Αγάπη

Dhm. A. Sider;hw, Om. Kau. Καρδιολογίας. Dimitris.sideris@gmail.com

«Ο Πέτρος και ο Παύλος έπαιζαν τάβλι στο καφενείο». Κέρδισαν και οι δύο. Είναι δυνατό; Είναι! Απλά, ο Πέτρος έπαιζε με το Γιάννη κι ο Παύλος με τον Αντρέα. Να και μια άλλη περιγραφή. «Ο Πέτρος με τον Παύλο έπαιζαν τάβλι στο καφενείο». Ε, τώρα είναι αδύνατο να κέρδισαν κι οι δύο. Ο καθηγητής μου στο Γυμνάσιο έλεγε πως είναι συντακτικά λάθος η πρόταση. Το «και» συντάσσεται με πληθυντικό, ενώ το «με» με ενικό. Μόνο με ποιητική άδεια, έλεγε ο καθηγητής μου, γράφει ο Σολωμός: «Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε». Όχι, λάθος, συχωρεμένε καλέ μου κύριε καθηγητά. Σωστό ήταν ο Σολωμός. Αν έλεγα πως «ο Πέτρος έπαιζε με τον Παύλο τάβλι» θα σήμαινε πως ο Παύλος είναι υποδεής, το όργανο που διαμέσου του παίζει τάβλι ο Πέτρος. Το δύο δεν είναι συνώνυμο με το ζεύγος. Το ζεύγος έχει ιδιότητες που δεν έχουν τα δύο, αν δεν αποτελούν ζευγάρι. Ένας άντρας και μια γυναίκα είναι δημιουργοί παιδιών αν είναι ζευγάρι. Αν δεν είναι, τίποτα δεν κάνουν.

Ο δεσμός μεταξύ δύο ατόμων έτσι που να αποτελούν μια ενιαία οντότητα, ζευγάρι, λέγεται αγάπη. Είναι ύψιστη ψυχολογική κατάσταση που στηρίζεται σε φυσιολογικές λειτουργίες, στα δύο κύρια αμοιβαία αντανακλαστικά: το χειλεο-θηλικό και το πεο-κολπικό. Η κατασκευή του ενός από τα δύο μέλη καθενός ανατομικού ζεύγους είναι σαν εκμαγείο του άλλου. Η μητρική θηλή με τα βρεφικά χείλια διεγειρονται αμοιβαία κι η διέγερση γίνεται έντονα ηδονική. Παράλληλα, ο μαστός ανακουφίζεται, καθώς αποσυμφορείται από το γάλα, ενώ το κενό στομάχι του βρέφους ανακουφίζεται καθώς πληρούται με το γάλα. Αντίστοιχα ηδονική είναι η αμοιβαία διέγερση του πέους με τον κόλπο, που αποτελούν το ένα ανατομικό εκμαγείο του άλλου. Σπέρμα εκφεύγει από το πέος για να πληρώσει τον κόλπο. Στα δύο αυτά αμοιβαία αντανακλαστικά στηρίζονται οι δύο πρότυπες αγάπες: η στοργή και ο έρωτας. Η ανάπτυξη μεγάλου πλήθους εξαρτημένων αντανακλαστικών σε συνδυασμό με τις δύο αυτές φυσιολογικές πράξεις δημιουργεί το έντονο συναισθηματικό δεσμό που συνοδεύει τα πανίσχυρα αυτά συναισθήματα, ακόμη και όσο δεν λειτουργούν τα φυσιολογικά αντανακλαστικά.

Τελικά, αγάπη σημαίνει την ένωση δύο νοητών Εγώ. Αυτή είναι η πιο στενή άμεση επαφή ενός νοητού Εγώ με ένα άλλο νοητό Εγώ. Χωρίς παρεμβολή λογικής. Η χαρά του ενός γίνεται χαρά του άλλου και η θλίψη του ενός θλιψη του άλλου. Ο πόνος του ενός κάνει το άλλο νοητό Εγώ να υποφέρει, ενώ η ηδονή του το κάνει να αγάλλεται.

Ζεύγος. Θαυμαστή οντότητα! Καθένα μέλος του διατηρεί την ανεξαρτησία του, αλλά το ακέραιο ζευγάρι έχει ιδιότητες που δεν έχει κανένα από τα δύο μέλη μόνο του. Σε δύο ανθρώπινα όντα που αποτελούν ζεύγος, καθένα διατηρεί τη δική του νοητή αυτονομία. Ωστόσο, η συμπληρωματική, αμοιβαία σχέση τους προσδίδει στο ζευγάρι ιδιότητες που δεν προϋπάρχουν στο άθροισμα των δύο ανεξάρτητων όντων. Στην ιδανική μορφή αγάπης, η ελευθερία της βούλησης καθενός διατηρείται ακέραιη. Σχεδόν. Διότι στις επιλογές του καθενός βαραίνει και εκείνη του εταίρου. Ο συναισθηματισμός και η βούληση του ενός επηρεάζονται από το άλλο. Μόνο που αυτή η αμοιβαία εξάρτηση προσφέρει αμοιβαία χαρά.

Παραδόξως, η λέξη «αγάπη» σημαίνει δύο διαφορετικά πράγματα που μοιάζουν αντιφατικά. Και δεν είναι ιδιαιτερότητα, της γλώσσας μας· ισχύει σε όλες τις γλώσσες που γνωρίζω. Αγαπώ τη μάνα μου, το παιδί μου, τη γυναίκα μου, το φίλο μου. Και είμαι έτοιμος ακόμη και να θυσιασθώ για όσους αγαπώ. Όμως αγαπώ και το αρνάκι και το κοτόπουλο και τα μήλα· και τους αφαιρώ τη ζωή και τα τρώω. Και στα δύο είδη αγάπης δύο υπάρξεις ενώνονται σε μία. Γι΄ αυτό χρησιμοποιούμε την ίδια λέξη, «αγάπη», και στις δύο περιπτώσεις. Όμως στο ένα είδος διατηρείται η ταυτότητα των δύο μελών της, ανώ στο άλλο το ένα από τα δύο μέλη του ζεύγους χάνει την ταυτότητά του, αφομοιώνεται στο άλλο μέλος. Και στις δύο περιπτώσεις από δύο οντότητες προκύπτει μία. Όμως στο ένα είδος, ας το πούμε «δημιουργική» αγάπη, διατηρούν την ταυτότητα και την ελευθερία τους οι δύο οντότητες, ενώ στο άλλο, ας το πούμε «κτητική» αγάπη, χάνεται η ελευθερία, η ίδια η ύπαρξη της μιας οντότητας, που αλλοτριώνεται από την άλλη. Στη δημιουργική αγάπη ο πόνος του ενός μέλους του ζευγαριού γίνεται οδυνηρά αισθητός από το άλλο και η ηδονή του ενός γίνεται αισθητή με απόλαυση από το άλλο. Στην κτητική αγάπη, αντίθετα, ο πόνος του ενός (π.χ. του αμνού που θυσιαζεται) γίνεται χαρά του άλλου (που τον γεύεται).

Θα πρέπει να σημειωθεί πως δεν υπάρχει αμιγές είδος αγάπης. Ακόμη και η πιο ιερή, η γονική, αγάπη έχει ισχυρά κτητικά στοιχεία. Ο γονιός πασχίζει με κάθε μέσο να κάνει το παιδί του όσο γίνεται πιο ακριβές αντίγραφο του εαυτού του, ξεχνώντας και «τσαλακώνοντας» τη μοναδική προσωπικότητά του. Ο «κτήτορας» στην αγάπη μπορεί να είναι έτοιμος, ακόμη και τη ζωή του να θυσιάσει για το «κτήμα» του που αγαπά, αλλά το θέλει κτήμα του, υποκείμενο στη δική του βούληση. Όπως ο καλός βοσκός παλεύει με κίνδυνο της ζωής του εναντίον των λύκων για να προστατεύσει τα προβατάκια του, που όμως τα θέλει κτήμα του, τελικά για να τα σφάξει και να τα φάει. Όπως τα κράτη σε μια ομοσπονδία είναι έτοιμα να γίνουν αλληλέγγυα στο κράτος που πάσχει, ακόμη και με θυσία τους, αλλά με αντάλλαγμα. Το αντάλλαγμα είναι συχνά η απώλεια της ελευθερίας του πάσχοντος, της βούλησής του, ακόμη και της ιστορικής, πολιτιτιστικής του ταυτότητας. Όταν η δημιουργική αγάπη γίνει κτητική, η συνάφεια των δύο οντοτήτων μετατρέπεται σε συγκρουσιακή ανταγωνιστικότητα. Η επιβίωση του ενός σημαίνει θάνατο του άλλου. Ή, κάπως πιο ήπια, η κυριότητα του ενός γίνεται δουλεία του άλλου.

Η υγιής αντίδραση στον κίνδυνο να γίνει κτητική η δημιουργική αγάπη, είναι να έχει αναπτύξει καθένας τη δική του προσωπικότητα, που σημαίνει να έχει αναπτύξει το δικό του σκοπό. Σ΄ αυτό το σκοπό υποτάσσει από μόνος του κάθε άλλη επιθυμία του. Αν ο σκοπός του είναι διαφορετικός από κάποιου άλλου, απλά δεν γίνονται οι δυο τους ζευγάρι. Αν οι σκοποί τους είναι συμβατοί μεταξύ τους, μπορούν να ζευγαρώσουν και να απολαύσουν από κοινού την υπέρτατη χαρά που μπορεί να βιώσει κάποιος, τη δημιουργική αγάπη. Ισχύει ο κανόνας και για τα έθνη.