Δικαιολογείται βία;

Η βία δικαιολογείται ηθικά μόνο σαν άμυνα, όταν αντιμετωπίζει απειλή παρούσα και άδικη, διότι η απουσία άμυνας δεν εμποδίζει την καταστροφή, απλώς αλλάζει το θύμα. Προχωρώντας το συλλογισμό, όταν η απειλητική βία δεν είναι ένα οξύ γεγονός, αλλά μια πάγια κατάσταση, δικαιολογείται ηθικά βίαιη προσπάθεια για απαλλαγή; Μιλώ βέβαια για την επανάσταση που, από νομική σκοπιά, σημαίνει τη βίαιη, αιφνίδια και ταχεία κατάλυση του ισχύοντος συντάγματος για τη θέσπιση ενός νέου, η οποία γίνεται ή αναγνωρίζεται από τον καταπιεζόμενο λαό. Παραδείγματα τέτοιων επαναστάσεων ήταν η Γαλλική και η Σοβιετική που ανέτρεψαν μια καταπιεστική ντόπια κυριαρχία και η Αμερικανική και η Ελληνική που απάλλαξαν τους λαούς από μια ξένη καταπίεση. Εξάλλου, υπάρχει κάποια σύγχυση όταν υπάρχει βίαιη, αιφνίδια και ταχεία κατάλυση του ισχύοντος συντάγματος για τη θέσπιση νέου, η οποία πηγάζει όμως από την ισχύουσα κρατούσα τάξη, που απειλείται να ανατραπεί από το λαό. Αυτό είναι το πραξικόπημα, που κάποιοι θεωρητικοί δεν βλέπουν νομική διαφορά από την επανάσταση.

Τόσο η επανάσταση όσο και το πραξικόπημα μπορεί να σημαίνουν εμφύλιο πόλεμο που είναι η πιο τραγική μορφή πολέμου φέρνοντας αντιμέτωπους αδελφό με αδελφό. Σε τέτοιες ανώμαλες καταστάσεις η μια παράταξη αγωνίζεται κατά της άλλης· η άλλη, για να αντιμετωπίσει τη βία, ασκεί βία με εκτελέσεις αμάχων που θεωρεί ότι καλύπτουν ή βοηθούν ή απλώς συμπαθούν τους αντιπάλους τους. Μπροστά σε τέτοια οικτρή κατάσταση ο πιο αδύναμος καλεί σε βοήθεια μια ξένη δύναμη. Αυτή σπεύδει συχνά ασμένως, αλλά αν νικήσει η δύναμη που την κάλεσε, γίνεται αυτή άρχουσα τάξη καταπιέζοντας και τους καλεστές της και τους ηττημένους. Από την εποχή του Θουκυδίδη ως τις μέρες μας ισχύουν αυτά. Τα λένε η μυθολογία και η ιστορία. Είναι η διένεξη Ετεοκλή και Πολυνείκη, είναι ο αδικημένος βασιλιάς Ληρ, που η εξίσου αδικημένη κόρη του Κορδέλια έφερε Γαλλικό στρατό εναντίον της πατρίδας της, είναι ο Αλέξιος που κάλεσε τον Δάνδολο και έγινε η άλωση της Πόλης με πρωτοφανείς λεηλασίες. Η Κωνσταντινούπολη ποτέ δεν ανένηψε έκτοτε κι έτσι δεν μπόρεσε να προβάλει αντίσταση στον Μωάμεθ τον Κατακτητή 2,5 αιώνες αργότερα. Στα σύγχρονα χρόνια είδαμε το Σοβιετικό στρατό να ελευθερώνει τις Ανατολικές Ευρωπαϊκές χώρες από τη φρίκη του ναζισμού και να εγκαθίσταται μόνιμα εκεί, διορίζοντας κυβερνήσεις που ζητούσαν την παραμονή του. Αλλά και στον τόπο μας, ως την Άνοιξη του 1941 δεν υπήρχε κανένας ξένος ένοπλος στον τόπο μας. Ο ευφυής δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς είχε αρνηθεί να έλθει Βρετανικός στρατός, για να μην αποτελέσει αφορμή να μας επιτεθεί η Γερμανία. Έκτοτε και μέχρι σήμερα έχομε διαρκώς ξένο στρατό στον τόπο μας, Γερμανικό, Ιταλικό, Βουλγαρικό, Βρετανικό, Αμερικανικό. Ο τελευταίος βρίσκεται στον τόπο μας με την άδειά μας, όπως ήταν ο Σοβιετικός στις δορυφόρες χώρες, χωρίς μάλιστα να έχει συμβάλει στην απελευθέρωσή μας από τους κατακτητές. Και, φυσικά, δεν μένει εδώ για το δικό μας συμφέρον, αλλά, λογικά, για το δικό του. Ξεκινώντας με την κρίση στην Κύπρο, αρχικά τουλάχιστον ανέχθηκε την 7χρονη δικτατορία, στη συνέχεια, την Τουρκική εισβολή στο νησί. Αυτή τη στιγμή η επέκταση των Αμερικανικών βάσεων στην Ελλάδα δρα αποτρεπτικά στις απειλές της Τουρκίας, αλλά τι θα γίνει αν αύριο η Αμερικανική πολιτική γίνει ξανά φιλοτουρκική, διότι αυτό θα συμφέρει τότε τις ΗΠΑ; Εξάλλου, η παρουσία των ξένων βάσεών, αποτελεί στρατηγικό στόχο αν γίνει Αμερικανο-Ρωσικός πόλεμος. Πόσο θα φταίμε εμείς;

Πάγια διεθνώς αναγνωριζόμενη αρχή είναι ότι "επανάσταση επικρατήσασα δημιουργεί δίκαιο". Η ανατροπή της χούντας το 1974, με βαρύ εθνικό τίμημα, την Κύπρο έχει δημιουργήσει το τρέχον σύνταγμα, που εξασφαλίζει (όσο γίνεται) την παγίωση της πολιτικής μας κατάστασης. Ο καλούμενος θετικισμός διατυπώνει τη φόρμουλα: «Μια αποτυχημένη επανάσταση είναι ένα έγκλημα, μια επιτυχημένη είναι μια μεγάλη πράξη και η βάση μιας νέας έννομης τάξης» Ακόμη όμως και σε ιδεώδεις καταστάσεις, όταν επικρατήσει μια επανάσταση χωρίς εξωτερική επέμβαση, για να παραμείνει στην εξουσία αναγκάζεται να καταφύγει σε μέσα παρόμοια ή χειρότερα από εκείνα της ανατραπείσας, όπως έγινε με τις πολυάριθμες εκτελέσεις μετά την επικράτηση της Γαλλικής και της Σοβιετικής επανάστασης.

Οι σημερινές κυβερνήσεις μας από τη μεταπολίτευση και μετά διακρίνονται για πολλά αντιδημοκρατικά στοιχεία, που το κυριότερο είναι η ανυπαρξία ανεξαρτησίας των τριών εξουσιών, εκτελεστικής, νομοθετικής, δικαστικής. Η κυβέρνηση κάνει ό,τι θέλει ο πρωθυπουργός, που είναι ένα είδος εκλεγόμενου μονάρχη, η βουλή τον ψηφίζει και η δικαιοσύνη διώκει όποιον τον θίγει, ενώ αυτός κάνει ό,τι επιθυμεί η άρχουσα τάξη που τον στηρίζει με τον υπονοούμενο απαραίτητο όρο ότι δεν απειλεί τα συμφέροντα του ξένου στρατού που είναι στον τόπο μας. Αν δεν πολιτευθεί έτσι, θα πάψει να είναι πρωθυπουργός και θα έλθει άλλος που θα είναι υποχρεωμένος να κάνει τα ίδια. Καθόλου δεν μου αρέσει αυτή η κατάσταση. Όμως, θα ενέκρινα και θα στήριζα μια προσπάθεια για βίαιη, αιφνίδια και ταχεία κατάλυση του ισχύοντος συντάγματος για τη θέσπιση ενός νέου; Αξίζει το τίμημα που θα πληρωθεί; Εγώ δεν είμαι έτοιμος να το δεχτώ.

Ωστόσο, σπάνια είναι αλήθεια, υπάρχει δυνατότητα και για ειρηνική επανάσταση, αλλαγή συνταγματικής τάξης χωρίς ωμή βία. Έχομε δύο τουλάχιστον παραδείγματα, την απελευθέρωση των Ινδιών από τη Βρετανική τυραννία και των Νοτιοαφρικανών από την τυραννία της λευκής μειοψηφίας. Τέτοιες "ειρηνικές" επαναστάσεις απαιτούν για να γίνουν αρκετές προϋποθέσεις. Μία είναι μια σημαντική ηγετική προσωπικότητα όπως ήταν ο Mahatma Gandhi και ο Nelson Mandela. Μια άλλη είναι η εξαιρετικά καλά οργανωμένη αντίσταση που η ουσία της είναι η άρνηση επικοινωνίας με την καταπιεστική τάξη. Καθόλου εύκολο. Αν π.χ. αποφασίσουμε όλοι να μην κάνουμε αιτήσεις στο κράτος, να μην πληρώνουμε φόρους, τέλη, τηλέφωνα, ηλεκτρικό κλπ, το κράτος θα καταρρεύσει μέσα σε λίγες μέρες. Τα κράτη στηρίζονται εξίσου σε δύο κύριους παράγοντες, το στρατό τους και την οικονομία τους. Ωστόσο, πόσο αντέχει καθένας μας να μείνει χωρίς φως, ψυγείο, θέρμανση, νερό, μεταφορές, επικοινωνίες; Ίσως λίγες μέρες. Το κράτος, αν η αντίδραση είναι γενικευμένη, αντέχει λιγότερο. Αλλά πώς θα επιτευχθεί τέτοια μαζικότητα στο κίνημα; Θα απαιτηθεί όχι μόνο πειθώ, αλλά και πίεση στην ευρεία πλειοψηφία του κόσμου. Η τεχνική δυνατότητα για διάδοση των αναγκαίων μηνυμάτων υπάρχει σήμερα. Το σχέδιο λείπει. Ο ενστερνισμός της ιδέας όμως είναι πολύτιμος, διότι υπάρχει και τρίτος, αστάθμητος, παράγοντας, η συγκυρία. Και αν παρουσιαστεί, πρέπει να είμαστε έτοιμοι.