ΘΕΤΙΚΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ

Πριν από μερικές δεκαετίες διάβασα (The Sciences) για ένα νησί στον Ειρηνικό, όπου ο δήμαρχος ήταν άτεγκτος οικολόγος. Το νησί είχε χωρισθεί στα δύο. Το μισό κατοικημένο από ανθρώπους, το άλλο μισό αφημένο σε υπέροχη ζούγκλα με άφθονη πανίδα, ακόμη και ελέφαντες. Και ήλθε αναβροχιά για καιρό. Το κατοικημένο μέρος δεν άλλαξε. Έφεραν νερό από αλλού, κι εξακολούθησε να έχει σπίτια, δρόμους και πολύ πράσινο. Ο δήμαρχος απαγόρευσε κάθε επέμβαση στη ζούγκλα. Η Φύση αυτορρυθμίζεται, σαν το καπιταλιστικό laissez faire. Όμως εκεί ξεράθηκε κάθε χλοερό στοιχείο. Οι ελέφαντες έφαγαν το δάσος κι ύστερα τέλειωσαν όλα.

Ο άνθρωπος δεν επιβιώνει χωρίς τη φύση, ενώ η Φύση επιζεί χωρίς τον άνθρωπο. Αποδεικνύεται εδώ και μερικά δισεκατομμύρια χρόνια. Το στερνοπαίδι της όμως, ο άνθρωπος, το πήρε πάνω του. Δεν είναι κτήτορας της Φύσης για να δικαιούται να την εκμεταλλεύεται και καταστρέφει. Όμως δεν μπορεί και να απέχει από τη Φύση, είναι μέρος της. Mε το υπερόπλο του, τη λογική, υποχρεούται να τη στηρίζει όποτε υπάρχει ανάγκη. Η εμπειρία 2,5 χιλιάδων ετών έδειξε ότι η γη μπορεί να θρέψει τον υπερπληθυσμό, καθώς όσο περισσότεροι είναι οι άνθρωποι τόσο πιο παραγωγική γίνεται. Χωρίς ανθρώπους, μετατρέπεται, ανάλογα με το κλίμα, σε ζούγκλα ή σε έρημο, ακατάλληλη για την επιβίωσή μας. Ο κίνδυνος όμως ανέκυψε όχι από την έλλειψη τροφίμων, αλλά από την περίσσεια αποβλήτων, που είναι τοξικά, μακροζωούν και η γη δεν προλαβαίνει να τα ανακυκλώσει. Ποτέ άλλοτε η ανθρωπότητα δεν ήταν τόσο ευτυχισμένη. Σημαντική παράταση ζωής, μείωση λοιμών και λιμών, παιδικής θνησιμότητας, αναλφαβητισμού, μεγάλων συρράξεων κλπ. Ποτέ άλλοτε η ανθρωπότητα δεν βάδιζε με τόσο γοργά βήματα προς τον όλεθρο. Το λένε διεθνείς έρευνες για την κλιματική αλλαγή και έχει αρχίσει να ψιλοαγγίζει τους πολιτικούς, όπως με τη συμφωνία των Παρισίων, από την οποίαν όμως αποχώρισε ο Πρόεδρος Τραμπ.

Η Φύση έχει εμπιστευθεί, στο δημιούργημά της, εμάς, την τύχη της. Μπορούμε να την καταστρέψουμε. Ο πυρηνικός όλεθρος είναι ένας τρόπος, που μπορεί να, αλλά είναι άγνωστο αν ποτέ θα, γίνει. Η ρύπανση του πλανήτη με την υπερθέρμανση είναι ένας άλλος. Όπως μοιάζει η φύση να έχει υποταχθεί στο παιδί της, τον άνθρωπο, έτσι μοιάζει να πορευόμαστε προς την υποταγή του ανθρώπου στο παιδί του, την τεχνολογία. Οι κίνδυνοι αναφέρονται σε απειλές τις επόμενες λίγες δεκαετίες.

Η υγιής πολιτική στάση σήμερα δεν είναι ούτε η δεξιά ούτε η αριστερά, αλλά η οικολογία. Κι όμως, παρόλα τα παραπάνω, δεν φαίνεται να έχει συμπαρασύρει αρκετό κόσμο. Το οικολογικό κίνημα είναι πολιτικό και κοινωνικό κίνημα που αντιμάχεται την ανατροπή της οικολογικής ισορροπίας, την περιβαλλοντική ρύπανση, την κλιματική αλλαγή και άλλες διαταραχές του φυσικού περιβάλλοντος οι οποίες οφείλονται στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Γιατί λοιπόν δεν πείθει; Η απάντηση βρίσκεται στον ορισμό της, παρμένο από τη Βικιπαίδεια: "Αντιμάχεται". Είναι αρνητικό κίνημα. Θυμίζει την πρωτόγονη αριστερά που σκοπός της ήταν να καταστρέφει ό,τι είχε επιτύχει η αστική πρόοδος. Όμως ό,τι υπάρχει σήμερα, δημιουργήθηκε από την επιστήμη και τα ποικίλα πολιτικά συστήματα, για να ικανοποιεί ανάγκες. Για το σκοπό αυτό, ιδίως ο καπιταλισμός, ήταν υποχρεωμένος να ικανοποιεί και επιθυμίες. Η καλλιέργεια επιθυμιών, π.χ. με διαφήμιση, αυξάνει τη ζήτηση, επομένως αποτελεί ισχυρό κίνητρο για ανάπτυξη. Έτσι όμως φθάσαμε στο να μην προλαβαίνει η Μάνα Φύση να ανακυκλώνει τα απόβλητα των παιδιών της. Επιστρατεύονται ποικίλα επιχειρήματα. Π.χ. μη σκοτώνετε σκύλους, γάτες, αρκούδες, ελέφαντες, καμηλοπαρδάλεις, φάλαινες κλπ. Μου φαίνεται ρατσιστικό. Ισχύει και για αρουραίους, κατσαρίδες, σταφυλοκόκκους, ιούς πολιομυελίτιδας ή AIDS; Αναγκαστικά βάζομε κριτήριο το συμφέρον του ανθρώπου, ενώ για τη Φύση όλα αυτά τα όντα είναι απαραίτητα. Το ουσιαστικό είναι επομένως, να προσπαθούμε να ικανοποιούμε ανάγκες μάλλον παρά επιθυμίες. Από την άλλη, η ικανοποίηση επιθυμιών είναι που δίνει ποιότητα στη ζωή μας, ενώ η ικανοποίηση αναγκών μας απαλλάσσει από τη δυστυχία. Η ευδαιμονία όμως, όπως τη φαντάζονταν οι πρόγονοί μας, υλιστές και ιδεαλιστές, σημαίνει επίτευξη σκοπών που μόνοι μας θέτομε. Αυτοί προϋποθέτουν στοιχειώδη κάλυψη αναγκών και κοινωνική αναγνώριση, αλλά, απαραιτήτως, δημιουργία προσωπικών στόχων, καθαρά ανθρώπινη ικανότητα. Εδώ υπάγεται και η αξία της φιλοκαλίας: "Φιλοκαλοῦμεν μετ΄ εὐτελείας", δηλαδή χωρίς πολυτέλεια, έλεγε ο Περικλής, κατά το Θουκυδίδη. Κάνομε ό,τι είναι αναγκαίο, αλλά το κάνομε ωραίο!

Η αρνητική στάση της σύγχρονης οικολογίας απωθεί τους ανθρώπους, διότι τα ισχύοντα ικανοποιούν επιθυμίες, αλλά και ανάγκες. Όχι στις πλαστικές σακούλες. Σωστό, αλλά πώς θα βγάζω τα σκουπίδια μου για να τα πάρει ο δήμος; Να μη σκοτώνουμε τους λύκους, αλλά πώς θα σώζουμε το κοπάδι τα πρόβατά μας; Να μην καίμε πετρέλαιο, αλλά πώς θα ζεσταινόμαστε, πώς θα κινούμαστε, πώς θα βλέπουμε κλπ.

Τώρα εμπλέκονται οι ιδιοτέλειες των συμφερόντων, υπερτονίζοντας τις παρενέργειες των οικολογικών επιλογών. Παραδείγματα. Οι ανεμογεννήτριες που μπορούν ως ένα βαθμό να αντικαταστήσουν το πετρέλαιο, είναι όχι μόνο οικονομικά ασύμφορες, αλλά και αντιαισθητικές και ενοχλούν τα αγριοπούλια. Ναι, η εγκατάστασή τους είναι δαπανηρή και η απόδοσή τους είναι μικρή, αλλά η ενέργεια, ατέλειωτη, προσφέρεται δωρεάν και δεν καταλείπει τοξικά απόβλητα. Είναι αντιαισθητικές, αλλά περισσότερο από π.χ. τις στήλες της ΔΕΗ που ανεχόμαστε; Εξάλλου, είδα στήλες ηλεκτρισμού διαμορφωμένες από καλλιτέχνες σε μορφές ποικίλες, π.χ. διαφόρων ζώων. Τι εμποδίζει να σχεδιάζονται οι ανεμογεννήτριες με αισθητικά ελκυστικό τρόπο; Και ο κίνδυνος για τα αρπακτικά πτηνά, μπορεί να μειωθεί, π.χ. με ανεμογεννήτριες σε κάθετο, αντί του οριζόντιου άξονα, εγκλεισμένες σε κατάλληλο κλωβό. Όχι στη καταστροφή ακτών και ρεμάτων. Χωρίς ανθρώπινη φροντίδα καταλήγουν σε σκουπιδότοπο. Πώς προφυλάσσονται οικολογικά; Όχι στην καύση δασών. Μα αυτό που πρώτιστα μας ενδιαφέρει δεν είναι να μην καίγονται, αλλά να έχουμε δάση. Κι αυτό σημαίνει να φυτέψουμε εκατομμύρια δέντρα στους παλιούς δασωμένους τόπους και να φυλάμε τα δάση από ανθρώπινες επεμβάσεις, από ανθρώπινες δραστηριότητες όλο το χρόνο. Όχι στο λιγνίτη π.χ. της Πτολεμαΐδας, μας επιβάλλονται μάλιστα γι΄ αυτό διεθνή πρόστιμα. Και τι θα γίνει η ανεργία στην περιοχή; Αλλά γιατί να μη μετατραπεί η περιοχή σε π.χ. φυτώριο εκατομμυρίων δενδρυλίων για την Πανελλήνια αναδάσωση και/ή κέντρο ανακύκλωσης για ενέργεια και/ή ζωοτροφές; Πόσιμο νερό από θάλασσα και ηλιακή ενέργεια (υπάρχει Ελληνική τεχνογνωσία) για μετατροπή των χιλιάδων ξερονησιών μας σε κατοικήσιμους τόπους, παραγωγούς ενέργειας φυσικής και βιολογικής. Όχι απαγόρευση της υπέρμετρης αλίευσης χωρίς παράλληλη όδωση της ιχυοκαλλιέργειας, οστρακοκαλλιέργειας, μαλακιοκαλλιέργειας κλπ. Χίλια ναι στη θετική οικολογία!