Δημοσκόπηση

Ένα από τα μέσα που χρησιμοποιεί το πολίτευμά μας για να εκτιμά τη βούληση του λαού είναι η δημοσκόπηση. Επιλέγονται τυχαία ένας αριθμός ατόμων και ερωτώνται για κάποια θέματα με τρόπο που η απάντηση να είναι ναι, όχι ή δεν απαντώ. Συχνά οι απαντήσεις που λαμβάνονται έχουν χρησιμότητα, αλλά οι αποκλίσεις, όπως στα αποτελέσματα των εκλογών όχι σπάνια είναι σημαντικές. Αυτό ισχύει ακόμη και σε πολιτείες όπου λαμβάνονται τα τελειότερα μέτρα για τη γνησιότητα της ετυμηγορίας. Οι προβλέψεις των εκλογικών αποτελεσμάτων υπήρξαν κάποτε σφαλερές τόσο στην Ελλάδα, όσο και αλλού, όπως σε παλιότερες ψηφοφορίες στις ΗΠΑ, όπου π.χ. η υποψήφια Clinton φερόταν να υπερέχει, αλλά κέρδισε τις εκλογές ο αντίπαλός της Trump.

Στη δημοκρατία οι βουλευτές δεν εκλέγονται, αλλά κληρώνονται από το σύνολο του λαού, όπως γίνεται με τους ενόρκους σε πολλά, ποινικά κυρίως, δικαστήρια. Μια τέτοια βουλή δεν θα έχει τα ίδια μειονεκτήματα όπως οι δημοσκοπήσεις; Θα εμπιστευόσαστε να αποφασίζονται νόμοι από μια δημοσκόπηση; Η απάντηση είναι σαφώς αρνητική. Γιατί;

Πολλές φορές έχω συγκρίνει μια βουλή, όπως στις περισσότερες στα κοινοβουλευτικά πολιτεύματα, με τη δημοκρατική, κληρωμένη βουλή. Στα σύγχρονα πολιτεύματα, όπως και στη δημοκρατία, η ετυμηγορία του συνόλου ενός λαού, το δημοψήφισμα, η εκκλησία του δήμου των αρχαίων, είναι αμετάκλητη. Αυθαίρετα, εξορισμού, θεωρείται ότι αυτή είναι η πρότυπη βούληση του κυρίαρχου λαού. Καθώς όμως η διαδικασία είναι εξαιρετικά πολύπλοκη με μεγάλους αριθμούς ατόμων, για σύγχρονες κοινωνίες με εκατομμύρια πολιτών, είναι ακατάλληλη για τα τρέχοντα προβλήματα. Οριακά είναι επιτυχημένο το σύστημα στην Ελβετία, όπου ο πληθυσμός καθενός καντονίου είναι περιορισμένος. Το κυριότερο μειονέκτημα του πλήθους είναι ότι δεν προσφέρεται για διαβούλευση, συζήτηση μεταξύ των ψηφοφόρων. Γι΄ αυτό το λόγο, αντί του συνόλου, για τη λήψη απόφασης ερωτάται ένα "αντιπροσωπευτικό" δείγμα του. Στις ολιγαρχίες το "αντιπροσωπευτικό" δείγμα είναι πάντοτε προεπιλεγμένο στη βάση ποικίλων παραγόντων, όπως μπορεί να είναι η καταγωγή (π.χ. βουλή των λόρδων στο ΕΒ), της περιουσίας, της μόρφωσης, κλπ. Στα περισσότερα κοινοβουλευτικά πολιτεύματα είναι προεπιλεγμένο από τα κόμματα, που αντιπροσωπεύουν τα συμφέροντα ποικίλων οργανωμένων ολιγαρχιών. Από αυτά τα προεπιλεγμένα άτομα, αλλά όχι έξω από αυτά, διαλέγουν με την ψήφο τους κάποιους οι πολίτες στις εκλογές. Από τη στατιστική γνωρίζομε τα λάθη της δειγματοληψίας. Είναι κυρίως τυχαία και προκατειλημμένα. Τα τυχαία είναι αναπόφευκτα, όμως όσο μεγαλύτερο είναι το δείγμα, τόσο μικρότερο είναι το σφάλμα. Για παράδειγμα, αν το δείγμα ενός πληθυσμού των 10 εκατομμυρίων αποτελείται από 300 άτομα, ένα αποτέλεσμα ως 54% μπορεί στο σύνολο να είναι πραγματικά κάτω από 50%. Τα προκατειλημμένα σφάλματα όμως υπάρχουν μόνο στα πολιτεύματα όπου οι βουλευτές εκλέγονται μεταξύ προεπιλεγμένων υποψηφίων. Αυτό σημαίνει ότι οι βουλευτές παύουν να είναι αδέσμευτα άτομα. Στην πραγματικότητα, αυτοί, οι άρχοντές μας, είναι τα πιο ανελεύθερα άτομα στην κοινωνία μας. Είναι υποχρεωμένα να κάνουν: ό,τι απαιτεί το κόμμα τους, διότι αν δεν συμμορφώνονται δεν θα ξαναείναι υποψήφιοι· ό,τι απαιτούν οι ψηφοφόροι τους, αλλιώς δεν θα ξαναψηφισθούν· ό,τι απαιτεί η παρούσα γενιά, σε χρονικό ορίζοντα ως τις επόμενες εκλογές, επομένως δεν μπορούν να σκεφθούν μακροπρόθεσμα προς όφελος των ερχόμενων γενεών. Πολλοί δυσπιστούν στη γνώμη των τυχαία κληρωμένων βουλευτών. Όμως, στο εκλεγμένο κοινοβούλιο υπάρχουν ελάχιστα επαγγέλματα (δικηγόροι, γιατροί, μηχανικοί κλπ) και αναγνωρίσιμα πρόσωπα που μπορούν να φέρουν ψήφους, όπως τοπικοί παράγοντες, ολυμπιονίκες ή διάσημοι αθλητές, τηλεπαρουσιαστές, ηθοποιοί, "ήρωες" σε αγώνες λαϊκών αγώνων κλπ. Όλοι αυτοί μπορούν να φέρουν ψήφους στο κόμμα, αλλά γιατί είναι καταλληλότεροι από τον τυχόντα για να αποφασίσουν προς όφελος όλων των Ελλήνων; Ακόμη και το μορφωτικό επίπεδο δεν είναι καλός δείκτης για τέτοιο σκοπό, διότι οι εκπαιδευμένοι, έξω από το εύρος των γνώσεών τους είναι εξίσου αδαείς όσο και οι τυχόντες πολίτες. Γιατί είναι καλύτερος ένας δικηγόρος, γιατρός, μηχανικός κλπ για ένα νόμο που αφορά την καλλιέργεια της γης, την εκτροφή ζώων, την αποκομιδή απορριμμάτων από τους τυχόντες; Σε ένα τέτοιο σύστημα το κίνητρο για διαφθορά είναι ισχυρό. Τα προνόμια του βουλευτή είναι σημαντικά και επομένως ενδιαφέρεται να επανεκλέγεται στο διηνεκές. Τα παραδείγματα διαφθοράς δεν είναι σπάνια στις βουλές όλων των εθνών, και, ασφαλώς, στη δική μας. Στην κληρωμένη βουλή τέτοιο κίνητρο δεν υπάρχει, διότι ο βουλευτής δεν πρόκειται να ξαναείναι βουλευτής σε επόμενη θητεία.

Και έρχομαι στις διαφορές μεταξύ δημοσκόπησης και δημοκρατικής βουλής. Εντάξει, έχει χρησιμότητα η δημοσκόπηση, ιδίως για να λαβαίνει υπόψη της τις αλλαγές στη διάθεση του κόσμου. Όμως, πρώτον, δεν είναι εξασφαλισμένη η γνησιότητα της τυχαίας επιλογής. Η διαδικασία στην κλήρωση των βουλευτών όμως στη δημοκρατία, είναι κατά το δυνατόν διαφανής, μεταξύ άλλων ελεύθερα εποπτευόμενη από όλα τα κόμματα. Εξάλλου, στη δημοσκόπηση απαντούν μόνον όσοι θέλουν από όσους ερωτώνται, αυτό όμως εισάγει άλλον ένα παράγοντα προκατειλημμένου σφάλματος. Δεύτερο, οι απαντήσεις στις δημοσκοπήσεις είναι ανώνυμες, επομένως οι ερωτώμενοι δεν είναι υπεύθυνοι. Αντίθετα οι αποφάσεις της δημοκρατικής (κληρωμένης) βουλής γίνονται επώνυμα και οι βουλευτές είναι εκτεθειμένοι στην κρίση του μέρους του πληθυσμού που εκπροσωπούν (π.χ. αν η επιλογή έχει γίνει στη βάση ποσοστών από κάθε δήμο). Τρίτο, οι βουλευτές έχουν τη δυνατότητα διαβούλευσης. Στην αρχαιότητα ο υπεύθυνος ρωτούσε "Τὶς ἀγορεύειν βούλεται;" Σε μια σύγχρονη βουλή, δικαίωμα αγόρευσης έχουν βέβαια οι εκπρόσωποι της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης, αλλά και οποιοδήποτε άλλο μέλος της βουλής επιθυμεί. Ο μόνος περιορισμός είναι χρονικός, όπως ήταν στην αρχαιότητα με την κλεψύδρα. Μπορεί να αγορεύει κάποιος για συγκεκριμένο χρόνο και όταν τον υπερβεί, ο πρόεδρος μπορεί να του αφαιρέσει το μικρόφωνο.

Το ολιγαρχικό πολίτευμά μας, η ρεπούμπλικα που ευφημιστικά (απατηλά) ονομάζομε "προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία", αλλά διεθνώς "Hellenic Republic", κάνει προσπάθειες να δείχνει ότι δεν αγνοεί τη βούληση του λαού. Μια από αυτές τις προσπάθειες είναι η δημοσκόπηση. Άλλη είναι ότι επιτρέπει νόμιμα εκδηλώσεις, όπως είναι τα συλλαλητήρια, όπου, μετέχει όποιος θέλει, όχι υποχρεωτικά όλος ο λαός, και, αντί επιχειρημάτων, ακούονται συνθήματα. Τέτοιες εκδηλώσεις μπορούν να φέρουν στην επιφάνεια προβλήματα που δεν έχει εγείρει η όποια κυβέρνηση, αλλά μπορούν εύκολα να μετατραπούν σε οχλοκρατικές εκδηλώσεις, με καταστροφές περιουσιών και, όχι σπάνια, τραυματισμούς ή και απώλειες ζωών. Η δημοκρατία δεν μπορεί να καταργήσει τέτοιες εκδηλώσεις, αλλά, αφού η βούληση του λαού εκδηλώνεται με κατά το δυνατό σημαντική αξιοπιστία στη βουλή, αναμένονται σπάνιες και χωρίς τη βία. Η βία στο δρόμο αντικαθίσταται από λεκτική αντιπαράθεση στη βουλή.