Έμπορος στην Επαρχία

Συχνά υποστηρίζω πως χρειάζεται ανακατανομή των ανθρώπων, καθώς τα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της γης έχει συσσωρευτεί σε συγκεκριμένες περιοχές, όπου ο συνωστισμός του υπερπληθυσμού είναι αίτιος πολλών δεινών. Παράλληλα έχουν εγκαταλειφθεί εκτεταμένες εκτάσεις που άλλοτε έτρεφαν ανθρώπους. Αυτά ισχύουν ιδιαίτερα στη χώρα μας, όπου ο μισός πληθυσμός της συνωστίζεται σε 2-3 πόλεις. Επιπλέον η πατρίδα μας έχει σοβαρές γεωγραφικές ιδιαιτερότητες, μεγάλη ποικιλία εδάφους, υψηλά βουνά, εκτεταμένους κάμπους, εκπληκτικές παραλίες και νησιά. Βρίσκεται επίσης στη διασταύρωση των τριών αρχαίων Ηπείρων, Ασίας, Ευρώπης, Αφρικής. Κι ακόμη διαθέτει ένα μοναδικό εύκρατο κλίμα, με πολύ λιγότερα ακραία καιρικά φαινόμενα από άλλες χώρες. Ήταν όλη κατοικημένη. Η ύπαιθρος παρήγε, τα άστη κατανάλωναν. Τα τελευταία ήταν αρχικά κέντρα ανταλλαγής πρωτογενών προϊόντων της υπαίθρου και αργότερα επεξεργασίας τους.

Και άρχισε η μετακίνηση της υπαίθρου στις πόλεις. Με ποικίλες αιτίες αυτό συνεχίζεται από τότε που γίναμε κράτος. Γιατί άραγε; Η "συντηρητική" θέση είναι ότι φταίει η αστυφιλία των πολιτών. Γενικά είναι πιο ευχάριστο να καταναλώνεις παρά να παράγεις που απαιτεί μόχθο. Αλλά και η ζωή στην πόλη είναι πιο οργανωμένη, πιο πολιτισμένη, πιο φιλική στους πολίτες της. Όταν ήμουν παιδί και ζούσα στη Σύρο (φωτογραφία Ελένης Μητροπούλου) όπου γεννήθηκα, ονειρευόμουν να ζήσω στην Αθήνα. Ήταν οι καλύτερες εκπαιδευτικές συνθήκες. Στην ιδιαίτερη πατρίδα μου δεν υπήρχε Πανεπιστήμιο κι εγώ ήθελα να σπουδάσω. Ήμουν ακόμη μικρός για να προβληματίζομαι γι΄ αυτό. Αλλά να, για να κάνω μπάνιο, έπρεπε να ανασύρω νερό από τη στέρνα, από βάθος 6 μέτρων, να ανάψω φωτιά στα κάρβουνα, να ζεστάνω το νερό, να φέρω τη σκάφη, κι έπειτα να ξανατοποθετήσω τα πράγματα στη θέση τους όπως τα βρήκα. Ο χώρος ζεσταινόταν με μαγκάλι που έβγαζε αναθυμιάσεις και μας έπιανε πονοκέφαλος. Σ΄ ένα διαμέρισμα στην Αθήνα θα είχα καλοριφέρ, και μπανιέρα με ζεστό και κρύο νερό, όπως τόθελα. Κι άλλα πολλά, φώτα που στόλιζαν την πόλη, κινηματογράφους, θέατρα κλπ. Πώς να μην προτιμώ την πρωτεύουσα; Αστυφιλία λοιπόν.

Υπάρχει όμως και η "προοδευτική" θέση. Για τη μετανάστευση στις μεγαλουπόλεις, την ευθύνη την έχει η άρχουσα τάξη. Αυτή την προγραμμάτισε. Αυτή κανονίζει την κατανομή των χρημάτων της κοινωνίας, κι ο λαός είναι αναγκασμένος να μένει εκεί όπου μπορεί να έχει δουλειά, να εργάζεται και να επιβιώνει. Μας δόθηκε τεράστια βοήθεια με το "σχέδιο Μάρσαλ". Ο γερουσιαστής Κένεντι, πατέρας του δολοφονημένου προέδρου, έλεγε πως η κυβέρνησή του έπαιρνε τα λεφτά από τους φτωχούς Αμερικανούς για να τα δίνει στους πλούσιους στα κράτη που έλεγχε, όπως η Ελλάδα. Κι αυτή η βοήθεια που δόθηκε είχε τον όρο να χρησιμοποιηθεί στην περιοχή της Αθήνας. Είχε λογική βάση. Για να γίνει ανάπτυξη, κάθε επιχείρηση στηρίζεται σε άλλες με τις οποίες συναλλάσσεται. Με την ανεπάρκεια του οδικού δικτύου μας τότε, αυτό ήταν αδύνατο, εκτός αν οι αναπτυσσόμενες βιομηχανίες ήταν πολύ κοντά η μια με την άλλη. Βέβαια, η "προοδευτική" θέση έφθανε στη συνωμοσιολογία, που κι αυτή δεν ήταν εντελώς παράλογη. Μόλις είχε τελειώσει ο εμφύλιος πόλεμός μας. Μια από τις αιτίες που είχε τη γνωστή κατάληξη ήταν ότι ενώ ο "εθνικός" στρατός αντικαθιστούσε άνετα τις ανθρώπινες απώλειες, ο λεγόμενος "δημοκρατικός" είχε περιορισμένες τέτοιες δυνατότητες. Για να μην μπορεί να στρατολογεί νέους, έπρεπε να αδειάσουν τα χωριά. Έτσι το κράτος για χρόνια μετά τη λήξη του εμφυλίου διεπόταν από την κομμουνιστοφοβία, που την υποδαύλιζε και ο Μακαρθισμός που επικρατούσε τότε στις ΗΠΑ. Δόθηκαν λοιπόν ισχυρά κίνητρα να φύγουν οι κάτοικοι από τα χωριά και νάρθουν στις μεγαλουπόλεις. Σ΄ αυτές ένιωθαν πιο ελεύθεροι. Δεν βρίσκονταν κάτω από το άγρυπνο βλέμμα των συγχωριανών τους, ενώ μπορούσαν να κρύβονται και από την αστυνομία. Στο χωριό όλοι ήξεραν τι ψηφίζει ο καθένας. Στην Αθήνα ήταν αρκετά πιο δύσκολο.

Δεν ξέρω ποια άποψη είναι η πιο σωστή. Το γεγονός είναι ότι η μετακίνηση του πληθυσμού έχει γίνει. Κι αρχίζουν να αναφαίνονται τα προβλήματα. Ο συνωστισμός στις μεγαλουπόλεις ευνοεί τη διάδοση επιδημιών. Η εγκατάλειψη της υπαίθρου αφήνει έκθετη τη γη μας, που άλλοι την εποφθαλμιούν. Χωριά και νησιά που άλλοτε έτρεφαν κόσμο και τροφοδοτούσαν τις μεγάλες πόλεις έχουν ερημώσει, ενώ οι λίγοι κάτοικοι που μένουν εκεί φέρνουν προϊόντα από τις πόλεις που τα προμηθεύονται από ξένες χώρες. Ρωτούσα ένα φίλο μου, επιτυχημένο έμπορο στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, γιατί έκλεισε το μαγαζί του. "Πουλώ μια τηλεόραση σε ένα φίλο κι αυτός μου κάνει παράπονα, ότι από την Αθήνα θα την είχε προμηθευτεί φτηνότερα συνυπολογίζοντας και τα έξοδα μεταφοράς. Εγώ, για να επιτύχω αξιόλογη έκπτωση από τη χονδρική πώληση, πρέπει να προμηθευτώ μεγάλο αριθμό τηλεοράσεων, που όμως δεν υπάρχει αρκετό αγοραστικό κοινό για να τις αγοράσει". Η οικονομία χρειάζεται κεφάλαιο, εργατικό δυναμικό, αλλά και αγοραστές. Όταν ήμουν παιδί, στο Νοσοκομείο γίνονταν όλες σχεδόν οι εγχειρήσεις που εκτελούνταν στην Αθήνα. Τώρα, ακόμη και για μια στοιχειώδη επέμβαση, ο ασθενής πρέπει να μεταφερθεί στην πρωτεύουσα. Ο γιατρός δεν μπορεί να διατηρεί τις ικανότητές του, αν δεν τις ασκεί σε ικανοποιητικό αριθμό ασθενών. Λείπουν οι καταναλωτές υγείας.

Μια από τις μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις προσπάθησε να αναζωπυρώσει την οικονομία της επαρχίας, φοβάμαι χωρίς σχεδιασμό. Μετέφερε κεφάλαια από τις μεγαλουπόλεις στα χωριά. Θα έχανε έτσι ψήφους από τις πόλεις, αλλά θα τις κέρδιζε στην ύπαιθρο. Έτσι πίστευε. Όμως οι χωριάτες ζούσαν στην Αθήνα, ενώ εξακολουθούσαν να ψηφίζουν στο χωριό τους. Υπέφεραν ζώντας στην Αθήνα, όπου μειώθηκε η οικονομική ενίσχυση, τάβαλαν με την κυβέρνηση και πήγαν στα χωριά τους και την καταψήφισαν! Και όσοι στην επαρχία πήραν χρήματα, αντί να αναπτύξουν τις επιχειρήσεις τους, αγόρασαν διαμερίσματα στην Αθήνα.

Λίγη σημασία έχει ποιος φταίει. Η πολιτική μας όμως πρέπει να αναστραφεί, να γίνει φυγόκεντρη. Σήμερα υπάρχουν ικανοποιητικές συγκοινωνίες, επίγειες και θαλάσσιες. Έχω αναπτύξει αλλού τα πλεονεκτήματα των μικρών κοινωνιών, που αναβαθμίζουν την ποιότητα ζωής. Προσδοκώ την κυβέρνηση που θα έχει το θάρρος να μεταφέρει οικονομία και κίνητρα για ανάπτυξη της υπαίθρου, που θα ξαναρχίσει να τροφοδοτεί τις πόλεις. Χρειάζεται θάρρος, διότι θα χάσει ψήφους. Μακροπρόθεσμα η ωφέλεια για όλους θα είναι σημαντική, αλλά βραχυπρόθεσμα οι ψηφοφόροι θα δυσανασχετούν. Θα πρέπει να συμβάλουν σ΄ αυτό και οι τοπικές αυτοδιοικήσεις, επεξεργαζόμενες λεπτομερή προγράμματα για ανάπτυξη του τόπου τους. Για να γίνουν κράχτες ιδιωτικού και δημόσιου κεφαλαίου, με συμβολή και των ντόπιων.