Στάδιο 2. Πρόγραμμα

Πρόγραμμα είναι τα διαδοχικά βήματα που πρέπει να γίνουν για να υλοποιηθεί συγκεκριμένος σκοπός. Πολλοί στην έννοια του προγράμματος περιλαμβάνουν και το σκοπό. Για ένα κόμμα π.χ. θεωρούν ότι δεν έχει πρόγραμμα, ενώ εννοούν ότι δεν έχει σκοπό, δεν ξέρει τι θα επιδιώξει να κάνει. Πολλοί έχουν τις ικανότητες να προγραμματίζουν μια πορεία, π.χ. να αναλάβουν αξιώματα, αλλά δεν ξέρουν τι να κάνουν όταν αποκτήσουν την αντίστοιχη εξουσία. Ξέρομε πολλούς που μπόρεσαν να αναρριχηθούν σε υψηλές θέσεις, από όπου έχουν τη δυνατότητα να κάνουν (σχεδόν) ό,τι θέλουν. Καθώς οι περισσότεροι δεν ξέρουν τι θέλει το σώμα για το οποίο είναι υπεύθυνοι, απλώς ενεργούν όπως τους κατέβει!

Για τον προγραμματισμό θα χρησιμοποιηθούν οι υπάρχοντες πόροι και η υπάρχουσα τεχνογνωσία. Όχι σπάνια απορρίπτεται ένας σκοπός με τη δικαιολογία ότι "αυτά δεν γίνονται!". Όμως υπάρχουν ποικιλία προγραμμάτων, διαδρομών, για να φθάσει κάποιος στο σκοπό του. Κάποιος, δάσκαλος ενός δασκάλου μου, του έλεγε, μου έλεγε ο δάσκαλός μου: "Μη μου αραδιάζετε 99 τρόπους με τους οποίους δεν μπορείτε να κάνετε το σωστό· πέστε μου τον ένα με τον οποίον μπορείτε". Και "Αν έχω χίλιες ιδέες και μια μόνο αποδεικνύεται καλή, είμαι ικανοποιημένος" (A.Nobel). Για τον προγραμματισμό, χρειάζεται βέβαια φαντασία, αλλά προπάντων γνώσεις, τέχνη που διδάσκονται και εμπειρία που δεν διδάσκεται, αλλά μαθαίνεται.

Σε μια πολιτεία, αρμόδια για τη διαμόρφωση προγράμματος είναι η κυβέρνηση. Αυτή μπορεί να είναι ένα άτομο (π.χ. βασιλιάς, δικτάτορας, πρόεδρος δημοκρατίας στα προεδρικά καθεστώτα), που αποφασίζει το σκοπό και το πρόγραμμα για την επίτευξή του, ή λίγοι, με κατάλληλες γνώσεις και πείρα, που αποφασίζουν (και υλοποιούν) το πρόγραμμα, στη βάση σκοπού που οι ίδιοι εισηγήθηκαν, αλλά η βουλή ενέκρινε (π.χ. πρωθυπουργός, υπουργοί στα περισσότερα κοινοβουλευτικά καθεστώτα). Ο αρχηγός του κράτους με το συντονιστικό ρόλο έχει την ανώτατη δυνατή εξουσία, π.χ. να διατάζει (υπό όρους) δημοψήφισμα που η απόφασή τους είναι η ανώτατη αρχή, αμετάκλητη, αλλά δεν είναι αυτός που ορίζει ούτε το σκοπό ούτε το πρόγραμμα. Απλώς συντονίζει τις λοιπές εξουσίες, ώστε να ενεργούν χωρίς εσωτερικές αντιφάσεις μεταξύ τους.

Κύριο πρόβλημα σε ένα σκοπό είναι η εξεύρεση πόρων. Μπορεί να υπάρχουν στον τόπο. Είναι πρώτα τα βουνά, οι κάμποι, νησιά, λίμνες, ποτάμια, θάλασσα, άνεμοι, ήλιος, η γεωγραφία, το κλίμα κλπ, που συχνά μένουν ανεκμετάλλευτα ή, από ακατάλληλες ενέργειες, καταστρέφονται (ρύπανση περιβάλλοντος, αποψίλωση δασών κλπ). Από τον καιρό που δημιουργήθηκε το άστυ, που στηρίζεται στην ανταλλαγή προϊόντων, ανακαλύφθηκε και το χρήμα, ένας καταλύτης που διευκολύνει την επίτευξη πολλών στόχων, χωρίς τελικά να αναλώνεται. Δεύτερο, λοιπόν, μετά τη γεωγραφία, χρειάζεται χρήμα. Αυτό εξευρίσκεται στο μέλλον, μάλιστα με δύο τρόπους. Ένας είναι ο δανεισμός και ο άλλος ο πληθωρισμός. Και οι δύο έχουν σοβαρά μειονεκτήματα. Και οι δύο θα αποπληρωθούν στο μέλλον. Για το δανεισμό, λέει ο Πλούταρχος: "Τὸ δανείζεσθαι τῆς ἀφροσύνης ἐστὶ καὶ τῆς μαλακίας" (η τελευταία λέξη σήμαινε στην αρχαιότητα ό,τι και σήμερα). Ο πληθωρισμός είναι δανεισμός, όχι από κάποιον ξένο, αλλά από τις ερχόμενες γενιές. Και οι δύο μέθοδοι προϋποθέτουν ότι έχουν προαποφασισθεί ο σκοπός για τον οποίον θα διατεθούν τα κεφάλαια και το πρόγραμμα με το οποίο θα χρησιμοποιηθούν. Η επιτυχημένη υλοποίηση σκοπού και προγράμματος αφενός ικανοποιεί τις ανάγκες της κοινωνίας και αφετέρου, πολλαπλασιάζει το κεφάλαιο που έχει εξασφαλισθεί με δανεισμό ή πληθωρισμό. Αν βρεθεί το αναγκαίο χρήμα χωρίς να προϋπάρχουν σκοπός και πρόγραμμα, αυτό, αντί να κεφαλαιοποιηθεί αυτοπολλαπλασιαζόμενο, αποθησαυρίζεται. Ο θησαυρός δεν πολλαπλασιάζεται, μόνο καταναλώνεται. Η ύπαρξη στοιχειώδους θησαυρού (π.χ. αποθέματα χρυσού σε ένα εθνικό "σεντούκι" σαν την Τράπεζα της Ελλάδας) θα αντιμετωπίσει τυχαίες, εντελώς απρόβλεπτες καταστάσεις, που είναι ενδεχόμενο να συμβούν στην πορεία οποιουδήποτε προγράμματος, διότι κάθε έργο ενέχει το ενδεχόμενο της αποτυχίας από τυχαία γεγονότα. Άρα, δανεισμός και πληθωρισμός δεν επιτρέπονται παρά μόνον για εξυπηρέτηση συγκεκριμένων σκοπών και προγράμματος ή για την αντιμετώπιση έκτακτων απρόβλεπτων αναγκών. Καθώς εδώ και αρκετά χρόνια έχομε μεταπέσει σε σημαντικό βαθμό από την κατάσταση του κράτους-έθνους σε εκείνη του κράτους-μέλους, έχομε χάσει τη δυνατότητα ακόμη και δημιουργικού (όπως περιγράφηκε) πληθωρισμού. Μένει ο δανεισμός, ο οποίος όμως σημαίνει εθνική υποτέλεια: Οφείλομε, για πολλές γενιές, στους ξένους.

Μένει τίποτε; Συζητώ κάποιες σκέψεις. Όταν έχει αποφασισθεί σκοπός και πρόγραμμα, επιδιώκεται η υλοποίησή τους "χωρίς λεφτά". Εννοώ χωρίς την διεθνώς καθιερωμένη έννοια του χρήματος. Οι γεωγραφικοί πόροι και τεχνογνωσία υπάρχουν. Ζητείται από τους πολίτες λοιπόν εθελοντική εργασία. Καλά, πώς θα ζήσουν αυτοί οι άνθρωποι; Γιατί να το δεχθούν; Θα το δεχθούν αρκετοί, διότι σήμερα είναι άνεργοι. Οι βασικές αρχικές υποδομές θα γίνουν με υποχρεωτική εργασία. Έχω τονίσει αλλού (θητεία, θητεία γυναικών, dimitrissideris.wordpress.com) ότι η υποχρεωτική εκπαίδευση στο εθνικό κράτος μας οφείλει να τελειώνει με την εθνική υπηρεσία μιας θητείας, στην οποίαν κάθε πολίτης θέτει τη ζωή του στην υπηρεσία της πατρίδας για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, όχι για να σκοτώνει ανθρώπους, αλλά για δημιουργικά έργα (W.James). Στη συνέχεια όσοι, κυρίως άνεργοι, επιθυμούν, χωρίς άλλη ιδιότητα (εθνότητα, θρήσκευμα, μόρφωση κλπ), εργάζονται, παίρνοντας ένα πιστοποιητικό εθελοντικής εργασίας, επιπλέον ενός κατώτατου μισθού. Τέτοιο πιστοποιητικό είναι σαν τα bonus κάποιων τραπεζών ή τα κουπόνια κάποιων καταστημάτων, που δεν είναι ανταλλάξιμα με κανένα χρήμα - άρα δεν είναι χρήμα και δεν δημιουργούν πληθωρισμό αντίθετο από τις διεθνείς δεσμεύσεις μας - αλλά, όπως τα κουπόνια και τα bonus, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για περιορισμένο σκοπό, όπως για εξυπηρέτηση υποχρεώσεων προς το κράτος, μέρος των φόρων, ΕΝΦΙΑ, ΔΕΗ, ΟΤΕ κλπ. Αν έτσι αποδειχθούν ότι έχουν αντίστοιχη αξιοπιστία, θα αρχίσουν να γίνονται δεκτά και από ποικίλα καταστήματα και παραγωγούς, που θα εξυπηρετούν με αυτά τα πιστοποιητικά μέρος των υποχρεώσεών τους προς το κράτος. Τέτοιος προγραμματισμός ανοίγει την όρεξη για ιδιωτικές επενδύσεις σε συνεργασία με χρήση των αναγκαστικών εξουσιών του κράτους, αντιμετωπίζοντας την ανεργία. Απαιτεί συναίνεση του συνόλου των πολιτών.

Άλλο στοιχείο του προγράμματος είναι ότι έχει χρονική τάξη. Πρώτα το ένα, έπειτα το άλλο. Η οικονομία μας, κάθε οικονομία, έχει περιοδικότητα. Στην αρχή είναι ανερέθιστη (πολιτική περίοδος χάριτος) και είναι η ευκαιρία για λιτότητα με επενδύσεις και κέρδη των κεφαλαιούχων (καπιταλισμός). Στη συνέχεια η ανάπτυξη συνεχίζεται με αύξηση της απόδοσης των εργαζομένων και αντίστοιχες αποδοχές των προλεταρίων (σοσιαλισμός). Και συμπληρώνεται με καταναλωτισμό για μη ανταποδοτικές ανάγκες όλου του λαού (υγεία, παιδεία, πρόνοια κλπ, κομμουνισμός) και πάλι εξαρχής.