Ιδανικό. Γιατί όχι;

Ιδανικό είναι μια νοητή ιδέα, επομένως, άπιαστο. Ο δρόμος όμως προς το Ιδανικό είναι ο σωστός. Nα το επιδιώκουμε λοιπόν; Μια ιδανική ιδέα υπάρχει μόνο στους ορισμούς και σε ό,τι προκύπτει από αυτούς. Τρίγωνο π.χ. είναι μια κλειστή τεθλασμένη γραμμή τριών σημείων. Στην αισθητή πραγματικότητα όμως δεν υπάρχουν σημεία με διαστάσεις που τείνουν προς το μηδέν, δηλαδή δεν υπάρχει χώρος μεγαλύτερος από το μηδέν και μικρότερος από το σημείο. Είναι όμως υπαρκτά, προσβάσιμα από τις αισθήσεις μας. Το ίδιο δεν υπάρχει γραμμή που το πάχος της να είναι τόσο λεπτό που τείνει προς το μηδενικό. Στην πράξη το ιδανικό έχει δύο θεμελιώδεις ιδιότητες. Αφενός δεν έχει εσωτερικές λογικές αντιφάσεις, όπως ο ορισμός του τριγώνου που δόθηκε. Δεύτερο, δεν είναι ασύμβατο με τον λοιπό υλικό και κοινωνικό κόσμο. Ο κόσμος που ζούμε διέπεται από νόμους φυσικούς, που δεν μπορούμε να τους επηρεάσουμε, και κοινωνικούς που τους επηρεάζομε ως ένα βαθμό. Οι νόμοι, φυσικοί και κοινωνικοί. μπορούν να αντισταθμίζονται κάπως, με βάση τις επιστημονικές γνώσεις. Μπορούμε να αντισταθμίζουμε το κρύο με τη φωτιά και τoν κοινωνικό περιορισμό με το δίκαιο.

Ο κόσμος όμως, φυσικός και κοινωνικός, διαρκώς αλλάζει. Επομένως και το "ιδανικό" αλλάζει διαρκώς. Αλλά ιδεατά πάντοτε υπάρχει ένα ιδανικό. Και προς αυτό οφείλομε να τείνουμε. Έστω και αν αναγνωρίζουμε πως είναι άπιαστο. "Η Ιθάκη σ' έδωσε τ' ωραίο ταξίδι. Χωρίς αυτήν δεν θα 'βγαινες στον δρόμο. Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.
Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε." (Κ. Π. Καβάφης).

Η πορεία του σύμπαντος, αν και απρόβλεπτη, υποκείμενη στον αμείλικτο νόμο της εντροπίας, δηλαδή της τυχαιότητας, ακολουθεί κι αυτή κάποιους νόμους: Ταλαντώνεται και ακολουθεί τους νόμους της ταλάντωσης. Στο είδος αυτής της ταλάντωσης, που μαθηματικά έδειξε ο B. Van der Pol πριν από ένα αιώνα, υπάρχουν φάσεις που αντιστοιχούν στη θέση, στην αντίθεση και στη σύνθεση που είναι η νέα θέση, αρχή της επόμενης περιόδου. Ο Αριστοτέλης αρχικά, ο G. W. F. Hegel και ο K. Marx περιέγραψαν αυτή την πορεία. Αυτή η ταλάντωση μπορεί λιγότερο ή περισσότερο να επηρεάζεται από τη βούλησή μας. Αυτό εξαρτάται από την ένταση και άλλα χαρακτηριστικά της βούλησής μας από τη μια και από τη φάση της ταλάντωσης από την άλλη. Έτσι μια ποσότητα αθροίζεται βαθμιαία στην πρώτη φάση της ταλάντωσης διεπόμενη από μια αρνητική ανάδραση που επιβραδύνει την πορεία της αντιτιθέμενη σ΄ αυτήν. Ώσπου φθάνει σε έναν ουδό (=κατώφλι) και τότε μετατρέπεται σε θετική ανάδραση με ταχείες μεταβολές που σημαίνει ότι η ποσοτική αλλαγή έγινε ποιοτική. Σε μια κοινωνία αυτές οι κρίσιμες τιμές εκδηλώνονται συχνά με λιγότερη ή περισσότερη βία, μια κοσμοχαλασιά, πόλεμο, επανάσταση, δικτατορία, πτώχευση, φυσική καταστροφή κλπ. Και τότε είναι η στιγμή που η αθροισμένη ποσότητα, δηλαδή η αντίφαση μεταξύ κοινωνικών και φυσικών νόμων, η αντίθεση μεταξύ δικαίου και ηθικής, θα ανατραπεί. Τότε μπορούν να συγκρούονται αντιθετικές δυνάμεις, όπως μεταξύ μιας επανάστασης που τείνει να φέρει την ποιοτική αλλαγή και μιας δικτατορίας που τείνει να διαιωνίζει την απαράδεκτη κατάσταση. Η τελική έκβαση της σύγκρουσης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, μεταξύ άλλων και από πόσο μεγάλη μάζα λαού έχει πεισθεί να επιδιώκει το όραμα του ιδανικού.

Σε πολλά άρθρα μου έχω εκδηλώσει μια εμμονή σε ό,τι εγώ θεωρώ ιδανικό σε δύο κυρίως τομείς: Ιδανικό πολίτευμα είναι η δημοκρατία. Και, ιδανική ορθογραφία είναι η φωνητική γραφή, που τη θεωρώ απαραίτητη για τη δημοκρατία. Υπάρχουν, δικαιολογημένα, σοβαρές αντιρρήσεις και για τα δύο.

Πρώτη αντίρρηση είναι τούτη: Οι εμμονές μου για ιδανικές συνθήκες είναι ουτοπία, δεν υπάρχει τόπος που να ισχύουν. Όμως δεν είναι έτσι. Και οι δύο ίσχυσαν σ΄ αυτόν εδώ τον τόπο για ένα τουλάχιστον αιώνα πριν από 2,5 χιλετίες περίπου. Αν κάτι έχει συμβεί έστω και μία φορά, δεν είναι ιδεατό, μπορεί να ξαναϊσχύσει. Βέβαια, η δημοκρατία δεν ήταν ιδανική. Δεν μετείχαν ενεργά σ΄ αυτήν γυναίκες, μέτοικοι, δούλοι. Ωστόσο, η μακρότερη ιστορία είχε δείξει μιαν αδιάκοπη πορεία προς τον εκδημοκρατισμό, από την εποχή που ο βασιλιάς του Άργους έκανε δημοψήφισμα για να αποφασίσει αν θα δεχόταν τις μετανάστριες ικέτιδες ή όχι ως την εποχή του Σόλωνα, του Κλεισθένη, του Περικλή. Τότε η πορεία αυτή ανακόπηκε από τη βία του Πελοποννησιακού πολέμου που εξάντλησε νικητές και ηττημένους, έτσι που η δημοκρατία υπέκυψε βαθμιαία εκφυλιζόμενη στη μεγαλοφυΐα του Αλεξάνδρου. Οι αρχές όμως που αναπτύχθηκαν δεν είναι ουτοπία. Περιμένουν να εφαρμοσθούν στις παρούσες συνθήκες και να εξελιχθούν.

Μια δεύτερη αντίρρηση είναι ότι σ΄ αυτή τη φάση της ταλάντωσης που βρισκόμαστε, όλοι βλέπομε τα στραβά της, Οι λιγότεροι επωφελούνται, οι περισσότεροι βλάπτονται. Από τους τελευταίους η πλειοψηφία έχει "βολευτεί" και δεν έχει διάθεση να αγωνισθεί για την επιβολή μιας νέας ιδανικής κατάστασης. Σ΄ αυτή τη φάση της κοινωνικής ταλάντωσης επομένως, η προσπάθεια να επενεχθεί μια θεμελιώδης ποιοτική αλλαγή θα φέρει σε σύγκρουση τις αντιτιθέμενες δυνάμεις και η ζημιά αφενός θα είναι τεράστια και αφετέρου είναι άγνωστο αν η αλλαγή θα είναι προς το καλύτερο ή πισωγύρισμα προς το χειρότερο. Το επιχείρημα είναι ισχυρό, τόσο, που εγώ που παλεύω για το ιδανικό, διαφωνώ με την απόπειρα ποιοτικής αλλαγής κάτω από τις σημερινές συνθήκες. Η κρίση κάποτε, θέλομε-δε-θέλομε, θα έλθει, άγνωστο με ποια μορφή. Και τότε η πλειοψηφία οφείλει να είναι έτοιμη.

Η τρίτη αντίρρηση αμφισβητεί αν είναι πραγματικά ιδανικά αυτά τα δύο. Ο Αριστοτέλης ορίζει τη δημοκρατία ως το πολίτευμα στο οποίο οι άρχοντες κληρώνονται, δεν εκλέγονται. Μα είναι δυνατό να μας κυβερνούν ακατάλληλοι, π.χ. αμόρφωτοι, άρχοντες. Έχω αναπτύξει αλλού τους περιορισμούς του ορισμού. Π.χ. αφορά τις εξουσίες που απαιτούν όχι γνώσεις, αλλά απροκατάληπτο νου, όπως είναι οι δικαστές στα ποινικά δικαστήρια και οι βουλευτές. Αντίθετα οι άρχοντες που χρειάζονται πείρα και γνώσεις, κυβέρνηση, αστικά δικαστήρια κλπ, οφείλουν να εκλέγονται με προδιαγραφές. Για την ορθογραφία, ο πατέρας της σύγχρονης γραμματικής Μ. Τριανταφυλλίδης ορίζει την ιδανική ορθογραφία ως εκείνη "ποὺ δείχνει με ξεχωριστὸ γράμμα τὸν κάθε φθόγγο καὶ ποὺ κάθε γράμμα της ἒχει πάντα τὴν ἲδια φωνητικὴ ἀξία, τὴν ἲδια προφορὰ", δηλαδή η φωνητική γραφή. Όλοι οι ενδοιασμοί σ΄ αυτό τον ορισμό απαντιόνται λογικά.

Αν ο μη γένοιτο έλθει απρόβλεπτη μια κοσμοχαλασιά, οι πολλοί θα πρέπει να έχουν συλλάβει την ορθότητα (ή όχι) τέτοιων απόψεων.