Οικονομία πέρα από την οικονομία

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθ. καρδιολογίας Dimitris.sideris@gmail.com

Ότι είμαι αδαής περί τα οικονομικά, το ξέρω. Όμως φαίνεται πως είμαι και ευφάνταστος, αφού στα όσα λένε οι οικονομολόγοι βλέπω κενά, που είτε δεν υπάρχουν ή αυτοί δεν τα βλέπουν.

Η Οικονομία έχει αυτονομία. Αυτορρυθμίζεται με αρνητική ανάδραση και αυτοαπορρυθμίζεται με θετική. Όταν η προσφορά γίνει χαμηλότερη από τη ζήτηση, ακριβαίνουν τα προϊόντα, η ζήτηση μειώνεται, η προσφορά αυξάνεται και η ισότητα αποκαθίσταται. Το αντίθετο γίνεται όταν η προσφορά γίνει υψηλότερη από τη ρύθμιση, οπότε πέφτουν οι τιμές: Αυτορρύθμιση. Υπάρχουν όμως όρια, ουδοί, κατώφλια. Αν αυξηθούν οι τιμές τόσο που ο κόσμος δεν αντέχει, αρχίζουν οι διαμαρτυρίες ως τη βία. Το κράτος απαντά με βία, η βία γεννά βία: κρίση. Αν πέσουν υπερβολικά οι τιμές, τα έσοδα δεν καλύπτουν τα έξοδα της παραγωγής, εργαζόμενοι απολύονται, αυξάνεται η ανεργία, η ζήτηση μειώνεται κι άλλο, πάλι ο κόσμος διαμαρτύρεται, πάλι βία πάνω στη βία, κρίση: Αυτοαπορρύθμιση. Σε σταθερές περιόδους η Οικονομία πορεύεται με αρνητική ανάδραση και στις κρίσεις με θετική, φαύλους κύκλους.

Είναι πολύπλοκα τα θέματα και το ένα γίνεται αίτιο του άλλου. Οι οικονομολόγοι προσπαθούν να τα αντιμετωπίσουν με επιστημοσύνη. Έχουν αναπτύξει ιδιαίτερη ορολογία, που εμείς οι κοινοί θνητοί δεν κατανοούμε, ενώ έρχεται σ’ εμάς τους αδαείς η δημοκρατική ευθύνη να αποφασίζουμε και να επωμιζόμαστε την ευθύνη της καταστροφής (Η επιτυχία οφείλεται στους ειδήμονες!). Διαρθρωτικές, δημοσιονομικές παρεμβάσεις, τρέχουσες συναλλαγές, ΑΕΠ, ΠΣΑ, ΠΟΕ, ΟΝΕ, ECOFIN, PSI, ΔΝΤ, σπρεντς, σουόπς και δεν ξέρω τι άλλο μας σφυροκοπούν από τα κανάλια κι άντε να βγάλεις συμπέρασμα. Οι οικονομολόγοι πρέπει να είναι σοφοί άνθρωποι, για να τα καταλαβαίνουν όλα αυτά.

Διαβάζω αυτές τις μέρες ένα εξαίρετο βιβλίο του δημοσιογράφου Μιχάλη Ιγνατίου για την «Τρόικα και το Δρόμο προς την Καταστροφή». Αρχίζει από την εποχή που θριαμβολογούσε ο Σημίτης για την υπαγωγή μας στην Ευρωζώνη, χωρίς να εκτιμήσει τους κινδύνους. Αλλεπάλληλες προειδοποιήσεις, ήδη από το 2004, από διεθνείς οργανισμούς, Ευρωπαϊκούς, Αμερικανικούς, Παγκόσμιους μας ενημερώνουν, συχνά, κάθε φορά αυστηρότερα, εντέλει τιμωρητικά. Εμείς διαφημίζομε την αναξιοπιστία μας χωρίς να προσπαθούμε να την αλλάξουμε, κάνομε ετήσιους προϋπολογισμούς στηριζόμενοι σε αβάσιμη αισιοδοξία, τους αναθεωρούμε κάθε λίγους μήνες, μέτρα λαμβάνονται, οι Οργανισμοί μάς ζητούν κι άλλα, ο κόσμος υποφέρει, απαιτεί λιγότερα μέτρα κλπ. Μου έκανε εντύπωση πως τα μέτρα των κυβερνήσεών μας αποσκοπούσαν περισσότερο σε αύξηση των εσόδων (φόρους) και λιγότερο σε μείωση των δαπανών. Όμως, καμιά αύξηση των φορολογικών συντελεστών δεν αυξάνει τα έσοδα, όταν οι φορολογούμενοι, φοροδιαφεύγουν. Οι υψηλοί συντελεστές δεν αφορούν τους φοροφυγάδες. Και η σύλληψή τους είναι σχεδόν αδύνατη, όσο τους προστατεύουν διεθνείς φορολογικοί παράδεισοι. Οι διεθνείς Οργανισμοί μάς τονίζουν, αυτοί ξέρουν, ότι δεν μας μένει παρά να μειώσει το κράτος τις δαπάνες του: μεταρρύθμιση στο ασφαλιστικό, στις συντάξεις, στο σύστημα υγείας.

Μου έκανε εντύπωση λοιπόν πως οι σοφοί οικονομολόγοι της Παγκοσμιοποίησης που ομοφωνούν στα παραπάνω δεν προσέχουν ότι και τα τρία αυτά συνδέονται στενά με τη δημογραφία. Στην Ελλάδα έχομε αναστροφή της δημογραφικής πυραμίδας: μεγάλο πλήθος γέρων και μικρό αριθμό νέων και, ιδιαίτερα, παιδιών. Οι γέροι είναι δαπανηροί και άχρηστοι για την κοινωνία. Θα πρέπει να απαλλαγούμε από αυτούς· είτε άμεσα (Καιάδας) ή έμμεσα (με κατάλληλη «μεταρρύθμιση» σε ασφαλιστικό, συντάξεις, σύστημα υγείας). Αυτό ακριβώς ζητούν. Εναλλακτικά, πρέπει να αυξήσουμε το ρυθμό των γεννήσεων. Κι αυτό σημαίνει επιδόματα για κάθε παιδί, βρεφονηπιακούς σταθμούς σε κάθε τόπο εργασίας, αφορολόγητα παιδικά είδη, πραγματικά δωρεάν παιδεία, αύξηση δαπανών. Είμαστε η 4η τελευταία χώρα σε γεννητικότητα στον κόσμο. Σε λίγα χρόνια οι γέροι θα έχουν πεθάνει, οι νέοι θα έχουν μεταναστεύσει, Αφροασιάτες θα έχουν κατακλύσει τον κενό τόπο, που θα ανήκει σε μεγιστάνες, αγορασμένος μπιρ παρά από τα απομεινάρια των Ελλήνων. Εκτός αν η κατάσταση έχει αντιστραφεί.

Η εύλογη οικονομολογική αντίδραση είναι: Και πώς θα τραφούν οι νέοι Έλληνες που θα γεννηθούν, όταν υπάρχει τόση ανεργία των νέων, που μεταναστεύουν σε άλλες χώρες; Κι εδώ έρχονται οι άλλες συνδέσεις της Οικονομίας. Η αυτονομία της Οικονομίας δεν είναι πλήρης.

Δεν υπάρχει η Κοινωνία για την Οικονομία, αλλά η Οικονομία για την Κοινωνία. Η Οικονομία αναπτύχθηκε για να ικανοποιεί φυσιολογικές και ψυχολογικές ανάγκες. Αν δεν υπήρχε το (συν)αίσθημα της πείνας, ούτε Οικονομία θα υπήρχε. Οι άνθρωποι μπορούμε να αναπτύσσουμε εξαρτημένα αντανακλαστικά και Λόγο, χάρη στα οποία σχηματίσαμε κοινωνίες και Οικονομία, εκμεταλλευόμενοι τη Γεωγραφία του τόπου. Οι βουνήσιοι έγιναν βοσκοί (ή ληστές), οι νησιώτες ψαράδες (ή πειρατές), οι καμπίσιοι αγρότες (τσιφλικάδες και κολλήγοι). Η Ελλάδα έχει μέγιστη ποικιλία εδάφους σε περιορισμένη επιφάνεια. Έχει απέραντες ενεργειακές πηγές, χαμηλής απόδοσης μεν, αλλά ανεξάντλητες και πεντακάθαρες (ήλιο, ανέμους, κύματα, υδατοπτώσεις) και γη με μέγιστες εναλλαγές που μπορεί να παράγει ποικιλία προϊόντων σε μικρές ποσότητες, αλλά εκλεκτές ποιότητες. Να λοιπόν που, εκτός από την εξάρτησή της από τη Φυσιολογία και Ψυχολογία, η Οικονομία εξαρτάται και από τη Γεωγραφία. Τέλος, η Οικονομία έχει στενότατη σχέση με την Κοινωνία και με την Ηθική της. Σε ένα έξοχο βιβλίο του ο Φ. Δραγούμης («Η Ηθική πίσω από την Κρίση») αναπτύσσει αυτή τη σχέση. Η κατανομή των ωφελειών σε μια Οικονομία είναι από τα πιο σημαντικά στοιχεία της. Και η Ηθική έχει άμεση σχέση με την κατανομή των αγαθών.

Θέλω να πω πως, αν αφεθούμε να στροβιλιζόμαστε στη δίνη της Οικονομίας και στους φαύλους κύκλους της, δεν πρόκειται να επιβιώσουμε. Τα κοράκια, οι κερδοσκόποι, καραδοκούν. Οι φαύλοι κύκλοι όμως ποτέ δεν είναι τελείως ανεξάρτητοι. Αυτοτροφοδοτούνται βέβαια, αλλά επιπλέον, έχουν και εξαρτήσεις από άλλους τομείς σαν κι αυτούς που υπαινίχθηκα, τη Φυσιολογία, την Ψυχολογία, τη Δημογραφία, τη Γεωγραφία, την Ηθική. Η προσφυγή σ΄ αυτούς τους τομείς είναι ο μόνος τρόπος να ξεφύγουμε από τον αυτοκαταστροφικό χορό του Ζαλόγγου στον οποίον έχομε εμπλακεί. Επιστροφή στην πραγματική οικονομία, εννοώ. Χρειάζονται πολιτικό όραμα, ηγετική ικανότητα από τους αρχηγούς μας και αίσθημα θυσίας από όλους μας. Όταν βουλιάζει το πλοίο, η προσφυγή στις βάρκες δεν είναι πάντοτε ο καλύτερος τρόπος για σωτηρία. Αν τα κύματα μαίνονται, θα αναποδογυρίσουν τις βάρκες πιο γρήγορα από το πλοίο που βυθίζεται. Αν μείνουμε στο πλοίο, με σωστό καπετάνιο, υπάρχει, φυσικά, φόβος να βουλιάξουμε μαζί του. Αν, ωστόσο, βοηθήσουμε το πλήρωμα αντλώντας μαζί τους νερά ή ό,τι άλλο, έχομε σοβαρές πιθανότητες και εμείς να σωθούμε και το πλοίο να διασώσουμε.