ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ

Ρωτήθηκαν πάνω από 1330 άτομα στο ΗΒ ποια είναι τα αίτια του καρκίνου (S.Smith, C.Hyde). Από 15% ως 43% ενοχοποίησαν το άγχος, τα πρόσθετα που υπάρχουν στα τρόφιμα, τις ηλεκτρομαγνητικές συχνότητες, τα μεταλλαγμένα τρόφιμα, τους φούρνους μικροκυμάτων και την πόση νερού από πλαστικά μπουκάλια. Για κανένα από αυτά δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία. Από την άλλη, για παράγοντες που αποδεδειγμένα αυξάνουν την πιθανότητα να αναπτυχθεί καρκίνος, 88% απάντησαν το κάπνισμα και 60% την ηλιακή ακτινοβολία. Μεταξύ άλλων, η έρευνα αυτή δείχνει πόσο συχνά το πλήθος των μη ειδικών πιστεύουν σε αναπόδεικτες αιτίες για θέματα με άμεσο ενδιαφέρον, όπως η εμφάνιση καρκίνου. Η πίστη σε τεκμηριωμένες αιτίες είναι μεγαλύτερη, όχι όμως πλήρης. Εξάλλου, η αποδοχή των τελευταίων δεν πείθει στη λήψη αντίστοιχων αποφάσεων. Περίπου 4 από τις 10 περιπτώσεις καρκίνου θα μπορούσαν να προληφθούν με αλλαγή στον τρόπο ζωής.

Στη σημερινή εποχή με πρωτοφανείς δυνατότητες ενημέρωσης, μεγάλα ποσοστά πληθυσμού έχουν λανθασμένες απόψεις πάνω στις οποίες στηρίζουν σημαντικές προσωπικές αποφάσεις. Αλλά και όταν έχουν σωστές απόψεις (όπως ότι το κάπνισμα και η ηλιακή ακτινοβολία), δεν αποφασίζουν σωστά. Τα ποσοστά των καπνιστών είναι τεράστια. Τι πρέπει να κάνει η κοινωνία; Οι επαΐοντες συμπεριφέρονται σωστά; Τα ποσοστά των γιατρών καπνιστών είναι παρόμοια με των μη γιατρών. Το ίδιο απογοητευτικό είναι τα υψηλά ποσοστά των μη εμβολιαζόμενων γιατρών (που μάλιστα έχουν αυξημένους κινδύνους λοιμώξεων). Πώς επηρεάζεται η λήψη αποφάσεων;

Η λήψη αποφάσεων (βούληση) στηρίζεται τόσο στο συναίσθημά μας όσο και στη λογική μας, άλλοτε περισσότερο στο συναίσθημα που δρα ταχύτερα κι άλλοτε στη λογική, για μακροπρόθεσμες αποφάσεις. Ο θάνατος εκατοντάδων χιλιάδων παιδιών κάπου στην Υφήλιο από πολέμους, λιμούς, λοιμώξεις αποτελεί είδηση. Όταν πέθανε το μοναδικό παιδί του γείτονα από λευχαιμία αυτό ήταν τραγωδία. Και η τραγωδία μας κινητοποιεί περισσότερο από την είδηση. Δεν είναι τυχαίο που η τραγωδία είχε τόσο υψηλή θέση στην αρχαία Αθηναϊκή κοινωνία, που η πολιτεία πλήρωνε τα εισιτήρια των θεατών (θεωρικά), ενώ υποχρέωνε τους πλουσίους (χορηγούς) να καλύπτουν τα έξοδα της παράστασης. Αν κάποιος δυσανασχετούσε, είχε υποχρέωση να υποδείξει άλλον πλουσιότερο. Κι αν κι ο δεύτερος είχε αντιρρήσεις, όφειλαν να ανταλλάξουν τις περιουσίες τους και με την περιουσία του δευτέρου τώρα ο πρώτος ανταποκρινόταν στις υποχρεώσεις του. Θα μπορούσε να υποτεθεί πως αυτή η θέση ήταν λαϊκίστικη, ιδίως συνοδευόμενη με θανατική ποινή για όποιον πρότεινε να χρησιμοποιηθούν τα θεωρικά για άλλο σκοπό; Ίσως, ιδίως όταν κινδύνευε η πατρίδα. "Δεῖ δὲ χρημάτων, καὶ ἄνευ τούτων οὐδὲν ἔστι γενέσθαι τῶν δεόντων", ωρυόταν ο Δημοσθένης όταν κινδύνευε η πατρίδα του και έλεγε πως λεφτά υπάρχουν, εννοώντας τα θεωρικά, αλλά δεν τολμούσε να τα κατονομάσει. Είχε όμως και λογική. Οι νόμοι αποφασίζονταν από το λαό είτε από την εκκλησία του δήμου (δημοψηφίσματα) είτε από τη βουλή, που, αποτελούμενη από κληρωμένους αντιπροσώπους, αντικατόπτριζε με στατιστική ακρίβεια τη βούληση του πλήθους. Οι ρήτορες, με λογική ενίοτε προκατειλημμένη (δημαγωγοί) ήταν ο ένας παράγοντας που κατεύθυνε τη βούληση καθενός, και η τραγωδία, με την ιερότητα, στο συναίσθημα και την κοινωνική στήριξη που είχε, ήταν ο άλλος.

Λογική και συναίσθημα. Τι περισσότερο κατευθύνει τη βούλησή μας; Το συναίσθημα δεν επιδέχεται ευελιξία. Όταν διψάω, πεινάω κλπ, δεν έχω πολλές επιλογές. Από την άλλη, η λογική, στηριζόμενη στη δημιουργία πολλαπλών δευτεροβάθμιων εξαρτημένων αντανακλαστικών, έχει πολλές επιλογές. Όσο περισσότερες, τόσο μεγαλύτερη η ελευθερία μας. Η επικράτηση του συναισθήματος πάνω στη λογική, στις λαϊκές μάζες ονομάζεται λαϊκισμός και η προτροπή στο λαϊκισμό δημαγωγία. Η δημαγωγία κυρίως από πολιτικούς έχει στόχο, με δόλωμα την ικανοποίηση του συναισθήματος, να επιτύχει ιδιοτελείς σκοπούς, κυρίως την εξουσία πάνω στον κοινωνικό πλούτο. Παίρνει ποικίλες μορφές. Να μερικές. Αργομισθία είναι ενδεχομένως η κυριότερη. Μισθοί σε εργαζομένους που δεν εργάζονται∙ επιδοτήσεις σε επενδυτές που δεν επενδύουν∙ πτυχία σε φοιτητές που δεν φοιτούν∙ αμοιβές σε διδασκάλους που δεν διδάσκουν κοκ. Μια άλλη μορφή λαϊκισμού είναι η ικανοποίηση συναισθημάτων από πίστεις που είναι εξορισμού αναπόδεικτες. Πίστη σε μια θρησκεία, απορρίπτοντας βίαια κάθε άλλη∙ πεποίθηση πως η φυλή μας είναι διαρκώς αδικούμενη, ενώ είναι ανώτερη από κάθε άλλη. Πιο άμεση είναι η ικανοποίηση συναισθημάτων δικαίου. Όταν συντελεσθεί ένα έγκλημα, πρέπει να υπάρξει άμεση τιμωρία, έστω και χωρίς επαρκή απόδειξη ενοχής του κατηγορουμένου.

Σημειώνεται ότι ο λαϊκισμός δεν περιορίζεται στις κοινωνικά «κατώτερες» μάζες (υπάρχουν, άραγε;). Όταν περίσσεψε ασήμι από το Λαύριο, ο Αριστείδης, αρχηγός της αριστοκρατικής παράταξης, πρότεινε να μοιρασθεί στους φτωχούς. Ο Θεμιστοκλής, αρχηγός των λαϊκών στρωμάτων, πρότεινε να δοθεί στους πλουσίους για να κατασκευάσουν τριήρεις. Οι φτωχοί θα εύρισκαν έτσι δουλειά πρώτα στα ναυπηγεία και έπειτα σα ναύτες. Νίκησε. Εξοστράκισε το «δίκαιο» Αριστείδη, οι τριήρεις ναυπηγήθηκαν και νίκησαν τους Πέρσες στη Σαλαμίνα. Σήμερα στον τόπο μας δεξιές και αριστερές παρατάξεις αμιλλώνται ποια θα προσφέρει πιο λαϊκίστικες πολιτικές. Δόλωμα για κατάληψη της εξουσίας. Αλλά και στη διεθνή αρένα, μας προσφέρθηκε το δέλεαρ του δανεισμού για καταναλωτικούς σκοπούς με την ιδιοτέλεια της κατάλυσης της ελευθερίας μας. Με τα χαμηλά επιτόκια δανεισμού από την ΕΕ, μας αφαιρέθηκε η δυνατότητα έλλογης ανάπτυξης με τα υπολείμματα της ελευθερίας μας.

Να καταδικάσουμε το λαϊκισμό λοιπόν; Το συναίσθημα μπορεί να χειραγωγείται ως ένα βαθμό από τη λογική, όχι όμως να καταλυθεί. Στις αγέλες τα ζώα υπακούν αδιαπραγμάτευτα στο συναίσθημά τους. Στις κοινωνίες, όπως κάποιων εντόμων, η συμπεριφορά τους είναι άτεγκτη υπαγορευόμενη από μια υπερκοινωνική λογική, τη Φύση, το Θεό, τα αντανακλαστικά τους. Οι άνθρωποι επιλέγομε. Ο Δημόκριτος διατύπωσε τη λύση: «Βίος ἀνεόρταστος μακρὰ ὁδὸς ἀπανδόκευτος». Το ίδιο και ο Μωυσής: «Ἓξ ἡμέρας ἐργᾷ καὶ ποιήσεις πάντα τὰ ἒργα σου τῇ δὲ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ, Σάββατα Κυρίῳ τῷ Θεῷ σου». Δηλαδή, μια περιοδική, προγραμματισμένη ταλάντωση μεταξύ λαϊκισμού και λογικής, μια κινούμενη μεσότητα, φαίνεται να είναι η λύση που περισσότερο ικανοποιεί. Υπάρχουν βέβαια όροι: Η αργία συνδέεται με κάποια ιερότητα: Παράσταση τραγωδίας, Συναγωγή, Εκκλησιασμός κλπ. Χωρίς αυτήν, κινδυνεύει από τη χρησιμοποίησή της για ιδιοτελείς σκοπούς των αρχόντων και καταναλωτικές δραστηριότητες των αρχομένων. Το σημερινό πανίσχυρο όπλο για όλη αυτή την επιχείρηση της εξουσίας είναι η πληροφόρηση. Η γνώση είναι απαραίτητη. Χωρίς αυτήν δεν υπάρχει έλλογη κρίση. Αλλά δεν αρκεί. Επαρκής παιδεία που ευρύνει μάλλον παρά περιορίζει (πλύση εγκεφάλου) τις επιλογές είναι εξίσου απαραίτητη. Και κατάλληλη δομή της κοινωνίας που εξασφαλίζει τη γνήσια εκπροσώπηση της λαϊκής βούλησης.