ΠΑΛΙΜΠΑΙΔΙΣΜΟΣ;

Τα Ιταλικά, τα Γαλλικά, τα Ισπανικά, τα Πορτογαλικά, τα Ρουμανικά μοιάζουν πολύ με τα Λατινικά, αλλά δεν είναι Λατινικά. Είναι βέβαια παιδιά της Λατινικής γλώσσας, αλλά δεν είναι η λατινική. Μήπως και η Νεοελληνική γλώσσα δεν είναι Ελληνική, αλλά παιδί της;

Κάθε ζωντανή ύπαρξη γεννιέται, αλλάζει και στο τέλος, οϊμέ, πεθαίνει. Αυτή η πορεία τεκμηριώνει ότι είναι ζωντανή. Τη στιγμή που θα πάψει να εξελίσσεται, πεθαίνει. Στη διάρκεια της διαρκούς αλλαγής ωριμάζει, γίνεται δηλαδή ικανή να αφήσει απογόνους. Η Λατινική πέρασε από όλα τα στάδια και τώρα είναι πεθαμένη. Κανένας λαός δεν τη μιλάει πια. Διατηρείται βέβαια στην καθολική εκκλησία, αλλά δεν αλλάζει. Διατηρείται μουσειακά, όπως ένα έργο τέχνης που έπαψε να στολίζει μια αίθουσα δεξιώσεων και εκτίθεται τώρα, με μεγάλο σεβασμό, σε μουσείο. Η Ελληνική γλώσσα, αντίθετα, δεν έπαψε ποτέ να μιλιέται από ένα λαό και να εξελίσσεται ακατάπαυστα από τον καιρό του Ομήρου και του Ησιόδου ως τις μέρες μας. Λέξεις ξεχνιόνται, νέες εμφανίζονται, η γραμματική της αλλάζει, ακόμη και το συντακτικό της, αν και με βραδύτερο ρυθμό αυτό. Η σημερινή γλώσσα μας δεν μοιάζει σε τίποτε με την αρχαία. Αν μας άκουγε ο Αγαμέμνονας να μιλάμε δεν θα καταλάβαινε τίποτε από όσα λέμε, όπως κι εμείς δεν θα τον καταλαβαίναμε. Ο Αθηναίος πολίτης δε μιλούσε τη γλώσσα του Ομήρου, όμως την καταλάβαινε. Οι Αλεξανδρινοί και οι Ευαγγελιστές μιλούσαν την "κοινή Ελληνική", που διέφερε σημαντικά από εκείνη της κλασικής περιόδου, αλλά την κατανοούσαν. Ακολούθησε η κοινή Βυζαντινή του Ερωτόκριτου και των ακριτικών τραγουδιών κι αυτής συνέχεια είναι η γλώσσα που μιλάμε σήμερα, ενώ κανένας μας δεν καταλαβαίνει τον Όμηρο αν δεν έχει εκπαιδευθεί ειδικά. Κι όμως η γλώσσα είναι ίδια. Πώς γίνεται;

Κάθε ζωντανή ύπαρξη γεννιέται, αλλάζει και στο τέλος, οϊμέ, πεθαίνει. Γεννήθηκα πριν από 8 δεκαετίες. Έχω φωτογραφίες της παιδικής μου ηλικίας. Κι αν τις συγκρίνω με τη σημερινή μου εμφάνιση, σε τίποτε δεν μοιάζω με εκείνη τη μακρινή μορφή. Βέβαια εγώ κι εκείνο το παιδί έχομε το ίδιο DNA, τα ίδια δακτυλικά αποτυπώματα, αλλά αυτά τα χαρακτηριστικά, ούτε εγώ τα καταλαβαίνω με τη νόηση ή τις αισθήσεις μου ούτε άλλος κανένας. Είναι εργαστηριακά ευρήματα, που πιστοποιούν την ταυτότητά μου. Κι όμως λέω ότι είμαι ο ίδιος άνθρωπος, όπως εκείνο το τόσο μακρινό παιδάκι, διότι, πρώτο, εγώ νοιώθω ότι είμαι ο ίδιος, δεύτερο, διότι όλο το έλλογο περιβάλλον μου, που κι αυτό αλλάζει κι εξελίσσεται, διαπιστώνει πως είμαι ο ίδιος και, τρίτο, επικουρικό, υπάρχει και η αντικειμενική εργαστηριακή απόδειξη που λέγαμε, DNA, δακτυλικά αποτυπώματα και άλλα σχετικά. Έτσι, ακριβώς, είναι και η γλώσσα μας. Η σύγχρονη γλώσσα ταυτίζεται με την αρχαία, διότι υπάρχει μια αδιάσπαστη συνέχεια και διότι έτσι εμείς το νοιώθομε. Η συνέχεια της γλώσσας μας τεκμηριώθηκε προπάντων από το Ν. Γ. Πολίτη. Όπως γράφει ο ίδιος "εις τα τραγούδια και τας παραδόσεις ο εθνικός χαρακτήρ αποτυπώνεται ακραιφνής και ακίβδηλος". Ο γραπτός λόγος προαπαιτεί τη διδασκαλία από κάποιον που ασκεί ένα είδος βίας για να μαθευτεί. Έτσι, δεν είναι "ακίβδηλη" μαρτυρία. Οι παροιμίες και άλλα έθιμα μεταφέρονται από τον ένα λαό στον άλλον, έτσι που δεν αποτελούν "ακραιφνή" μαρτυρία ταυτότητας. Τα δημοτικά τραγούδια όμως μεταδίδονται προφορικά, από κάθε γενιά στην κατιούσα της και μπορούν όντως να αποτελέσουν τεκμήριο αδιάψευστο γλωσσικής ταυτότητας.

Παρά τα παραπάνω, υπάρχουν μερικοί που αγωνιούν να αποδείξουν την ομοιότητα της σύγχρονης γλώσσας μας με την αρχαία. Βλέπεις, υπάρχουν οι κακόπιστοι που αμφισβήτησαν την Ελληνική μας ταυτότητα, όπως ο Falmereyer και όσοι τον ακολούθησαν. Ίσως από αυτή την αγωνία παρακινούμενοι, προσπαθούν να βρουν ή να κατασκευάσουν επιφανειακές ομοιότητες με την αρχαία γλώσσα, όπως είναι η ιστορική ορθογραφία. Αυτή η προσπάθεια μου φαίνεται σα να προσπαθώ εγώ ο γέρος να φορώ περήφανος το ζιπουνάκι και τις χάντρες που φορούσα όταν ήμουν βρέφος για να δείχνω ότι είμαι ο ίδιος άνθρωπος. Αυτό βέβαια είναι παλιμπαιδισμός. Ο παλίμπαιδας δεν το καταλαβαίνει.

Σε κάποια φάση της ιστορίας μας επινοήθηκε η Ελληνική γραφή που ήταν τότε φωνητική. Καθένα από τα γράμματα και συμπλέγματα που σήμερα τα προφέρομε με τον ίδιο τρόπο (π.χ. η, ῃ, ι, υ, ει, οι, υι) τότε προφερόταν διαφορετικά, αλλιώς δεν υπήρχε λόγος να γράφονται με διαφορετικό τρόπο. "Ο μόνος λόγος ύπαρξης της γραφής είναι να παραστήσει τη γλώσσα" (F. de Saussure). Η σημερινή γραφή μας είναι αυτή που ταιριάζει στην παιδική ηλικία της γερο-γλώσσας μας, όχι στη σημερινή. Και η συνέχισή της, εντάξει δεν είναι, αλλά, θυμίζει παλιμπαιδισμό.

Δεν υπάρχουν σοβαρές αντιρρήσεις ότι η γλώσσα μας εξελίχθηκε χωρίς διακοπές από την αρχαιότητα ως σήμερα. Σε καμιά φάση δεν πέθανε η γλώσσα μας για να εμφανισθεί στη θέση της μια άλλη, όπως έγινε με τις νεο-Λατινικές. Η εξέλιξη αυτή σε επίπεδο λέξεων είναι το αντικείμενο της ετυμολογίας, κλάδου της γλωσσολογίας,. Η ετυμολογία έχει για τη γλώσσα την ίδια αξία που έχει η ιστορία για την πολιτική. Αντ΄ αυτού συχνά χρησιμοποιείται η ετυμολογία για να αποδείξει πώς πρέπει να γράφεται μια λέξη, αν πρέπει να γράφουμε "αεροπορία ή αεροπορεία", διότι η λέξη προέρχεται από τον αεροπόρο και όχι από την "πορεία" που προέρχεται από το "πορεύομαι", που περιέχει το "ε"¨, λες και ο αεροπόρος δεν πορεύεται κι αυτός στον αέρα. Η λεγόμενη ορθογραφία όμως είναι απλώς συμφωνία που αλλάζει κατά διαστήματα και ζητεί τεκμηρίωση από την ετυμολογία - δεν βοηθά αντίστροφα στη αποκάλυψη της ετυμολογίας, αφού η γραφή δεν είναι "ακίβδηλη". Η μόνη ορθή γραφή (ορθογραφία) είναι αυτή που όσο γίνεται, αποδίδει πιστά τη γλώσσα, ακολουθώντας τη συλλογιστική του Saussure.

Εδώ αρχίζω αυτοκριτική. Αν είναι όπως τα λέω, γιατί εξακολουθώ να γράφω με την ιστορική ορθογραφία, που σχεδόν κανένας (ούτε εγώ) δεν την κατέχει και που είναι απλώς μια σύμβαση και όχι ορθή γραφή της γλώσσας μας; 'Οχι, δεν είναι δειλία. Δεν θα έχει συνέπειες για μένα. Δεν διακυβεύεται κάποια σταδιοδρομία μου για να φοβάμαι. Όμως, πρωταρχικός σκοπός της γλώσσας είναι η επικοινωνία. Για να επικοινωνώ με τους ανθρώπους πρέπει να γράψω με το συμβατικό τρόπο, αλλιώς δεν θα δημοσιευθούν τα κείμενά μου. Εξάλλου, έχει δειχθεί ότι η κατανόηση κειμένων με φωνητική γραφή, αν και δεν υστερεί, όμως καθυστερεί σημαντικά συγκριτικά με των ίδιων κειμένων γραμμένων στην ιστορική ορθογραφία. Συγγνώμη!