Ιεράρχηση και ισότητα

Ιεράρχηση υπάρχει όταν οντότητες με τόση ομοιότητα ώστε να ταξινομούνται σε ενιαία κατηγορία, μπαίνουν σε μια σειρά. Το κοινότερο κριτήριο για την ιεράρχηση είναι από φυσική πλευρά η ισχύς τους. Το ισχυρότερο πάνω από το ασθενέστερο. Η ισχύς στα ζώα στηρίζεται κυρίως στην ισχύ των μυών και στο μέγεθος τους. Με τον πελώριο ελέφαντα κανένα ζώο δεν τα βγάζει πέρα. Ούτε με το πανίσχυρο λιοντάρι. Αυτή η ιεράρχηση έχει σχέση με την επιβίωσή τους. Το δυνατό λιοντάρι μπορεί και σκοτώνει τα θηράματά του, ενώ ο λαγός μπορεί να τρέχει για να αποφύγει να γίνει ο ίδιος λεία των ισχυρών.

Τα ζώα έχουν δύο κύριες υποστάσεις της ύπαρξής τους, το αισθητό Εγώ τους υπεύθυνο για τις δεξιότητές τους και το νοητό, υπεύθυνο για τα συναισθήματά τους, που οδηγούν σε βούληση και πράξη. Οι άνθρωποι έχομε αναπτυγμένη και μια τρίτη υπόσταση, το κοινωνικό Εγώ μας. Ως προς το αισθητό και το κοινωνικό Εγώ, η ιεράρχηση των ανθρώπων είναι παρόμοια με των ζώων. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ μας. Αυτές όμως δεν αποτελούν ιεράρχηση πέρα από εκείνες που σχετίζονται με την επιβίωση, στο στενό τομέα των δραστηριοτήτων που σχετίζονται μ΄ αυτήν. Οι διαφορές είναι κυρίως φυσικές, εκ γενετής, κληρονομικές. Δυο μεγαλόσωμοι γονείς θα γεννήσουν πιθανώς μεγαλόσωμα παιδιά. Ως προς τα κοινωνικά Εγώ, αυτά γεννιόνται με μια κοινωνική ιεροτελεστία, αμφιδρόμια στους προγόνους μας, βάπτιση σε μας, περιτομή σε Εβραίους και Μουσουλμάνους, εγγραφή σε ληξιαρχικά μητρώα στις πολιτικές κοινωνίες. Με την κοινωνική γέννησή τους όλα τα άτομα είναι ίσα, με μια μοναδική κοινωνική ιδιότητα: είναι μέλη της κοινωνίας. Η κοινωνία όμως είναι δομημένη με ιεραρχικό τρόπο και με κύριο κριτήριο την εξουσία. Κάποιος διατάζει και άλλος εκτελεί. Αλλιώς η κοινωνία καταρρέει. Εξουσία μπορούν να προσδώσουν ποικίλα μέσα, η καταγωγή, ο πλούτος, η μόρφωση κλπ. Στους διαφορετικούς ιεραρχημένους ρόλους της κοινωνίας προσαρμόζονται βαθμιαία τα διάφορα άτομα, έτσι που κοινωνικά ιεραρχούνται.

Η ιεράρχηση μοιάζει να έρχεται σε αντίθεση με το στοιχειώδες κοινωνικό αίτημα για ισότητα. Όταν από την πρώτη μέρα της ζωής μου ζω σε συγκεκριμένο περιβάλλον, νομίζω πως αυτό είναι φυσικό και μου δημιουργεί προκαταλήψεις. Από αυτές δεν ξεφεύγουν ούτε οι σοφότεροι. Ο Αριστοτέλης ό,τι δεν μπορούσε να ερμηνεύσει, θεωρούσε ότι υπάρχει "φύσει", από τη φύση του, και δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε γι΄ αυτό. Θεώρησε ότι η οικογένεια αποτελεί τη στοιχειώδη κοινωνία. Είναι φυσικό φαινόμενο, αφού τη βλέπομε και στα ζώα, όπου εξαρτάται από φυσικά αντανακλαστικά, που δημιουργούν έλξη του αρσενικού με το θηλυκό και του βρέφους με τη μητέρα. Στον άνθρωπο όμως τι γίνεται; Γεννημένος και αναθρεμμένος σε ένα περιβάλλον πατριαρχικό, θεώρησε ότι η ιεράρχηση ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας είναι φυσική. Στην κορυφή είναι ο πατέρας που διατάζει και όλοι τον υπακούν. Ακολουθεί η μητέρα, ύστερα τα παιδιά και τελευταίοι οι δούλοι. Εξάλλου, στην κοινωνία, οι Έλληνες είναι πάνω από τους βαρβάρους. Για χιλιετίες αυτή η οικογενειακή ιεράρχηση ακολουθήθηκε. Τον τελευταίο αιώνα άρχισε να χειραφετείται η γυναίκα για να γίνει ίση με τον άντρα. Η ανάπτυξη της κοινωνίας, χάρη στον αυτοματισμό που έχει επιτευχθεί, μείωσε την αξία της μυικής ισχύος, στην οποίαν οι άνδρες από τη φύση τους υπερτερούν. Φυσική πνευματική διαφορά δεν υπάρχει μεταξύ των δύο φύλων, αν και αρκετοί άντρες νοσταλγοί του παρελθόντος εξακολουθούν να πιστεύουν πως οι γυναίκες υστερούν πνευματικά σε κάποιους τομείς. Καθώς όμως οι πνευματικές ικανότητες σε μεγάλο βαθμό εξαρτώνται από την παιδεία, τυχόν μειωμένες κάπου αντανακλούν διαφορετική παιδεία μεταξύ των δύο φύλων. Τώρα υπάρχει μια παρεξήγηση. Τα δύο φύλα είναι ισοδύναμα, όχι ίσα. Η γυναίκα κυοφορεί, όχι ο άντρας. Και αυτή η φυσική διαφορά επιβάλλει διαφορετικούς ρόλους στα δύο φύλα. Αυτοί όμως πρέπει να είναι ισοδύναμοι και όχι ο ένας ανώτερος από τον άλλον. Η δομή της οικογένειας έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια, από τότε που η γυναίκα εργάζεται σε επαγγελματικούς ρόλους ίδιους με του άντρα. Η (οικονομική) εξάρτηση της γυναίκας από τον άντρα έληξε. Και η οικογένεια οδηγείται στην παρακμή. Αν εγώ εργάζομαι στην Αθήνα, αλλά η γυναίκα μου στη Θεσσαλονίκη, πώς να διατηρηθεί η οικογένειά μας; Η οικογένεια όμως εξακολουθεί να είναι το φυτώριο όπου αναπτύσσονται τα παιδιά και η ομαλή εξέλιξή τους χρειάζεται και τους δύο γονείς, καθώς γι΄ αυτά η οικογένεια αποτελεί το πρότυπο της κοινωνίας και η κοινωνία αποτελείται από τα δύο φύλα κατά 50% το καθένα. Αν πραγματικά θέλει η κοινωνία να διατηρηθεί και να διατηρήσει τις παραδόσεις της που αποτελούν και την ταυτότητά της, οφείλει να προσαρμόσει τη νομική δομή της σύμφωνα με τις αναγκαστικές τάσεις που έχουν επιβληθεί. Οι νόμοι π.χ. πρέπει να δίνουν προνόμια στη δυνατότητα για εργασία στον ίδιο τόπο των δύο μελών ενός ζευγαριού.

Η ιεράρχηση των ρόλων της κοινωνίας που αναγκαστικά υπάρχει υφίσταται μόνο στο επαγγελματικό ωράριο των μελών της. Ο προϊστάμενος δίνει εντολές και ο υφιστάμενος εκτελεί. Έξω όμως από το επαγγελματικό ωράριο, στον ελεύθερο χρόνο καθενός, αυτή η ιεράρχηση δεν ισχύει. Πέρα από το χώρο και το χρόνο της εργασίας, ο επαγγελματικά προϊστάμενος δεν έχει καμιά δικαιοδοσία στον υφιστάμενο. Στο μη επαγγελματικό χρόνο ανήκει και το πολιτικό ωράριο. Αυτό επιτρέπει σε όλα τα μέλη της κοινωνίας να έχουν ισηγορία, ισοπολιτεία, ισονομία, την επιδιωκόμενη ισότητα. Ο ένας άρχοντας που είναι απαραίτητος για την ενότητα της κοινωνίας, μπορεί να αλλάζει τακτικά και μάλιστα με κλήρωση όλων των πολιτών, οπότε δεν αίρεται η ισότητα. Εδώ υπάρχει σύγχυση που την είχε παρατηρήσει ο Σταγειρίτης. "Οἱ μὲν ὃτι ἐὰν κατὰ τι ἲσοι ὦσιν, ὃλως ἲσοι νομίζουσιν εἶναι οἱ δ΄ ὃτι, ἐὰν κατὰ τι ἂνισοι, πάντων ἀνίσων ἀξιοῦσιν ἑαυτοὺς." Κάποιοι νομίζουν πως επειδή είναι σε κάτι ίσοι, είναι ίσοι σε όλα και άλλοι ότι επειδή σε κάτι είναι άνισοι, αξιώνουν να είναι άνισοι σε όλα.

Η διαφορά μεταξύ Ελλήνων και "βαρβάρων", έδινε ένα αίσθημα ανωτερότητας στους Έλληνες. Ιδίως όμως μετά τη μακρόχρονη σκλαβιά μας στους Οθωμανούς, αντικαταστάθηκε από ένα αίσθημα κατωτερότητας. Θεωρούμε πως ό,τι κάνουν και είναι οι "πολιτισμένοι" λαοί, είναι ανώτερο από εμάς και από ό,τι κάνομε. Ολέθριο. Εξακολουθούμε να έχουμε και να μπορούμε να διαμορφώνουμε ιδιαιτερότητες που δεν έχουν εκείνοι, έτσι που η σχέση μας μαζί τους να μπορεί να γίνει ισοδύναμη, συμπληρωματική και όχι μιμητική ή υποτακτική. Μπορούμε!