Αντίθετα αντιθέτων

Το έχω ξαναθυμίσει. Τα προς τρίτον ίσα ΔΕΝ είναι μεταξύ τους ίσα. . Με την τετραγωνική ρίζα του "ένα", ίσα είναι και το "συν ένα" και το "μείον ένα". Ωστόσο, το μείον ένα είναι αντίθετο, όχι ίσο, με το συν ένα. Αν ισχύει αυτό στην απλούστερη δυνατή λογική, τα μαθηματικά, πολύ περισσότερο ισχύει στον πραγματικό, τον αισθητό μας κόσμο. Τίποτε δεν είναι ακριβώς ίδιο με κάτι άλλο. Ούτε καν δυο μονοωογενείς δίδυμοι είναι ακριβώς ίδιοι μεταξύ τους.

Στην πολιτική, όχι σπάνια βλέπομε να αντιτίθενται στις κυβερνητικές επιλογές δύο ή περισσότερα κόμματα. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι αυτοί οι αντιπολιτευόμενοι είναι ίδιοι μεταξύ τους. Ακούω συχνά επιχειρήματα όπως "και σεις οι αριστεροί καταψηφίσατε, μαζί με το ακροδεξιό κόμμα, το νομοσχέδιό μας". Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η αριστερά και η ακροδεξιά συμπίπτουν. Ωστόσο, αυτή η ομαδοποίηση των αντιθέτων μεταξύ τους, επίσης όχι σπάνια, είναι πολύτιμο εργαλείο ή όπλο. Μόνο που χρειάζεται μεγάλη προσοχή.

Για πολλά χρόνια, ήδη από τον καιρό της Επανάστασης, ενώθηκαν πολλοί με πολλαπλά αντίθετα συμφέροντα μεταξύ τους, απλώς διότι υπήρχε μια μείζων αντίθεση, εκείνη εναντίον των Τούρκων. Κι ούτε καν ήταν τόσο απλό. Οι κοτζαμπάσηδες ξεσηκώθηκαν, διότι αυτοί ήταν που μάζευαν τους φόρους και τους έδιναν στους Τούρκους κρατώντας βέβαια για τον εαυτό τους το κατιτί τους. Ξεσηκώθηκαν γιατί ήθελαν να κρατούν αυτοί το σύνολο. Οι κλέφτες έκλεβαν τους πλούσιους, αδιακρίτως Έλληνες και Τούρκους, Χριστιανούς και Μουσουλμάνους. Μοίραζαν τα κέρδη τους σε ένα περιορισμένο κύκλο φτωχών συνήθως, που τους κάλυπτε. Γιατί να μη συνεχίσουν να κλέβουν και να μη χρειάζεται να μοιράζουν το προϊόν του κόπου τους; Οι αρματολοί ήταν μισθοφόροι των Τούρκων για να τους προστατεύουν από τους κλέφτες. Αρματωμένοι, προσδοκούσαν να κυριαρχούν πάνω στους φτωχούς χωρίς να δίνουν τίποτε στους Τούρκους. Οι αρχιερείς είχαν πολλά προνόμια, όπως την απονομή δικαιοσύνης στους Χριστιανούς και άλλα. Ξεσηκώθηκαν λοιπόν για να έχουν τα ίδια προνόμια σε όλο τον κόσμο. Οι καραβοκυραίοι ξεσηκώθηκαν για λόγους παρόμοιους με των κοτζαμπάσηδων. Οι φτωχοί αγρότες εξεγέρθηκαν γιατί δεν είχαν στον ήλιο μοίρα και προσδοκούσαν να γίνουν κι αυτοί άρχοντες από τα λάφυρα που θάπαιρναν από τους Τούρκους που θα έσφαζαν. Ή περίπου κάπως έτσι ήταν τα κίνητρά τους. Όλοι όμως αυτοί με τα τόσο ποικίλα και σε σημαντικό βαθμό αντιθετικά συμφέροντα είχαν ένα κοινό στοιχείο, την αντίθεσή τους στον ξένο, στον αλλόθρησκο, αλλόγλωσσο αφέντη τους που, από τις ανώτατες θέσεις είχε προνόμια έναντι όλων αυτών, όπως φορολογικά και άλλα. Ο στόχος τους ήταν αρνητικός. Δεν μάχονταν για να πετύχουν συγκεκριμένο προαποφασισμένο σκοπό. Αποτέλεσμα οι γνωστοί εμφύλιοι πόλεμοι στη διάρκεια της Επανάστασης. Ως σήμερα, κριτήριο Ελληνοφιλίας θεωρείται η αντιτουρκική πολιτική στάση ενός κράτους.

Σήμερα (25/04/23) που γράφω το δοκίμιό μου τούτο βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο με αναλογικό σύστημα που σημαίνει πως η ισχύς που έχει η βουλή θα μοιραστεί στα κόμματα ανάλογα με τις ψήφους που θα έχει πάρει το καθένα τους, όχι ανάλογα με τη λαϊκή βούληση. Αλλά το πρόβλημα δεν είναι μόνο Ελληνικό. Στα περισσότερα κράτη η κυβέρνηση δεν αποτελείται από ένα κόμμα που έχει εισπράξει >50% των ψήφων, αλλά ένα ποσοστό απλώς μεγαλύτερο από εκείνο καθενός από τα άλλα. Και μάλιστα, συνήθως με σημαντική αποχή από την κάλπη, που σημαίνει ακόμη μικρότερο ποσοστό στο σύνολο του πληθυσμού. Για παράδειγμα, Πρόεδρος της Δημοκρατίας στη Γαλλία είναι ο Emmanuel Macron, αρχηγός του κόμματος "Η Δημοκρατία Εμπρός". Στον πρώτο γύρο των εκλογών πήρε περίπου 28% των ψηφισάντων, που, με αποχή περίπου 26%, σημαίνει αδρά 20% του συνόλου των πολιτών. Αναρωτιέμαι, πόσο δημοκρατία είναι αυτό το σύστημα;

Σε όλη την Ευρώπη, σε όλο τον κόσμο μάλλον, βλέπομε να ογκώνεται μια αντίδραση στο υπάρχον πολιτικό σύστημα, που στις περισσότερες περιπτώσεις είναι η λεγόμενη αστική ή φιλελεύθερη δημοκρατία, δηλαδή μια ολιγαρχία που θυμίζει την αρχαιορωμαϊκή res publica μάλλον παρά την αρχαιοελληνική δημοκρατία. Αυτό ισχύει τόσο στα βασιλευόμενα (μοναρχίες με μεγάλους περιορισμούς) όσο και στα αβασίλευτα καθεστώτα. Η αντίθεση όμως δεν είναι ενιαία. Τα προς τρίτον αντίθετα δεν είναι μεταξύ τους ίσα. Υπάρχει σημαντική στροφή προς ακραίες θέσεις, που μπορεί να είναι βίαια αντίθετες μεταξύ τους. Κάθε ηγέτης κόμματος πασχίζει να γίνει αυτός "χαλίφης στη θέση του χαλίφη", αντί να προσπαθεί να καταργήσει το χαλιφάτο. Για το σκοπό αυτό, αντί της αντιπαράθεσης επιχειρημάτων, παρακολουθούμε ανταλλαγή λάσπης που ρίχνεται από τον ένα πολιτικό στον άλλον και από το ένα κόμμα στο άλλο. Ο κόσμος έχει πάψει πια να φανατίζεται και προτιμά να αηδιάζει, όχι όμως στο σημείο να αναλάβει δράση.

Στο μεταξύ, ενώ τα πάντα εξελίσσονται σαν ταλαντώσεις, υπάρχει ένα θέμα το οποίο μοιάζει να έχει συνεχή γραμμική πορεία, η επιστημονική γνώση. Ιδίως την τελευταία δεκαετία, κορυφαίο επιστημονικό επίτευγμα θα έλεγα είναι η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ). Πολλοί απογοητευμένοι πολίτες που στρέφονται σε ακραίες πολιτικές θέσεις είναι τόσο διαφορετικοί και αντιτιθέμενοι μεταξύ τους, που αρχίζουν να προσδοκούν την ΤΝ να τους κυβερνά και να παίρνει αυτή αποφάσεις ερήμην των πολιτικών και ερήμην τους. Αυτό βέβαια σημαίνει υποδούλωση του ανθρώπινου γένους σε ένα σύστημα που στηρίζεται σε θεμελιώδεις αλγορίθμους. Η ΤΝ έχει τεράστια αποθήκη "μνήμης" και ικανότητα να την ανακαλεί σχεδόν ακαριαία χωρίς να ξεχνά. Και ικανότητα να την εμπλουτίζει διαρκώς. Και ικανότητα να μαθαίνει. Και ικανότητα να μη σφάλλει. Επιπλέον έχει την ικανότητα να αυτοελέγχεται και να εκτιμά δυσλειτουργίες της και, ιδίως, τα αποθέματα ενέργειας που διαθέτει. Και, σε συνδυασμό με ρομποτική, την ικανότητα να αυτοδιορθώνεται και να αποζητά ενεργειακές πηγές. Με αυτά τα στοιχεία διαθέτει το ανάλογο και του ανθρώπινου συναισθήματος. Φαίνεται ακαταμάχητη. Ήδη οι αυτόνομοι αλγόριθμοι δημιουργούν, χωρίς ανθρώπινη εντολή, νέους αλγορίθμους. Υπάρχει άραγε κάτι που μπορεί να δαμάσει την πορεία της;

Ο μόνος δυνατός περιορισμός είναι η αδυσώπητη εντροπία, που, επεκτείνοντας την έννοιά της, σημαίνει τυχαιότητα. Όταν ο υπολογιστής βρίσκεται σε περίπου ισοβαρή διλήμματα μπορεί να επιλέγει στην "τύχη". Αυτή η "τύχη" όμως είναι προβλέψιμη. Μπορεί να είναι π.χ. ένας συνδυασμός ώρας με τόπο ή ένας άρρητος αριθμός, σαν το λόγο περιφέρειας προς διάμετρο (π). Η πραγματική τύχη που, αν εξαρτάται από κάποιον, αυτός είναι μόνο, αν πιστεύουμε, ο Θεός, είναι απρόβλεπτη. Το τυχαίο, όπως προκύπτει από κλήρωση, είναι η μόνη δύναμη που μπορεί να αντισταθεί στη μεγαλοδύναμη, αλλά προβλέψιμη ΤΝ.