Νικηφόρος Μανδηλαράς

Επανειλημμένα το έχω επισημάνει, αλλά αυτή τη φορά, γνωρίζω πως έχω λόγους να είμαι προκατειλημμένος. Ο Νικηφόρος Μανδηλαράς, από την ορεινή Κόρωνο της Νάξου, ορφανός από μητέρα και με πατέρα αγράμματο, μεγάλωσε στο σπίτι μας σα να ήταν ο μεγάλος αδελφός μας. Στο Γυμνάσιο δεν γνώρισε βαθμό άλλον από το 20 σε όλα τα μαθήματα. Στην τελευταία τάξη ήλθε η στιγμή, ως ο άριστος μαθητής, να γίνει σημαιοφόρος. Η επέμβαση της χωροφυλακής το απαγόρευσε. Ο ίδιος ο γυμνασιάρχης του, έχω ακούσει, είχε καταθέσει στην αστυνομία πως "είναι λίαν ευφυής, διό και εξόχως επικίνδυνος". Ήταν το 1947.

Χωρίς φροντιστήριο εισήλθε από τους πρώτους στη νομική σχολή. Ως δικηγόρος έπειτα μετέσχε σε πολλές δίκες, συχνά με πολιτική χροιά. Κορυφώθηκε η δικανική δραστηριότητά του στη δίκη του ΑΣΠΙΔΑ. Έλειπα εκτός Ελλάδας τότε και γι΄ αυτό οι μαρτυρίες μου δεν είναι άμεσες. Στο στρατοδικείο αποκάλυψε τα σχέδια των κατηγόρων ότι ετοιμάζονταν να καταλύσουν τη νομιμότητα. Παρουσίασε πιστοποιητικό ενός ψυχιάτρου, το οποίο αμφισβητούσε την ψυχική υγεία του Γεώργιου Παπαδόπουλου, αλλά ο Πρόεδρος του στρατοδικείου δεν δέχθηκε να το παραλάβει. Ο ψυχίατρος βρέθηκε απαγχονισμένος λίγο μετά την εγκατάσταση της δικτατορίας. Ο ίδιος ο Μανδηλαράς δέχθηκε ευθείες απειλές για τη ζωή του μέσα στο δικαστήριο από τους πρωταγωνιστές του πραξικοπήματος που ακολούθησε.

Ο Νικηφόρος Μανδηλαράς είχε αριστερή ιδεολογία, αλλά δεν ήταν μέλος κανενός κόμματος. Αυτό του έδινε το μοναδικό πλεονέκτημα να είναι ελεύθερος. Μπορούσε να ασκεί κριτική εναντίον οποιουδήποτε κόμματος και οποιασδήποτε παράταξης, χωρίς να απειλείται με διαγραφή από το κόμμα. Το κόστος όμως ήταν μεγάλο. Δεν είχε το παραμικρό δίκτυο ασφάλειας που θα μπορούσε να του προσφέρει η συμμετοχή του σε ένα οργανωμένο κόμμα, αν βρισκόταν σε δυσχερή θέση. Και βρέθηκε.

Με την εγκατάσταση της δικτατορίας κρυβόταν σε σπίτια γενναίων φίλων, ενώ τα όργανα της χούντας τον καταζητούσαν παντού. Σχεδόν ένα μήνα μετά τη δικτατορία προσπάθησε να φύγει κρυφά από την Ελλάδα προς την Κύπρο. Φαίνεται πως στις 17 Μαΐου επιβιβάσθηκε σε πλοίο. Το πτώμα του βρέθηκε σε μια ακτή της Ρόδου. Ήταν δολοφονία;

Η δολοφονία έχει δύο σκέλη: Δόλο και φόνο. Δόλος υπήρχε. Είχε δεχθεί επίσημα απειλή για τη ζωή του μέσα στο δικαστήριο, είχε κινητοποιηθεί ο κρατικός μηχανισμός για να εντοπισθεί, ήταν, επομένως, στοχευμένος, προγραμμένος. Φόνος όμως υπήρξε;

Η ιατροδικαστική έκθεση στηρίχθηκε σε δύο κύρια ευρήματα που περιγράφει. Αναφέρει ένα αιμάτωμα των μαλακών μορίων στη κροταφική χώρα, ενώ στους πνεύμονες και στο στομάχι του βρέθηκαν διάτομα, που είναι θαλασσινοί μικροοργανισμοί. Στηριγμένοι σ΄ αυτά κυρίως τα στοιχεία, κατέληξαν στο ότι επρόκειτο για ατύχημα. Την ώρα που τον κατέβαζε με σωσίβιο από το πλοίο ο καπετάνιος, χτύπησε την κεφαλή του στα πλευρά του πλοίου, έχασε τις αισθήσεις του, αναίσθητος μέσα στο νερό εισρόφησε θάλασσα και πνίγηκε. Στη στεριά τα ρούχα του βρέθηκαν λίγα μέτρα μακριά από το πτώμα του, αλλά το κύμα ήλθε και τον έγδυσε, του αφαίρεσε τα μανίκια κλπ. Η ισχυρή υπόνοια από φωτογραφίες για λογχισμό στο θώρακα δεν συζητιέται. "Κάταγμα δεν υπήρχε", έγραφε η ιατροδικαστική έκθεση.

Όμως μετά τη μεταπολίτευση έγινε εκταφή. Και στην κεφαλή από την άλλη μεριά που αναφερόταν ότι υπήρξε αιμάτωμα φάνηκε ένα μεγάλο συντριπτικό κάταγμα του κρανίου. Η περιοχή ήταν θρυμματισμένη. Και όμως οι ιατροδικαστές έγραφαν ότι "Κάταγμα δεν υπήρχε". Δεν ήταν αμέλειά τους, ούτε ξέχασαν να το γράψουν ή ξέχασαν να ελέγξουν για κάταγμα. Για να γράφουν έτσι, σημαίνει πως αναζήτησαν και δεν βρήκαν κάταγμα. Ανεπάρκειά τους ή ψεύδος; Για να εξετάσουν το κρανίο, το είχαν κόψει με πριόνι και η τομή περνούσε μέσα από το κάταγμα. Επομένως, είδαν το κάταγμα και εντελώς συνειδητά έγραψαν ψευδώς ότι "κάταγμα δεν υπήρχε". Με αυτό το στοιχείο μπορεί να αμφισβητηθεί το σύνολο της ιατροδικαστικής έκθεσης. Βρέθηκαν πραγματικά διάτομα στο στομάχι και στους πνεύμονές του; Ποιος ξέρει! Αλλά, και αν πραγματικά βρέθηκαν, τι σημαίνει αυτό; Αν ο Νικηφόρος κολύμπησε κάποια χιλιόμετρα για να φθάσει στην ακτή, είναι δυνατό να μην ήπιε και εισέπνευσε μια ποσότητα θαλασσινού νερού με διάτομα; Τα λοιπά στοιχεία είναι μαρτυρίες που οποιοσδήποτε μπορεί να αμφισβητήσει. Ο Μανδηλαράς με τη σωματική διάπλαση που είχε ήταν απίθανο να τραυματιστεί πηδώντας από το πλοίο και να μην καταφέρει να κολυμπήσει μέχρι τη στεριά. Επίσης από φωτογραφίες του νεκρού Μανδηλαρά φαίνεται πως είχε δεχτεί χτυπήματα στο κεφάλι και είχε μια τρύπα στο θώρακα. Ακόμα, όταν βρέθηκε το πτώμα του, έτρεχε αίμα από το αυτί του, κάτι που δε θα μπορούσε να συμβεί αν είχε πνιγεί. Επιπλέον υπάρχει η μαρτυρία Ροδίτη δικηγόρου, φίλου του Μανδηλαρά, σύμφωνα με την οποία στις 18 Μαΐου τον πλησίασε μέσα στο δικαστικό μέγαρο ένας χωρικός και του είπε πως μεταφέρει μήνυμα του Μανδηλαρά που κρύβεται στην παραλία της Λάρδου. Ο δικηγόρος με τον ίδιο χωρικό έστειλε μήνυμα στον Μανδηλαρά ζητώντας του να ορίσει τόπο συνάντησης, καθώς όμως δεν έλαβε απάντηση αποφάσισε την επομένη να ψάξει να τον βρει μόνος του. Στη διαδρομή με το αυτοκίνητο τον παρακολουθούσαν άνδρες της ασφάλειας και έμαθε ότι οι αρχές αναζητούσαν έναν δραπέτη. Δύο μέρες αργότερα ο δικηγόρος Χιωτάκης έμαθε από τις εφημερίδες ότι ξεβράστηκε το πτώμα ενός άγνωστου άνδρα στην παραλία Γενναδίου. Στη δίκη που ακολούθησε ο καπετάνιος του πλοίου καταδικάστηκε σε δώδεκα μήνες φυλάκιση για ανθρωποκτονία εξ αμελείας. Αργότερα ο πλοίαρχος έφυγε οικογενειακώς για την Νότια Αφρική, όπου πολύ σύντομα απεβίωσε υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες.

Με όλες τις παραπάνω επιφυλάξεις που διατύπωσα, δεν μου μένει καμιά αμφιβολία. Ο Νικηφόρος Μανδηλαράς δολοφονήθηκε! Γιατί άραγε; Επειδή ήταν αριστερός; Μα εκείνη την εποχή, πάνω από 20 χρόνια μετά την ολοσχερή στρατιωτική ήττα της αριστεράς στον εμφύλιο πόλεμο, δεν υπήρχε ούτε ένας ένοπλος αριστερός στην Ελλάδα. Μήπως όμως η ακροδεξιά παράταξη φοβόταν την πολιτική ισχύ της αριστεράς; Μα ο αρχηγός της παράταξης που είχε εξοβελισθεί από την εξουσία, παρά την πλειοψηφία που είχε, ήταν εκείνος που το Δεκέμβριο του 1944 είχε καταστείλει το κίνημα της αριστεράς στην Αθήνα. Γιατί φοβόταν η παντοδύναμη εκείνη τη στιγμή χούντα το Νικηφόρο Μανδηλαρά, όταν μάλιστα δεν ήταν μέλος του κομμουνιστικού ή άλλου αριστερού κόμματος; Η απάντηση, νομίζω, ήταν ακριβώς αυτή. Ο Νικηφόρος ήταν το είδος που εξαιρετικά σπανίζει στην πολιτική: Ήταν ένας ελεύθερος, δημοκράτης άνθρωπος. Διό και εξόχως επικίνδυνος!