Αναθεωρητισμός

Ο όρος αναθεωρητισμός έχει γίνει πολύ της μόδας τον τελευταίο καιρό, μετά την εισβολή των Ρωσικών στρατευμάτων στην Ουκρανία, Το βικιλεξικό τον ορίζει (φιλοσοφία) αναθεωρητική τάση επί φιλοσοφικών ιδεών και (ιστορία) ιστορική αναθεώρηση κυρίως με πολιτικά κίνητρα και σπανιότερα επιστημονικά. Στην τρέχουσα ειδησεογραφία αναφέρεται εννοώντας αλλαγή συνόρων με χρήση βίας. Σε πρώτη σκέψη, ακούοντας αναθεωρητισμό συνόρων στεκόμαστε αρνητικά. Καταδικάζομε την εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία, την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο και κάθε άλλον αναθεωρητισμό συνόρων. Και αμέσως συμφωνούμε με τις βαριές κυρώσεις που επέβαλε όλος ο δυτικός κόσμος, και όχι μόνο, στη Ρωσία και δεν συμφωνούμε με την ουσιαστική απουσία παρόμοιων κυρώσεων στην Τουρκία όταν εισέβαλε στην Κύπρο. Βέβαια η Τουρκία διαμαρτύρεται για την επιβολή κάποιων (ελάχιστων) κυρώσεων εναντίον της, ενώ, κατ΄ αυτήν, ο στρατός της που παραμένει στην Κύπρο δεν είναι κατοχικός, αλλά ειρηνευτική δύναμη. Οι λαοί που κυρίως υποφέρουν από τέτοιες ενέργειες δεν είναι ασφαλώς ούτε οι εισβολείς ούτε οι εφαρμόζοντες τις κυρώσεις, αλλά οι Ουκρανοί, οι Κύπριοι κλπ. Και οι διεθνείς κανόνες, ιδίως μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, καταδικάζουν με απόλυτο τρόπο τον αναθεωρητισμό των συνόρων. Και τώρα θα πάρω, για να γίνει συζήτηση, την αντίθετη θέση.

Οι διεθνείς κανόνες ορίζουν επίσης την αυτοδιάθεση των λαών. Κάθε λαός πρέπει να διαθέτει τον εαυτό του όπως νομίζει. Έχουν υιοθετηθεί ακόμη οι διεθνείς κανόνες που εξασφαλίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, ιδίως κατά της αυθαιρεσίας της ισχύος που εξουσιάζει τις μειονότητες. Και, μην ξεχνάμε, αυτό ισχύει όχι μόνο όταν η εξουσία είναι μοναρχική ή ολιγαρχική, αλλά και δημοκρατική, δηλαδή με την αρχή της πλειοψηφίας. Ακόμη και η πλειοψηφία δεν έχει ανεξέλεγκτη ισχύ πάνω στις μειοψηφίες. Και οι δύο διεθνείς κανόνες, απαγόρευση του αναθεωρητισμού και εξασφάλιση της αυτοδιάθεσης, έρχονται σε σύγκρουση μεταξύ τους, χωρίς οι διεθνείς κανόνες να μπορούν να πάρουν σαφή θέση.

Η πιο αυστηρή, στεγανή, εφαρμογή της μη αλλαγής συνόρων στην ιστορία ήταν, μου φαίνεται, εκείνη της Ιερής Συμμαχίας, με το Metternich και τους λοιπούς νικητές πάνω στο Ναπολεόντειο κόσμο. Και η Ιερή Συμμαχία ήταν ο πιο σημαντικός διεθνής εχθρός της Ελλάδας στην προσπάθειά της να απελευθερωθεί από τον Οθωμανικό ζυγό. Το κύριο χαρακτηριστικό των αυτοκρατοριών, αντίθετα από τα σύγχρονα εθνικά κράτη, είναι ότι ήταν πολυεθνικές. Οι λαοί στα πλαίσια της αυτοκρατορίας ζούσαν "ελεύθερα", κινούμενοι από το ένα μέρος στο άλλο, εμπορευόμενοι, διατηρώντας ακώλυτα τις θρησκευτικές και παραδοσιακές αρχές τους. Στην Οθωμανική αυτοκρατορία όμως υπήρχε διάσταση μεταξύ Τούρκων και λοιπών εθνοτήτων. Για παράδειγμα, φόρους πλήρωναν όλοι πλην των Τούρκων. Ανέθεταν μάλιστα τη συλλογή των φόρων σε άρχοντες που ανήκαν στις μειονότητες, έτσι ώστε η δικαιολογημένη αγανάκτηση των λαών να στρέφεται κατά των δικών του αρχόντων-φοροεισπρακτόρων και να ζητούν δικαιοσύνη τελικά από τις τουρκικές αρχές που έτσι έλεγχαν όλους. Υπήρχαν και πλήθος άλλων διακρίσεων. Παρόμοια σε όλες τις αυτοκρατορίες υπήρχε πάντοτε μια κυρίαρχη ομάδα πολιτών, που εκμεταλλεύεται τις υπόλοιπες. Στο σύγχρονο κόσμο η επιβολή της πλειοψηφίας περιλαμβάνει και άλλα, όπως η απαγόρευση στη χρήση της μητρικής γλώσσας, θρησκευτικές συνήθειες κλπ. Και τώρα, εξακολουθούμε να στεκόμαστε με αδαμάντινη στερεότητα εναντίον κάθε αναθεωρητισμού; Διότι, ομολογώ, εγώ μένω αναποφάσιστος, με το σχετικό άγχος που διέπει τα διλήμματα με συνέπειες. Τι λένε όμως άλλοι γι΄ αυτό;

Ο Αριστοτέλης παίρνει θέση: Υπεροχή του αγαθού της πόλεως έναντι το αγαθού του ατόμου, διότι είναι περισσότερο αυτάρκης. "Εἰ γὰρ καὶ ταυτὸν ἐστιν τἀνθρώπινον ἀγαθὸν ἑνὶ καὶ πόλει, μεῖζον γε καὶ τελειότερον τὸ της πόλεως φαίνεται καὶ λαβεῖν καὶ σώζειν", γράφει. Αρκετοί έχουν θεωρήσει ότι μια τέτοια στάση του μεγάλου σοφού ανοίγει το δρόμο σε στάσεις όπως του Μακιαβέλι, του Μέτερνιχ, του Χίτλερ, του ολοκληρωτισμού, μ΄ άλλα λόγια. Στην Οθωμανική αυτοκρατορία, η πλειοψηφία ήταν οι Τούρκοι και επομένως, είχε δίκιο να θέλει να καταστείλει την Ελληνική επανάσταση. Και ο Ζελένσκι είχε δίκιο να θέλει να αφομοιώσει τους Ρωσόφιλους των ανατολικών επαρχιών με επεμβάσεις στην παιδεία, αλλά και με βία που περιλάμβανε (αν αληθεύει), και συστηματικές δολοφονίες των διαφωνούντων. Και οι σύγχρονοι Τούρκοι έχουν δίκιο να θεωρούν τρομοκράτες τους Κούρδους που επιζητούν την ανεξαρτησία τους. Στους τελευταίους αιώνες επικράτησε στους λαούς η ανθρωποκεντρική θέση της Αναγέννησης που πρόταξε την ελευθερία, την ισότητα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αυτή η στάση μάς ελευθέρωσε από την Οθωμανική σκλαβιά - άσχετο αν αντικαταστάθηκε από τον προστατευτισμό των Μεγάλων Δυνάμεων που δεν έχει τελειώσει ως σήμερα.

Η σκληρή πραγματικότητα μας αναγκάζει να παίρνουμε μιαν απόφαση μπροστά στα διλήμματα. Για να μην αφεθεί να θριαμβεύσει το δίκαιο του ισχυροτέρου (όπως γίνεται πραγματικά σήμερα), προσωπικά θα τασσόμουν μάλλον προς την ανθρωποκεντρική στάση της Αναγέννησης, υπό όρους. Δηλαδή, ισχύει ο νόμος της πλειοψηφίας, αλλά σεβόμενος τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτά πάλι πρέπει να είναι συμφωνημένα από διεθνείς οργανισμούς. Εκείνα του ΟΗΕ (1948) ψηφίστηκαν χωρίς αρνητική ψήφο, με παμψηφία επομένως, αλλά και αρκετές αποχές. Επιπλέον, παρά την παγκοσμιότητα του οργάνου, να μην ξεχνάμε ότι ο ΟΗΕ είναι ένα είδος συνομοσπονδίας ηγεσιών κρατών και όχι των λαών. Και η βούληση των ηγεσιών δεν συμπίπτει πάντοτε με εκείνη των λαών τους οποίους εκπροσωπούν. Επιπλέον, για να μην κυριαρχήσει το κυνικό και συχνά άδικο δίκαιο του ισχυροτέρου, ένας τέτοιος οργανισμός θα όφειλε να είχε και πραγματική εξουσία, την οποίαν ο ΟΗΕ δεν διαθέτει. Αυτό θα σήμαινε πως ένα τέτοιο όργανο θα έλεγχε κάθε κράτος που καταπιέζει μειονότητες. Δεν λύνεται βέβαια τελείως το πρόβλημα. Αν μια μειονότητα είναι συγκεντρωμένη σε μια περιοχή, όπου αποτελεί τοπικά την πλειοψηφία, έχει δικαίωμα να ζητήσει την απόσχισή της από την επικράτεια; Αν π.χ. σε κάποια περιοχή της δυτικής Θράκης αποκτήσουν την πλειοψηφία οι Μουσουλμάνοι, δικαιούνται να ζητήσουν αυτοδιάθεση, με απόσπαση της Θράκης από την Ελλάδα; Δεν μπορώ να συμφωνήσω. Έγινε όμως κάτι τέτοιο που διέλυσε την ισχυρή Γιουγκοσλαβία, με πολλά εγκλήματα από όλες τις μεριές και με βομβαρδισμό των αμάχων στο Βελιγράδι. Δεν είδα τότε τη διεθνή κοινή γνώμη να διαμαρτύρεται εκτός από μερικούς ευέξαπτους Έλληνες, που μερικοί μάλιστα διέπραξαν, φαίνεται, και εγκλήματα κατά των μειονοτήτων. Κάτι τέτοιο έγινε πριν από 2 αιώνες σε μια γωνιά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας κι έτσι γίναμε για πρώτη φορά ενιαίο κράτος. Η δικιά μας ευθύνη να αγκαλιάσουμε τις μειονότητες, έτσι που με την αγάπη να τις αφομοιώσουμε, δεν τελειώνει.