Ανταγωνισμός και συνεργασία

Το 1859 ο C. Darwin δημοσίευσε το βιβλίο "Η καταγωγή των ειδών". Ο δαρβινισμός έφερε μια επανάσταση όχι μόνο στη βιολογία, αλλά και στη συνολική αντίληψη του κόσμου. Και έφερε το Δαρβίνο στο επίκεντρο των επικρίσεων από ποικίλες πλευρές. Ο μεγάλος αυτός επιστήμονας απέδειξε αδιαμφισβήτητα ότι κάθε είδος κατάγεται από άλλο και πρότεινε ως μηχανισμό τη φυσική επιλογή, στην οποίαν η πάλη για επιβίωση επιτρέπει να επιβιώνουν και να αφήνουν απογόνους οι παραλλαγές που είναι καλύτερα προσαρμοσμένες στις περιβαλλοντικές αντιξοότητες. Η εξελικτική θεωρία του συγκρούστηκε οξέως με ποικίλους θρησκευτικούς κύκλους που ήταν καθηλωμένοι στην κυριολεξία της Γένεσης, σύμφωνα με την οποίαν ο κόσμος όλος δημιουργήθηκε σε 6 μόνο μέρες και έκτοτε μένει σταθερός, αμετάβλητος. Ακόμη σήμερα, διαβάζω, υπάρχουν πολιτείες στις ΗΠΑ, όπου η διδασκαλία του δαρβινισμού στα σχολεία βρίσκει εμπόδια. Αλλά υπήρξαν και επικριτές του όχι για την εξελικτική άποψή του, αλλά για τη μέθοδο που πρότεινε, τη φυσική επιλογή. Η ανταγωνιστική όψη της θεωρίας του ερχόταν να πει π.χ. ότι οι Άγγλοι είναι ο ανώτερος λαός της γης, αφού κυριαρχούσαν τότε πάνω σε ολόκληρο τον κόσμο και σ΄ αυτή την άποψη υπήρχαν βέβαια πολλές αντιρρήσεις.

Η κύρια αντίρρηση δεν αφορά την εξελικτική αρχή του, που όλοι πια την παραδέχονται και την έχουν αποδείξει με επιστημονική σκέψη, ακόμη και σε μοριακό επίπεδο, αλλά στην ανταγωνιστική όψη της φυσικής επιλογής. Σε αντιπαράθεση προτείνεται η συνεργατική, συμπληρωματική, σχέση μεταξύ ειδών. Σύμφωνα με αυτήν, η ουσία μιας κοινωνίας έγκειται όχι στον ανταγωνισμό, που θα κατέληγε στην επιβίωση ενός, του ισχυρότερου ή καλύτερα προσαρμοσμένου, ατόμου, αλλά στη συνεργασία μελών της που καθένα επιτελεί διαφορετικό έργο, ενώ το σύνολό τους αποσκοπεί σε κοινό σκοπό.

Μα, θα προβληθεί η αντίρρηση, η κοινωνία είναι ένα τεχνητό ανθρώπινο μόρφωμα, που βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο των ανθρώπων που την αποτελούν, ή έστω, ενός, του ηγέτη της. Όμως όχι. Η συνεργασία μεταξύ μελών της ίδιας κοινωνίας ή ακόμη και μεταξύ διαφορετικών ειδών ή ακόμη και διαφορετικών βασιλείων ζωής, είναι φυσικό, βιολογικό φαινόμενο. Στα πλαίσια μιας κοινωνίας είναι καταφανής σε ζώα που ζουν υποχρεωτικά κοινωνικά χάρη στα φυσικά τους αντανακλαστικά όπως είναι τα μυρμήγκια, οι μέλισσες και αρκετά άλλα. Σ΄ αυτά δεν τίθεται θέμα επιλογής όπως στον άνθρωπο· δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς. Μεταξύ διαφορετικών ειδών όμως δεν μας φαίνεται τόσο σαφής η συμπληρωματική διαβίωση. Κι όμως ανήκει στην καθημερινότητά μας. Όλα τα οικόσιτα ζώα ζουν συμπληρωματικά, συνεργατικά με μας. Εμείς τους παρέχομε εύκολα, άκοπα, τροφή και προστασία από ποικίλους φυσικούς άρπαγες, ενώ εκείνα μας εξυπηρετούν όχι μόνο προσφέροντάς μας το κρέας τους να το τρώμε, αλλά και υπηρεσίες τους, όπως οι σκύλοι, ιδανικοί φύλακες και βοηθοί, τα άλογα σέρνοντας αμάξια, οι γάτες εξοντώνοντας τα εχθρικά ποντίκια μας και δεν έχει τέλος ο κατάλογος. Πάλι θα μου πείτε πως αυτά είναι ανθρώπινες, τεχνητές, επινοήσεις. Όχι όμως, υπάρχουν και στη φύση. Είναι πολλά τα παραδείγματα διαφορετικών ειδών που συνεργάζονται μεταξύ τους για αμοιβαίο όφελος.

Τα κοράκια συνεργάζονται με τους λύκους. Αυτοί με τη δύναμη και την ταχύτητά τους σκοτώνουν τη λεία τους, από την οποίαν τρέφονται και τα κοράκια. Οι λύκοι δεν τα ενοχλούν. Από την άλλη στους χειμερινούς παγετώνες τα κοράκια πετώντας από ψηλά ανακαλύπτουν πού υπάρχει θήραμα και οι λύκοι τα ακολουθούν. Ανάλογες συνεργασίες υπάρχουν μεταξύ κάποιων αρθροπόδων, όπως μεταξύ ορισμένων εντόμων και αραχνών. Τα κοράκια είναι πολύ έξυπνα ζώα, μαθαίνουν, δηλαδή αποκτούν εξαρτημένα αντανακλαστικά, εύκολα. Διάβαζα λοιπόν πως η CIA εκπαίδευσε κοράκια για να γίνουν κατάσκοποι. Τα εφοδίασε με μια μικροσκοπική φωτογραφική μηχανή και τα έμαθε να πηγαίνουν σε συγκεκριμένο μέρος και την κατάλληλη στιγμή να παίρνουν φωτογραφίες. Αφήνω τα ταχυδρομικά περιστέρια. Τα παραδείγματα δεν έχουν τελειωμό. Το πιο σημαντικό είναι η συνεργασία μεταξύ φυτών και ζώων. Τα φυτά, με τη χλωροφύλλη που διαθέτουν και την ηλιακή ενέργεια, αναλύουν το διοξείδιο του άνθρακα σε οξυγόνο και άνθρακα. Αν υπήρχαν μόνο φυτά στη φύση, κάποτε το CO2 της ατμόσφαιρας θα εξαντλούνταν και τα φυτά θα πέθαιναν. Όμως υπάρχουν και τα ζώα, που εισπνέουν O2, το ενώνουν με τον άνθρακα της σύστασής τους και εκπνέουν CO2. Συγχρόνως, τα ζώα καταναλώνουν τις θρεπτικές ουσίες που πλάθουν τα φυτά, υδατάνθρακες, λίπη, πρωτεΐνες, και παράγουν τα κόπρανά τους που μετατρέπονται σε κοπριά, τη θρεπτική ουσία των φυτών. Χωρίς τη συνεργατική συνεργασία στη φύση, ζωή δεν θα υπήρχε. Να πούμε ακόμη για τον άνθρωπο τη συνεργασία του με μικρόβια. Το έντερό μας είναι γεμάτο μικρόβια. Το μισό βάρος των κοπράνων μας, θυμάμαι, αποτελείται από δαύτα. Τρέφονται μέσα μας από τις τροφές που πέπτομε (και μας ευγνωμονούν, αν μπορούν, γι΄ αυτό). Όμως ταυτόχρονα, αυτά μπορούν να μας το ανταποδίδουν. Συμπληρώνουν την πέψη, ιδίως συμβάλλοντας στη παραγωγή βιταμινών, όπως της βιταμίνης Κ, και σκοτώνοντας άλλα, παρείσακτα, επιβλαβή, μικρόβια. Συχνή ανεπιθύμητη ενέργεια των αντιβιοτικών είναι ότι δεν σκοτώνουν μόνο τα νοσογόνα μικρόβια για τα οποία τα λαμβάνομε, αλλά και τους φρουρούς μας, τα καλά συμβιωτικά μας μικρόβια, με αποτέλεσμα να γινόμαστε ευάλωτοι σε κατάληψη του εντέρου μας από ανεπιθύμητες φυλές επιβλαβών μικροβίων.

Επίκτητες ανθρώπινες συνήθειες (εξαρτημένα αντανακλαστικά) που φυτεύονται μέσα μας από πολύ μικρή ηλικία, όπως είναι η γλώσσα, η θρησκεία, το εθνικό αίσθημα κλπ, χωρίζουν τους ανθρώπους σε κατηγορίες (έθνη) που συχνά ανταγωνίζονται το ένα το άλλο για ποικίλους λόγους. Η συνεργασία μεταξύ τους, αντί του ανταγωνισμού, θα ήταν μια λύση, αμοιβαία επωφελής. Παρόλον ότι η απόκτηση συνηθειών σε τόσο μικρή ηλικία δημιουργεί συνθήκες σα να χώριζαν τους ανθρώπους σε διαφορετικά είδη, η συνεργασία μεταξύ τους, δεν είναι αδύνατη. Θυμίζω ότι οι Τούρκοι σχημάτιζαν τα πανίσχυρα τάγματα των γενιτσάρων από μη Τούρκους που είχαν τουρκοποιηθεί με την κατάλληλη αγωγή.

Ο ανταγωνισμός καταλήγει σε επικράτηση του ισχυροτέρου, με εξουδετέρωση του ηττημένου, όπως γίνεται στην παλαίστρα. Η άμιλλα, σε επικράτηση του ισχυροτέρου χωρίς εξουδετέρωση του μη νικητή, όπως γίνεται στο στίβο. Ο συμπληρωματικός αγώνας γίνεται χωρίς επικράτηση κάποιου, με αμοιβαία ωφέλεια των συνεργαζομένων. Είναι προφανές ότι η κοινωνία που στηρίζεται κυρίως σ΄ αυτήν προδικάζει την καλύτερη λειτουργία της. Κι ακόμη, η συνεργασία μας με όλα τα πλάσματα της γης εγγυάται την καλύτερη εξέλιξη του πλανήτη μας. Έχομε τη δωρεάν ηλιακή, αιολική και κυματική ενέργεια. Αρκεί να τις εκμεταλλευτούμε συνεργατικά κατάλληλα.