Εμφύλιοι Πόλεμοι

Όλοι έχομε διαβάσει ιστορίες ποικίλων πολέμων, δεν έχω δει όμως συνοπτική ιστορία των εμφύλιων. Ενώ καθένας έχει τις ιδιαιτερότητές του, υπάρχουν πολλά κοινά μεταξύ τους. Αυτά θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως είδος ιστορικών νόμων, που αν τους γνωρίζαμε θα μπορούσαμε να κάνουμε κάτι για την αντιμετώπισή τους, όπως οι επιστημονικές γνώσεις μας δίνουν τη δυνατότητα να αντισταθμίσουμε (όχι βέβαια κα καταργήσουμε) κάποιους από τους ανεπιθύμητους νόμους της. Και πρέπει να το κάνουμε, διότι ο εμφύλιος είναι το πιο φρικτό είδος πολέμου. Όχι σπάνια, ένα από τα αδέλφια στρατολογείται από τη μια παράταξη και το άλλο από την αντίπαλη.

Είναι δύσκολο να ορίσουμε τον εμφύλιο πόλεμο. Η Ελληνική Επανάσταση, που τη θεωρούμε εθνικοαπελευθερωτική, οι Τούρκοι τη θεωρούν σα μια στάση τρομοκρατών και σφαγέων σε μια περιοχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας τους.

Ένα κοινό όλων των εμφύλιων πολέμων είναι η συνοδός φρίκη. Και αυτή δεν είναι το μόνο, αλλά και οι πολύ μακροπρόθεσμες συνέπειές τους. Ο χωρισμός των μελών μιας ανθρώπινης ομάδας με αίμα σημαίνει διχασμό που διατηρείται για γενιές ολόκληρες. Συνοδεύεται επίσης όχι μόνο από καταστροφές δομών, αλλά και από αδυναμία ανάπτυξης ενόσω άλλες ανταγωνιστικές κοινωνίες αναπτύσσονται.

Οι αιτίες των εμφύλιων πολέμων ποικίλλουν. Συνήθως έχουν μια ιδεολογική επένδυση. Μπορεί να είναι θρησκευτική, γλωσσική, κληρονομική, ταξική ή οποιαδήποτε άλλη. Σε όλες τις περιπτώσεις όμως συνυπάρχει σύγκρουση συμφερόντων, που είναι κατά κύριο λόγο οικονομικά. Κλασικό σενάριο. Μια άρχουσα οργανωμένη μειοψηφία εκμεταλλεύεται την ανοργάνωτη πλειοψηφία. "Οι άνθρωποι είναι παντού αλυσοδέσμιοι. Η κοινωνία είναι άδικη, διότι δίνει περισσότερα δικαιώματα στους προνομιούχους", διακήρυσσε ο J. J. Rousseau. Όταν αθροισθεί και φθάσει η ανισότητα σε μια κρίσιμη ένταση, θα γίνει ποιοτική μεταβολή. Αλλά και πριν από αυτήν, αν δοθεί η κατάλληλη αφορμή, η ανοργάνωτη πλειοψηφία συντονίζεται και γίνεται ισχυρή, ικανή να τα βάλει εναντίον της οργανωμένης μειοψηφίας. Η αφορμή μπορεί να είναι μια έσχατη οικονομική κρίση, ένας πόλεμος, η εμφάνιση ενός ιδιαίτερα χαρισματικού ηγέτη, ο οποίος καταφέρνει να συντονίσει την τρομερή δύναμη του πλήθους, που, ανοργάνωτο, είναι ανίσχυρο.

Αρχίζουν οι αντιπαραθέσεις, λεκτικές αρχικά, εντείνονται και φτάνουν σε πράξη, αρχίζει ο θερμός εμφύλιος πόλεμος. Ο νικητής φροντίζει να αφανίσει τον αντίπαλο οριστικά. Το τέλος των εχθροπραξιών μεταξύ των εμπολέμων δεν σημαίνει αποκατάσταση της ειρήνης. Οι νικητές συνεχίζουν να εξοντώνουν τους αντιπάλους τους. Το ξέρουν αυτό οι εμπόλεμοι. Και όταν δουν πως κινδυνεύουν να ηττηθούν, καλούν ξένους σε βοήθεια. Αυτοί ευχαρίστως σπεύδουν και συνήθως πετυχαίνουν τη νίκη. Ο Ετεοκλής δεν παρέδωσε την εξουσία στο αδελφό του, όπως είχαν συμφωνήσει, και αυτός μάζεψε επτά στρατηγούς για να εκπορθήσει τις επτά πύλες των Θηβών. Κάπως έτσι έγινε όταν ο Αλέξιος Δ΄, νόμιμος, διώχθηκε από σφετεριστές και κάλεσε σε βοήθεια τον E. Dandolo, αρχηγό της 4ης σταυροφορίας, που οδήγησε στην άλωση της Πόλης (1204). Η Cordelia, κόρη του βασιλιά Lear, έφερε Γαλλικό στρατό για να αποκαταστήσει τον εκπεσμένο πατέρα της με ολέθριες συνέπειες. Οι ξένοι όμως, εφόσον γίνουν αυτοί νικητές, στρογγυλοκάθονται και εκμεταλλεύονται ηττημένους και νικητές. Κάποιοι από την άρχουσα τάξη τα βρίσκουν με τον κατακτητή. Άλλοι όμως ενώνονται με τους ηττημένους του εμφύλιου πολέμου, ξεκινώντας αγώνα κατά των κατακτητών. Οι επαναστατημένοι, μεγάλη πλειοψηφία πια, ξεκινούν τον αγώνα, αλλά δεν έχουν τα μέσα να πολεμήσουν τον πάνοπλο εχθρό. Ανταρτοπόλεμος. Χτυπούν αιφνίδια και φεύγουν. Οι απώλειες μεγάλες. Ο κατακτητής δεν βρίσκει τους αντάρτες που έχουν φύγει και σκοτώνει άμαχους ομήρους. Οι αντάρτες από τη μεριά τους, αδυνατώντας να κάνουν μεγάλες επιχειρήσεις εναντίον του καλά οπλισμένου κατακτητή, σκοτώνουν τους άμαχους συνεργάτες τους που είναι πιο εύκολο. Όπως αναμένεται, μαζί μ΄ αυτούς φονεύονται και μη συνεργάτες, που έχουν προσωπικές διαφορές με τους εκτελεστές. Ευκαιρία. Πολλοί άμαχοι, που δεν θέλουν να συνταχθούν με τους επαναστάτες, διότι έχουν βαθιές ιδεολογικές διαφορές, πρέπει να αμυνθούν. Καθώς δεν μπορούν αλλιώς, καταφεύγουν στον κατακτητή που τους οργανώνει και τους οπλίζει να πολεμούν, αντί γι΄ αυτούς, κατά των επαναστατημένων κατακτημένων. Κάπως έτσι έγινε με τους αντάρτες και τα τάγματα ασφαλείας. Οι ιδεολογικές διαφορές που επενδύουν τέτοιες πραγματικές φρικιαστικές καταστάσεις γιγαντώνονται. Σπουδαίες ιδέες, ντυμένες με ιδανική φορεσιά, κρύβονται πίσω από τερατώδη ένστικτα, που έχουν ξεφύγει από το κλουβί τους. Από όλες τις μεριές. Κάπως έτσι έγινε στην κατοχή εδώ με τα εγκλήματα των αντιστασιακών και των ταγμάτων ασφαλείας. Ας μην παρασυρόμαστε σε εύκολα συμπεράσματα. Κάτω από τα ωραία λόγια κρύβονται απώτερα συμφέροντα, συχνά ξένα, αλλά και ιδεολογικές διαφορές, ενώ συνοδεύονται από όλες τις μεριές από σωρεία εγκληματικών πράξεων. Τα συνθήματα, που απηχούν το συναίσθημα, ήταν από τη μια μεριά "Χτυπάτε τους φασίστες, ντόπιους και ξένους φασίστες" και από την άλλη "το κομμούνι να γίνει σαπούνι". Ο Θουκυδίδης περιγράφει γλαφυρά πόσο σε τέτοιες καταστάσεις αλλάζουν νόημα και οι λέξεις. Ο μεγάλος ήρωας της μιας παράταξης είναι στυγνός δολοφόνος για την άλλη. Έχομε πικρή πείρα οι Έλληνες από διχασμούς και εμφύλιους πολέμους. Η συντηρητική τάξη λέει κάπως έτσι: "Η ανωμαλία καταλήγει σε όλεθρο. Κάτσετε ήσυχα. Oποιαδήποτε μέτρα κι αν πάρουμε για τη διατήρηση της τάξης είναι καλύτερα από τον εμφύλιο. Προσοχή, ο διχασμός είναι στο DNA του λαού μας!" DNA, μοναδικό, αμετάβλητο. Ψέματα, όλα πρακτικά τα σύγχρονα κράτη στηρίζονται σε κάποιον εμφύλιο πόλεμο. Επαναστάσεις, Αμερικανική, Γαλλική, Σοβιετική, Κοινοβουλευτική στην Αγγλία, Ισπανική, Μεξικανική κλπ. Και μόλις αρχίσει να πετυχαίνει κάπως μια παράταξη των πολλών που είχαν συντονιστεί, αρχίζει η φαγωμάρα μεταξύ τους, όπως έγινε στη δική μας Επανάσταση, στην Ισπανία κλπ. Από την άλλη σε ένα πανίσχυρο κράτος, η άρχουσα τάξη δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει εναντίον του ίδιου του λαού του τα εξοντωτικά μέσα που διαθέτει εναντίον δυνητικών εχθρών σε ένα πόλεμο. Φαντάζεστε, εμφύλιο πόλεμο με την ισχυρή πόλωση που υπάρχει σήμερα στις ΗΠΑ, να χρησιμοποιούν ατομικές βόμβες οι ίδιοι οι Αμερικανοί εναντίον των πολιτών τους που είναι σχεδόν όλοι οπλισμένοι; Βέβαια κι αυτό έχει γίνει. Θυμηθείτε πώς ισοπεδώθηκε η Guernica στην Ισπανία από τους Ισπανούς εθνικιστές του Franco.

Από την άλλη, ο παραμερισμός των ιδεολογικών διαφορών για ένα κοινό στόχο, μπορεί να καταλήξει σε θαύματα. Θυμηθείτε την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25.11.1942).

Η ουσία: Από όλες τις μεριές πρέπει να αποφευχθεί ένας εμφύλιος πόλεμος. Και να θυμούνται όλοι ότι οι ξένοι που θα επέμβουν όχι μόνο δεν θα δώσουν λύση, αλλά και, ως "προστάτες", θα υποδουλώσουν όλους.