ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Ταυτότητα σημαίνει απόλυτη ομοιότητα μεταξύ δύο, όπως είναι η απόλυτη ομοιότητα κάθε οντότητας με τον εαυτό της. Παραμένει αναλλοίωτη όσος χρόνος κι αν περάσει και ομοιογενής ή με αμοιβαία σταθερές, αμετάβλητες σχέσεις των στοιχείων που την αποτελούν στο χώρο. Για τον Πλάτωνα, ο αληθινός κόσμος είναι ένας κόσμος ιδεών, άφθαρτων, που καθεμιά της έχει τη δική της ταυτότητα, είναι ο νοητός κόσμος. Αντίθετα, ο Ηράκλειτος έβλεπε πως "Τὰ πάντα ρεῖ" και "Οὐκ ἄν δίς τὸν αὐτὸν ποταμὸν ἐμβαίης". Μπορεί τα νερά του ποταμού να αλλάζουν διαρκώς, αλλά ο ποταμός μένει πάντοτε (ή τουλάχιστον για μακρό διάστημα) ο ίδιος, ίδια κοίτη, ίδιο όνομα, όπως παρατήρησε ο Αριστοτέλης. Στα νεότερα χρόνια (Hegel, Marx) τονίσθηκε η σπειροειδής αλλαγή, των φαινομένων, όπου τα πάντα διαρκώς αλλάζουν, αλλά στη βάση ενός μόνιμου προγράμματος που μένει αναλλοίωτο. Και πιο πρόσφατα (VanderPol, 1926) περιγράφηκε μια ιδιάζουσα μορφή ταλάντωσης, η ταλάντωση χάλασης, που προτυπώνει πιο πιστά και με δυνατότητα μαθηματικής ανάλυσης, φυσικά, βιολογικά, φυσιολογικά, ψυχολογικά, κοινωνικά, οικονομικά φαινόμενα. Υπάρχει διαρκής αλλαγή η οποία όμως περνά διαρκώς από τις ίδιες φάσεις (ταυτότητα), αλλά μπορεί και να επηρεάζεται από εξωτερικές επιδράσεις (συγκυριακούς παράγοντες).

Η ταυτότητα καθενός μας στηρίζεται στις σχέσεις μας με το φυσικό, το κοινωνικό περιβάλλον μας και στην αυτογνωσία μας. Οι σχέσεις με το κοινωνικό περιβάλλον μας, την πολιτεία όπου υπάρχομε, έτσι, είναι ουσιώδης για την αυτοπεποίθηση που διαθέτομε.

Διαρκής αλλαγή με διατήρηση ταυτότητας. Μεταβάλλεται διαρκώς η προφανής εικόνα, αλλά μένει ένας πυρήνας αναλλοίωτος. Στην 8η δεκαετία της ζωής μου δεν μοιάζω σε τίποτε με το βρέφος που ήμουν όταν γεννήθηκα. Κι όμως από τότε ως αυτή τη στιγμή μιλώντας για τον εαυτό μου χρησιμοποιώ την ίδια λέξη: Εγώ. Επιπλέον, έχω κάποια αισθητά χαρακτηριστικά που έχουν μείνει αναλλοίωτα, μολονότι τα στοιχεία που τα απαρτίζουν διαρκώς αλλάζουν. Το DNA του πυρήνα των κυττάρων μου μένει αναλλοίωτο, μολονότι τα άτομα που το αποτελούν δεν είναι ποτέ δυο φορές ίδια. Και η ταυτότητα των πολιτειών παραμένει σταθερή στο χρόνο, ενώ τα πάντα σ΄ αυτές αλλάζουν. Το πρόβλημα απασχόλησε τους σοφούς από τον καιρό του Αριστοτέλη κυρίως ως σήμερα. Κύρια δομικά στοιχεία μιας πολιτείας είναι ο τόπος της και οι κάτοικοί της, ενώ και τα δύο αυτά διαρκώς μπορεί να μεταβάλλονται. Λειτουργικά στοιχεία μιας πολιτείας είναι η αυτάρκεια και αυτοτέλειά της, που απαρτίζουν την ενότητά της. Κύριος (αλλά όχι ο μόνος) παράγοντας για την ενότητα είναι η μορφή του πολιτεύματος, που ορίζεται με τις σημερινές αντιλήψεις από το Σύνταγμα. Ορθά έχει επισημανθεί (Ευ.Βενιζέλος) ότι οι νόμοι και τα δημοψηφίσματα με τα οποία λειτουργεί μια πολιτεία έχουν συχνά συγκυριακό χαρακτήρα, ενώ το Σύνταγμα οφείλει να έχει ένα ιστορικό χαρακτήρα, ιδανικά σταθερό όσο περίπου η ταυτότητα του κράτους.

Τα βασικά πολιτεύματα είναι τρία, μοναρχία, ολιγαρχία, δημοκρατία (Αριστοτέλης). Όταν το κράτος εκπροσωπείται από ένα πρόσωπο (μοναρχία) η ταυτότητα μοιάζει εξασφαλισμένη (L'État, c'est moi, Louis XIV). Η κοινωνία όμως που απαρτίζει το κράτος διαρκώς αλλάζει. "Ἂνδρες γὰρ πόλις, καὶ οὐ τείχη οὐδέ νῆες ἀνδρῶν κεναί" (Θουκυδίδης). Οι πολίτες ενός κράτους αποτελούν το κράτος και αυτοί διαρκώς αλλάζουν. Το ίδιο αλλάζουν και οι ιστορικές, οικονομικές, πολιτιστικές συνθήκες κλπ. Επομένως, αργά ή γρήγορα, θα παρουσιασθεί αντίθεση μεταξύ της κοινωνίας και της άκαμπτης κρατικής ταυτότητας. Και τότε;

Ο πιο συνηθισμένος τρόπος που σκέφτεται κάποιος είναι η ενίσχυση της κεντρικής εξουσίας, ένα πιο αυταρχικό, καθεστώς, ολοκληρωτισμός. Πραγματικά μια τέτοια πολιτική μπορεί να αποκαταστήσει βίαια την τάξη, αλλά σωρεύει την αντίθεση ανάμεσα στην κοινωνία των πολιτών και την κρατική οντότητα, έτσι που όταν κάποτε αυτή φθάσει σε κρίσιμη τιμή (ουδό=κατώφλι) θα γίνει η αλλαγή και θα είναι πιο βίαιη και πιο καταστροφική, όπως ήταν π.χ. η Γαλλική και η Σοβιετική επανάσταση. Παρόμοια σοβαρό πρόβλημα είχαν αντιμετωπίσει και οι μυθικοί βασιλιάδες των προγόνων μας (πριν ακόμη και από το Θησέα για την Αθήνα). Η πολιτεία αποτελούνταν από πολλές Αθήνες, π.χ. Αμαρυσία (Μαρούσι), Κεκροπία (Κορωπί) κλπ. Εμφανίσθηκαν αποσχιστικές τάσεις. Κάποιες από τις Αθήνες έτειναν να αποσχισθούν από την ενότητα. Και η τότε σοφή βασιλεία, αντί να ενισχύσει την κεντρική εξουσία, έκανε κι άλλη, επαγγελματική, αποκέντρωση, χωρίς να άρει την τοπική. Χώρισε τους πολίτες σε Γελέωνες (γεωργούς), Όπλητες (κτηνοτρόφους ζώων με οπλές), Αιγικορείς (αιγοβοσκούς) και Αργαδείς (εργάτες/τεχνίτες). Μεταφέροντας στα σημερινά δεδομένα, θα λέγαμε εκχώρηση εξουσίας στην τοπική αυτοδιοίκηση αφενός και στο συνδικαλισμό αφετέρου. Έτσι, αν π.χ. ένας Κρητικός εργάτης αισθάνεται τοπική αλληλεγγύη με τον Κρητικό εργοδότη δελεαζόμενος σε αποσχιστικές τάσεις, θα αισθανθεί όμως αλληλεγγύη και με το Θρακιώτη και τον Ηπειρώτη εργάτη, αμβλύνοντας έτσι τον τοπικιστικό παράγοντα. Να σημειώσω παρεμπιπτόντως ότι ο συνδικαλισμός δεν πρέπει να συγχέεται με τη συντεχνία, που είναι λαϊκισμός. Αν ένα μέλος επαγγελματικής ομάδας φερθεί ανάρμοστα, στιγματίζεται ολόκληρη η επαγγελματική ομάδα. Ο συνδικαλισμός θα υπερασπισθεί την τιμή της επαγγελματικής τάξης επιβάλλοντας πειθαρχική ποινή στο άτακτο μέλος της· η συντεχνία θα προσπαθήσει να το υπερασπισθεί συγκαλύπτοντας την πράξη του.

Τα Συντάγματά μας είχαν όλα λίγ΄ ως πολύ συγκυριακό χαρακτήρα, καθώς άλλαζαν με την ευκαιρία κρίσεων εθνικών, οικονομικών, ακυβερνησίας κλπ, θεωρώντας, όχι εντελώς αβάσιμα, ότι το υπάρχον Σύνταγμα είναι η αιτία του κακού. Έτσι όμως προέκυπτε εκάστοτε νέο συγκυριακό Σύνταγμα χωρίς το επιθυμητό στοιχείο της μονιμότητας που απαιτεί η ταυτότητα του κράτους. Η τάση είναι αφενός να προβάλλονται προσκόμματα στις αναθεωρήσεις (π.χ. αυξημένες πλειοψηφίες, εμμονή στην αλλαγή σε αλλεπάλληλες βουλές) και αφετέρου διατηρώντας κάποια θεμελιώδη άρθρα μη αναθεωρήσιμα. Το πρόβλημα όμως έτσι επιτείνεται. Τίποτε δεν είναι στον κόσμο αιώνιο, αναλλοίωτο. "Πρέπει να αλλάξουμε για να μείνουμε αυτοί που είμαστε" (Γατόπαρδος, Visconti). Το Σύνταγμά μας έχει ηλικία 45 ετών. Τα 2/3 των πολιτών μας έχουν αλλάξει. Έγινε συγκυριακά με αλλαγή πολιτεύματος από τη βασιλευόμενη δημοκρατία (με δικτατορία) σε κοινοβουλευτισμό, χωρίς να είναι δημοκρατία, με σκοπό να αποφευχθεί η επιστροφή της μοναρχίας. Για να αποκλεισθεί η επιστροφή της μοναρχίας, εμποδίσθηκε και η εξέλιξή του σε δημοκρατία. Το πρόβλημα λύνεται όπως προβλέπουν οι ταλαντωτές χάλασης. Οι τυχαίες ταλαντώσεις προλαμβάνονται όταν αυξάνεται η ιδιοσυχνότητα της ταλάντωσης. Αν προβλέπεται από το ίδιο το Σύνταγμά μας ότι τα σήμερα μη αναθεωρήσιμα άρθρα του αναθεωρούνται όχι πριν περάσει π.χ. 12ετία (μισή γενιά), υπάρχει ελπίδα ότι μετά από 1-2 γενιές θα έχουμε ένα ιστορικό, όχι συγκυριακό, Σύνταγμα που κατοχυρώνει την ταυτότητα της πολιτείας μας.