Γεννιέμαι, Αλλάζω, Πεθαίνω

Γεννιέμαι. Αλλάζω μένοντας ίδιος. Πεθαίνω. Αυτές είναι οι τρεις διαδοχικές φάσεις από τις οποίες περνά κάθε ύπαρξη, ανθρώπινη, ζωώδης, έμβια ή άβια. Εννοώ κάθε τι που υπάρχει και είναι προσιτό στις αισθήσεις μας. Οι νοητές υπάρξεις, όμως, όπως ένας κύκλος, ένα τρίγωνο, η καλοσύνη, η κακοήθεια κ.λπ, διαφέρουν από τις αισθητές καθ΄ ότι σ΄ αυτές δεν υπάρχει χρόνος. Επομένως, δεν έχουν τις τρεις φάσεις. Προϋπάρχουν, δεν αλλάζουν και μένουν ίδιες εσαεί. Δεν έχουν αιτιότητα, αλλά μόνο λογική συνέπεια. Επειδή κάποιο σχήμα είναι τρίγωνο, το άθροισμα των γωνιών του ισούται με δύο ορθές. Αλλά και επειδή ενός σχήματος οι γωνίες έχουν άθροισμα δύο ορθών, αυτό είναι τρίγωνο. Κάθε έννοια αντιστοιχεί σε κάτι που είναι είτε ύλη, και στο λόγο μας εκφράζεται με μια λέξη που είναι ουσιαστικό, είτε μια ενέργεια, που εκφράζεται σα ρήμα. Το κάθε τι όμως είναι μια "ύπαρξη" που ξεχωρίζει σαφώς από τις άλλες. Υπάρχουν όμως και κάποιες "υπάρξεις" με τις οποίες έχει αρκετά κοινά τόσα που αυτές όλες μαζί αποτελούν μια ενότητα που ξεχωρίζει από άλλες ενότητες αποτελούμενες κι αυτές από έννοιες με πολλά κοινά μεταξύ τους. Αυτές οι ενότητες είναι κατηγορίες εννοιών. Για παράδειγμα, σε ένα πευκοδάσος, βλέπω πολλά δέντρα που μοιάζουν μεταξύ τους και το είδος αυτό - όχι το καθένα δέντρο από αυτά, αλλά μια αόριστη παράσταση που έχει όλα τα κοινά τους και μόνον αυτά, που είναι διαφορετικά από κάθε τι άλλο - το ονομάζω "πεύκο". Η λέξη "πεύκο" αντιστοιχεί σε μια έννοια, που είναι νοητή, όχι πια αισθητή. Κι αν δούμε κάποια υλικά αντικείμενα που έχουν κοινά με το πεύκο, αλλά δεν είναι πεύκα, και αυτά τα κοινά τους δεν τα έχει τίποτε άλλο, τα λέμε "δέντρα".

Με αυτή τη διαδικασία, ο Αριστοτέλης διέκρινε 10 γενικές κατηγορίες: Υπόσταση, ποσότητα, ποιότητα, αναφορά, χώρο, χρόνο, κείσθαι, έχειν, ποιείν, πάσχειν. Κάτι παρόμοιο έκανε και ο Kant καταλήγοντας σε βασικές ιδέες που είναι πλαίσια μέσα στα οποία εντάσσονται οι έννοιές μας και αυτές είναι κυρίως ο χώρος και ο χρόνος.

Κάθε έννοια μέσα μας έχει προκύψει από ταξινόμηση πολλών παραστάσεων που δημιουργούνται μέσα μας από ερεθίσματα του εξωτερικού κοινόχρηστου κόσμου τα οποία επενεργούν πάνω στις αισθήσεις μας. Ερέθισμα είναι μια μικρή ποσότητα ενέργειας που προστίθεται στα, ή αφαιρείται από, τα αισθητήριά μας και έχει τόση ένταση που μπορεί να τα διεγείρει. Η μικρότερη αποτελεσματική ένταση ονομάζεται ουδός (=κατώφλι). Μικρότερη ένταση δεν έχει καμιά επίδραση πάνω τους. Από τη στιγμή που θα διεγερθεί ένα αισθητήριο, η διέγερση ακολουθεί το δικό της δρόμο, μολονότι το ερέθισμα έχει πάψει να υπάρχει. Αν το ερέθισμα είναι αρκετά ισχυρό για να διεγείρει ένα αισθητικό κύτταρο, η απάντησή του, η διέγερσή του δηλαδή θα έχει μέγιστη ένταση - δεν υπάρχει άλλη (νόμος όλου ή ουδενός). Καθώς κάθε αισθητήριό μας όμως αποτελείται από πάρα πολλά κύτταρα με διαφορετικό ουδό καθένα τους. Όσο ισχυρότερο είναι ένα ερέθισμα, τόσο περισσότερα κύτταρα διεγείρει. Ανεπαρκές ερέθισμα δεν διεγείρει καθόλου τα αισθητήριά μας. Επαρκές ερέθισμα ερεθίζει τόσο περισσότερα κύτταρα όσο ισχυρότερο είναι. Ένα πολύ ισχυρό ερέθισμα διεγείρει όλα, και από κει και πέρα, όσο ισχυρότερο κι αν είναι, δεν αυξάνει την ανταπόκριση των αισθήσεών μας. Χάρη σ΄ αυτή την ποικιλία του πλήθους των κυττάρων που αποτελούν τα αισθητήρια όργανά μας, πληροφορούμαστε τελικά την ένταση των ερεθισμάτων που μας διεγείρουν: Όσο ισχυρότερο το ερέθισμα, τόσο περισσότερα κύτταρα των αισθητηρίων μας διεγείρονται.

Η επιφάνεια των κυττάρων μας είναι ηλεκτρικά πολωμένη, δηλαδή απέξω έχει θετικό ηλεκτρισμό και από μέσα αρνητικό. Διέγερση σημαίνει άρση ή και αναστροφή της πόλωσης. Κι αυτό γίνεται οποιαδήποτε μορφή και αν έχει το ερέθισμα, οποιοδήποτε είδος ενέργειας κι αν προσπίπτει πάνω στις αισθήσεις μας. Όμως κάθε αισθητήριο όργανό μας έχει ιδιαίτερη ευαισθησία. Διεγείρεται με πολύ ασθενή ερεθίσματα ενός είδους ενέργειας, ενώ στα λοιπά είδη δεν ανταποκρίνεται τόσο εύκολα. Έτσι, ανάλογα με το αισθητήριο που διεγέρθηκε, λαβαίνομε γνώση για το είδος της ενέργειας που επενεργεί πάνω μας. Ένα πολύ ισχυρό ερέθισμα, θα διεγείρει όλα τα αισθητήριά μας, αλλά τα συνηθισμένα γύρω μας γίνονται αντιληπτά μόνον από μία από τις πέντε κύριες αισθήσεις μας. Μια δυνατή γροθιά μας προξενεί πόνο οπουδήποτε, μας κάνει να δούμε μια λάμψη αν πέσει στο μάτι μας, να ακούσουμε ένα γδούπο αν πέσει στο αυτί μας, το ίδιο θα κάνει και ένα ηλεκτρικό ερέθισμα. Μια φωτεινή ακτίνα όμως συνηθισμένης έντασης θα γίνει αντιληπτή μόνο από το μάτι μας και ένας ήχος μόνο από το αυτί μας κλπ. Μ΄ αυτούς τους δύο τρόπους, γίνεται περίπου αντιληπτός ο έξω από εμάς κόσμος και μέσα μας σχηματίζομε μια παράστασή του που αντιστοιχεί περίπου στον έξω κόσμο. Γνωρίζομε έτσι περίπου το είδος και την ένταση κάθε ενέργειας που επενεργεί πάνω μας.

Από τη στιγμή που θα διεγερθούν τα κύτταρα των αισθητήριων οργάνων μας, η διέγερσή τους μεταφέρεται στο κεντρικό νευρικό μας σύστημα δια μέσου των νεύρων. Τα νεύρα είναι μακριές αποφυάδες νευρικών κυττάρων. Η μετάδοση της διέγερσης κατά μήκος των νεύρων γίνεται σαν ηλεκτρικό κύμα. Η εκπόλωση ενός σημείου του εκπολώνει το διπλανό του κι αυτό το παραδίπλα κι έτσι το κύμα της διέγερση διανύει μακρές αποστάσεις σε βραχύ χρόνο. Από το ένα κύτταρο στο άλλο όμως η διέγερση γίνεται χημικά. Ειδικές ουσίες, όπως η ακετυλοχολίνη, η αδρεναλίνη, οι ενδορφίνες και πολλές άλλες εκκρίνονται από το κύτταρο που διεγέρθηκε. Οι χημικές ουσίες δεν είναι ένας αδιαμόρφωτος πολτός, αλλά έχουν μια αρχιτεκτονική δομή. Κύτταρα γειτονικά με τα διεγειρόμενα έχουν στην επιφάνειά της τέτοιες δομές, τους υποδοχείς, που αρχιτεκτονικά ταιριάζουν με τη μορφή της εκκρινόμενης ουσίας κι έτσι την υποδέχονται και διεγείρονται κι αυτά. Έτσι μεταβιβάζονται οι πληροφορίες από νευρικό κύτταρο είτε σε ένα άλλο είτε και σε άλλους ιστούς. Τελικά σχηματίζεται μέσα μας ο χάρτης του έξω από εμάς κόσμου. Θα ανταποκριθούμε σ΄ αυτόν με τη βούλησή μας που υλοποιείται με κινήσεις και εκκρίσεις.

Πεθαίνω. Κάθε αίσθηση και κάθε κίνηση παύει. Η αυτονομία που με διατηρεί σταθερό παύει. Κι όμως κάτι μένει από εμένα. Πίσω μου αφήνω κάποια ζωντανά κύτταρα, τα γεννητικά μου, που δημιουργούν νέο ον. Κι αφήνω τις υλοποιημένες σκέψεις, αισθήματα και βουλήσεις μου. Κι αφήνω το εντύπωμα της ύπαρξής μου στη μνήμη της κοινωνίας που με περιβάλλει.