Ρατσισμός

Ρατσισμός είναι η αντίληψη ότι οι άνθρωποι δεν είναι όλοι ίσοι μεταξύ τους, αλλά διαχωρίζονται σε ανώτερους και κατώτερους, διακρινόμενοι είτε από το χρώμα του δέρματος, την εθνικότητα, τη θρησκεία, το φύλο, είτε από τον σεξουαλικό προσανατολισμό κλπ. Γενικότερα, όποτε παίρνω μια απόφαση για κάποιον ή κάποιους που δεν στηρίζεται στο τι κάνουν, αλλά σε ποια ομάδα ανήκουν, αυτό είναι προκατάληψη, ένα είδος ρατσισμού.

Οι άνθρωποι όμως διαφέρουν ο ένας από τον άλλον, δεν υπάρχει άλλος με τα ίδια δακτυλικά αποτυπώματα ή το ίδιο DNA με εμένα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ανισότητα. Μπορώ να νικήσω τον πρωταθλητή του σκακιού και τον πρωταθλητή της πυγμαχίας: Το σκακιστή στην πυγμαχία και τον πυγμάχο στο σκάκι. Το ξαναϋπογραμίζω. Ποικιλότητα δεν σημαίνει ανισότητα. Κανένα κομμάτι σε ένα παζλ δεν είναι ίδιο με άλλο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αυτά είναι άνισα. Οποιοδήποτε από αυτά και αν λείπει, το παζλ δεν ολοκληρώνεται. Όμως ο άνθρωπος είναι πολιτικό ζώο, μαζί αγελαίο και κοινωνικό. Εντάσσεται σε μια κοινωνία, που είναι η δική του. Η ελευθερία της βούλησης είναι δεδομένη μέσα στο απόλυτο άβατο του νοητού Εγώ μου. Κανένας δεν μπορεί να μου επιβάλει άμεσα τι θέλω. Ωστόσο, η βούλησή μου, μπορεί να είναι αυτόνομη, μια ταλάντωση (π.χ. περιοδικά πεινάω, διψάω, θέλω να κάνω έρωτα κλπ), αλλά μπορεί να κατευθύνεται από εξωτερικά ερεθίσματα. Αν πριν πεινάσω μου παρουσιασθεί ένα νόστιμο έδεσμα, ανοίγει η όρεξή μου να φάω και αν, πριν αισθανθώ την ανάγκη να κάνω έρωτα, βρεθώ μπροστά σε ένα προκλητικό γυμνό, ερεθίζομαι. Γι΄ αυτό ο Αριστοτέλης διέκρινε τη βούληση σε προαίρεση και όρεξη. Το σωματικό, αισθητό από όλους, Εγώ μου, παρουσιάζει περισσότερες δυσκολίες να ορισθεί. Αρχικά εγώ είμαι ότι περιέχεται μέσα στο δέρμα μου. Όμως είμαι εγώ και τα στεντ στα στεφανιαία αγγεία μου; ο βηματοδότης στην καρδιά μου; η τεχνητή οδοντοστοιχία μου; Αλλά και έξω από το δέρμα μου, είμαι εγώ το ξύλινο ποδάρι μου, καθώς είμαι ακρωτηριασμένος; και η οδοντόβουρτσά μου; και το σπίτι μου; και το χωράφι μου; και η πατρίδα μου; Οτιδήποτε από αυτά κι αν χάσω, υποφέρω, μπορεί και να πεθάνω. Είμαι εγώ οτιδήποτε προσαρτάται στην κτητική αντωνυμία "μου"; Ως άνθρωπος είμαι αγελαίο και κοινωνικό ζώο. Δεν αρκούμαι να προσαρμόζομαι στο περιβάλλον μου, αλλά προχωρώ και να το διαμορφώνω προσαρμόζοντάς το στη βούλησή μου. Το τι έχω και το τι θέλω έρχονται σε αντίθεση με το άλογο και το έλλογο περιβάλλον μου, αν ό,τι έχω και ό,τι θέλω το διεκδικούν και άλλοι. Πρέπει λοιπόν να τα υπερασπισθώ. Για να τα υπερασπισθώ, συνασπίζομαι με άλλους που έχουν κοινά με εμένα συμφέροντα εναντίον των άλλων που τα διεκδικούν. Έτσι προκύπτουν οι κοινωνικές συγκρούσεις.

Όμως οι σχέσεις μου με τους άλλους δεν είναι μόνο συγκρουσιακές. Είναι και μιμητικές και συμπληρωματικές. Ζήσαμε μια περίοδο όπου μια κυρίαρχη δύναμη επέβαλε τον ίσως πιο μεγάλο ρατσισμό στην ιστορία, όταν αρκούσε να είσαι Εβραίος, κομμουνιστής ή τσιγγάνος για να οδηγηθείς σε στρατόπεδα εξόντωσης, ανεξάρτητα από το τι έχεις κάνει. Αυτή η περίοδος ντροπής για όλη την ανθρωπότητα έπεσε, ο ρατσισμός υποχώρησε, αλλά αρχίζει πάλι να μεγαλώνει. Οι Έλληνες στην αρχαιότητα ήμαστε ρατσιστές. Πας μη Έλλην βάρβαρος. Υποχώρησε ο ρατσισμός με το μεγάλο πολιτικό (το ξεχνάμε αυτό μπροστά στην απαράμιλλη στρατηγική αξιοσύνη του), τον Αλέξανδρο, που δέχθηκε ισότητα Ελλήνων και βαρβάρων, αν και διακήρυξε πως τιμώρησε τους Πέρσες για ό,τι κακό είχαν κάνει στους Έλληνες. Και έκτοτε ζήσαμε πολυπολιτισμικά με πλήρη ανοχή της διαφορετικότητας, ως Έλληνες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, υπήκοοι Οθωμανοί. Και να, που προέκυψαν έκτοτε Μεγάλες Ιδέες με τα πιο μεγάλα καταστροφικά αποτελέσματα για τον Ελληνισμό. Και σήμερα μια αυξανόμενη ξενοφοβία. Διαβάζω π.χ. "Νιγηριανός βσκότωσε ένα κορίτσι", λες και το σκότωσε επειδή ήταν Νιγηριανός ή λες και αν το είχε σκοτώσει Έλληνας (που κι αυτό συμβαίνει) θα ήταν διαφορετικά τα πράγματα.

Ο ρατσισμός προκύπτει από μια φοβία μπροστά στο διαφορετικό. Τη στιγμή που γεννιόμαστε τα πάντα γύρω μας είναι διαφορετικά από εμάς. Αλλά αμέσως αρχίζει η διαδικασία σχηματισμού εξαρτημένων αντανακλαστικών για τα πάντα που συμβαίνουν γύρω μας πιο συχνά σα ζευγάρια γεγονότων. Η αστραπή με τη βροντή, η θέα της τροφής με τη γεύση της που ακολουθεί κλπ. Μ΄ αυτό τον τρόπο προσαρμοζόμαστε στα πιο συχνά από τα γεγονότα που προκύπτουν γύρω μας. Μας μένει ο φόβος μπροστά σε δύο κυρίως στοιχεία: το σκοτάδι, όταν δεν μπορούμε να δεχθούμε οπτικά ερεθίσματα και στα σπάνια ερεθίσματα που είναι διαφορετικά από ό,τι έχομε συνηθίσει, με τα οποία δεν έχομε αναπτύξει εξαρτημένα αντανακλαστικά.

Όταν πρωτοπήγα στο Λονδίνο νέος, για πρώτη φορά είδα από κοντά νέγρο, τον εισπράκτορα του λεωφορείου. Δίνοντάς μου το εισιτήριο άγγιξε το χέρι μου. Κι ένοιωσα, εντελώς παράλογα, μια δυσάρεστη ανατριχίλα. Λίγο αργότερα, στο νοσοκομείο που εργαζόμουν είδα ένα μαύρο φοιτητή από την Αμερική. Ήταν πολύ καλλιεργημένος, κάναμε ωραίες συζητήσεις. Όταν έφευγε αγκαλιαστήκαμε και φιληθήκαμε. Ο υποσυνείδητος ρατσισμός μου είχε ιαθεί.

Η διαφορετικότητα υπάρχει με το καινούργιο, μπορεί να οδηγήσει σε μίμηση, αν αναγνωρίζουμε κάποια ανωτερότητα του άλλου, δικαιολογημένα ή αδικαιολόγητα. Εγκαταλείπομε τη φουστανέλα και τη βράκα για τα παντελόνια της Φραγκιάς, επειδή θαυμάζομε την ανωτερότητα της Δύσης. Ακολουθούμε τη μόδα. Μπορεί να οδηγήσει σε σύγκρουση. Μπορεί όμως να οδηγήσει σε συμπληρωματικότητα. Μαθαίνω εγώ από τον ξένο ό,τι καλό θεωρώ πως έχει, κι αυτός αντίστοιχα από εμένα. Ένα είδος εμπορικής ανταλλαγής σε άυλες αξίες. Από τέτοιου είδους ανταλλαγές προκύπτει κυρίως η πνευματική, αλλά και η υλική πρόοδος. Είναι υγιές να είμαστε υπερήφανοι για ό,τι είμαστε. Δεν είναι υγιές να θεωρούμε ότι είμαστε ανώτεροι (ούτε κατώτεροι) από άλλους. Το ότι άλλοι λαοί υστερούν σε ποικίλα επιτεύγματα δεν οφείλεται στο ότι είναι κατώτεροι, αλλά στο ότι δεν έζησαν στις ίδιες συνθήκες με εμάς. Η πραγματικά υγιής στάση μας απαιτεί και να ντρεπόμαστε για ό,τι επονείδιστο έχομε κάνει, οι πρόγονοι και σύγχρονοί μας με τους οποίους αναγνωρίζομε πως είμαστε ένα έθνος. Σ΄ αυτό συνήθως υστερούμε, δεν το μαθαίνομε στο σχολείο κι ούτε έχομε ισχυρό κίνητρο να το αναζητήσουμε οι ίδιοι. Έχω αυτοπεποίθηση. Δεν φοβάμαι μήπως αλωθώ από τους ξένους, ώστε προκαταβολικά να αμύνομαι. Αντίθετα τους δέχομαι, ανταλλάσσω μαζί τους τα αναγκαία και γίνομαι καλύτερος. Κάνοντάς τους και αυτούς καλύτερους και πιο ικανοποιημένους με εμένα.