναντίον τους, είναι άλλη υγιής προσπάθεια.