Αιτία του Κακού

Η έννοια της αιτίας μας φαίνεται αυτονόητη. Τόσο, που ο Kant θεώρησε ότι είναι έννοια a priori, εκ των προτέρων, γεννιόμαστε με αυτήν. Όχι, βεβαία. Την αποκτούμε ενώ αναπτύσσομε εξαρτημένα αντανακλαστικά, μαζί και με την αντίληψη του χρόνου. Μολονότι ούτε η αιτία ούτε ο χρόνος είναι ερεθίσματα, δηλαδή αύξηση ή μείωση της έντασης μιας ενέργειας που προσπίπτει στις αισθήσεις μας, εξαρτημένο αντανακλαστικό δημιουργείται μόνον αν ένα άσχετο (εξαρτημένο) ερέθισμα επιδρά πριν ή ταυτόχρονα, όχι μετά, από εκείνο που εκλύει ένα φυσικό αντανακλαστικό. Η Λογική και η Φιλοσοφία έχουν προσπαθήσει να ορίσουν την έννοια της αιτίας. Αυτή όμως είναι διαφορετική στο νοητό και στον αισθητό κόσμο. Για παράδειγμα επειδή (αιτία) ένα σχήμα είναι τρίγωνο, το άθροισμα των γωνιών του είναι δύο ορθές (αποτέλεσμα). Ισχύει όμως και το αντίθετο. Επειδή ένα σχήμα έχει γωνίες που το άθροισμά τους είναι δύο ορθές, αυτό είναι τρίγωνο. Στο νοητό κόσμο, των αιώνιων ιδεών, δεν υπάρχει παρουσία του χρόνου. Στον πραγματικό χρόνο όμως η αιτία προηγείται πάντοτε πριν από το αποτέλεσμα. Υπάρχει βέβαια και το τελικό αίτιο, ο σκοπός (μοναδικά ανθρώπινη ιδιότητα). Ο σκοπός είναι μελλοντικός, αλλά καθοδηγεί τη συμπεριφορά μας, γίνεται αιτία της. Όμως η συμπεριφορά μας προκαλείται από τη νοητή παράσταση του σκοπού, που είναι ήδη παρούσα, ενώ η βούληση που την ακολουθεί έπεται. Στον αισθητό, τον κόσμο που ζούμε, αιτία δεν είναι συνήθως μία, αλλά πολλές που συντελούν στο αποτέλεσμα, αν και μία μπορεί να είναι η κύρια αιτία, ενώ οι άλλες είναι συντελεστικές.

Στις ιατρικές επιστήμες, για να θεωρηθεί ότι ένας παράγοντας είναι αιτία κάποιας νόσου, πρέπει να ικανοποιηθούν τρία κριτήρια: 1. Υπάρχει στατιστική σχέση μεταξύ αιτίου και αιτιατού. Τις περισσότερες φορές που υπάρχει το αίτιο, ανευρίσκεται και το αποτέλεσμα, ενώ τις περισσότερες φορές που λείπει το αίτιο, απουσιάζει και το αποτέλεσμα. 2. Χρονική αλληλουχία. Το αίτιο πάντοτε προηγείται, ενώ το αποτέλεσμα έπεται. 3. Η άρση του αιτίου συνεπάγεται άρση και του αποτελέσματος. Αυτές οι αρχές που ισχύουν στη ζωή μας, δεν μπορούν να εφαρμοσθούν πάντοτε, ιδίως η τελευταία. Σε πολλές επιστήμες διεξάγομε πείραμα. Δημιουργούμε σταθερές όλες τις συνθήκες, εκτός από την ύποπτη για αιτία, και παρακολουθούμε αν η παρουσία της εμφανίζει το αποτέλεσμα και η άρση της το εξαφανίζει. Το πείραμα όμως δεν είναι δυνατό να εφαρμοσθεί σε όλες τις επιστήμες, π.χ. στην κοσμολογία ή στην ιστορία. Δεν μπορούμε να συναγάγουμε πώς θα ήταν ο κόσμος αν δεν είχε εμφανισθεί στην ιστορία ο Μέγας Αλέξανδρος. Σπάνια, τυχαία, η φυσική πορεία των πραγμάτων επέχει θέση πειράματος. Τον καιρό που συζητιόταν η θεωρία του Einstein έτυχε να γίνει μια ολική έκλειψη ηλίου και έτυχε πίσω από τον ήλιο να βρίσκεται ένα αστέρι, που, από την τροχιά του, ξέραμε ακριβώς πού είναι στο στερέωμα. Σύμφωνα με τη θεωρία, καθώς οι ακτίνες του περνούσαν δίπλα στον ήλιο για να φθάσουν στη γη, ο ήλιος θα τις έλκυε και θα το βλέπαμε σε άλλη θέση από εκείνη που ήταν. Έτσι, πραγματικά παρατηρήθηκε. Η έννοια της αιτίας είναι λίγο διαφορετική επίσης στη δικαιοσύνη. Στις ποινικές δίκες το γεγονός έχει ήδη συντελεστεί, επομένως δεν μπορούμε να άρουμε τις συνθήκες που συνέβηκε. Η ανεπάρκεια στον προσδιορισμό της αιτίας οδηγεί σε μετατόπιση του επιζητούμενου στόχου. Αν ο πρωτεύων σκοπός της δικαιοσύνης δεν είναι ατομικός, να τιμωρήσει το δράστη, αλλά κοινωνικός, να αποτρέψει την επανάληψη παράνομων πράξεων, αυτό, ναι, επιδέχεται πειραματική απόδειξη.

Στην τρέχουσα πανδημία, ο πρόεδρος Trump, αντί να λάβει μέτρα για την ανάσχεση της εξάπλωσής της, αναζήτησε τον αίτιο της πανδημίας. Και αίτιος, κατ΄ αυτόν, ήταν διττός. Αφενός οι Κινέζοι που ενδεχομένως παρήγαγαν τον ιό, αφού από εκεί ξεκίνησε, και αφετέρου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας που υποβάθμισε τα γεγονότα· το έκανε αυτό επειδή ο Πρόεδρος του ΠΟΥ είχε εκλεγεί με την ψήφο της Κίνας. Η άποψη αυτή, με το κύρος εκείνου που την εξέφερε, επηρέασε πολύν κόσμο και δεν έχει αναστραφεί ούτε με την ήττα του προέδρου στις εκλογές (και γι΄ αυτή την ήττα υπεύθυνη ήταν η νοθεία. Αλλά για το ανόθευτο μιας εκλογής την ευθύνη την έχει ο αρχηγός του κράτους!). Λήφθηκαν μέτρα κατά της Κίνας και του ΠΟΥ. Φυσικά, τέτοια μέτρα δεν σταματούν την πανδημία, που, από τη στιγμή που άρχισε, αυτοδιατηρείται. Και απαιτείται μετατόπιση του στόχου, με αναζήτηση άλλης αιτίας που να μπορεί να αρθεί. Στο μεταξύ διεθνείς παρατηρητές δεν μπόρεσαν να βρουν στοιχεία εναντίον της Κίνας.

Αιτία των λοιμωδών νόσων είναι κάποιο "μίασμα", ιός ή μικρόβιο. Αιτία των επιδημιών όμως δεν είναι το μικρόβιο ή ο ιός, αλλά οι συνθήκες που ευνοούν τη μετάδοση των νόσων, και κατεξοχήν ο συνωστισμός των ανθρώπων. Σπάνια μια επιδημία εξαφανίζεται με καταπολέμηση του αιτίου της νόσου, όπως έγινε με την ευλογιά. Μια επιδημία όμως πάντοτε τίθεται σε έλεγχο, αν ληφθούν τα απαραίτητα μέσα υγιεινής. Αιτία του τυφοειδή πυρετού είναι η σαλμονέλα, ένα μικρόβιο. Οι επιδημίες όμως σταματούν με μη ιατρικά μέσα, με δημιουργία σωστής υδροδότησης και αποχέτευσης σε ένα συγκεντρωμένο πληθυσμό.

Η γη φιλοξενεί σήμερα περισσότερους ανθρώπους παρά οποιαδήποτε άλλη περίοδο στην ιστορία της. Το πρόβλημα επισιτισμού έχει σχεδόν λυθεί, καθώς οι λιμοί έχουν περιορισθεί σημαντικά στον πλανήτη μας, κυρίως μόνο σε εμπόλεμες περιοχές. Έχει γιγαντωθεί όμως το πρόβλημα της διάθεσης των απορριμμάτων που η μάνα Γη δεν προλαβαίνει πια να τα ανακυκλώνει. Διαρκώς αθροίζονται και μας δηλητηριάζουν πολλαπλώς, αφενός άμεσα και αφετέρου αλλάζοντας τις κλιματικές συνθήκες, την πανίδα και τη χλωρίδα της γης. Ήδη έχομε φθάσει σε κρίσιμο σημείο από την άποψη της υγείας, καθώς η πρόσφατη πανδημία ήδη με τις μεταλλάξεις του ιού προκαλεί τη νόσο, τείνει να γίνει ενδημική, να μείνει δηλαδή παρούσα και να ζούμε μαζί της μόνιμα. Ακόμη όμως και αν καταπολεμηθεί, οι συνθήκες υπάρχουν για μελλοντικές πανδημίες που, είτε συνωμοσιολογικά παράγονται από κάποια κακά έθνη είτε αυτόματα, θα ενσκύπτουν ολοένα και συχνότερα, όσο η αιτία τους, ο συνωστισμός, παραμένει. Ο πολιτισμός μας έχει στηριχθεί ως τώρα, ακριβώς στη συνάθροιση ανθρώπων στο ίδιο μέρος. Με τη σύγχρονη τεχνολογία, είναι πια δυνατή η επικοινωνία των ανθρώπων σε πολύ μακρινές αποστάσεις.

Η αντιμετώπιση του συγχρωτισμού με ανακατανομή του πληθυσμού είναι δύσκολη, απαιτεί αποκέντρωση της οικονομίας, αλλά πάντως ευκολότερη, από τον περιορισμό του πληθυσμού.