Σκόπιμη αποσιώπηση

Ο κόσμος διαιρείται στον "ελεύθερο" δημοκρατικό κόσμο και στον ανελεύθερο, με ολοκληρωτισμούς. Κύρια διαφορά μεταξύ τους είναι η ελευθερία να μαθαίνονται και να διαδίδονται τα πάντα. Έβλεπα προχθές στο διαδίκτυο μια σειρά από απαγορευμένες φωτογραφίες στη Βόρεια Κορέα με τον ολοκληρωτισμό της, που έδειχνε απαράδεκτες καταστάσεις για τις δικές μας συνήθειες. Για παράδειγμα, υπήρχε ένας μεγάλος δημόσιος δρόμος με ελάχιστα αυτοκίνητα όπου έπαιζαν παιδιά σα να βρίσκονταν σε μια γειτονική αλάνα. Η φωτογραφία ήταν απαγορευμένη. Όμως διαβάζω τελευταία σε μια ανάρτηση του ΣΚΑΪ ότι "Το Συμβούλιο της ΕΕ ανακοίνωσε σήμερα ότι αποφάσισε να απαγορεύσει τις ραδιοτηλεοπτικές δραστηριότητες στην ΕΕ τεσσάρων ακόμη συνδεδεμένων με τη Ρωσία μέσων μαζικής ενημέρωσης". Και αναρωτήθηκα. Αγνοούμε εμείς τι γίνεται στις χώρες με τους ολοκληρωτισμούς, επειδή αυτές δεν αφήνουν να εξέλθουν ειδήσεις από τις χώρες τους ή επειδή εμείς, του δημοκρατικού τόξου, εμποδίζομε να εισαχθούν σ΄ εμάς ειδήσεις από τις χώρες με τον ολοκληρωτισμό; Ή μήπως ισχύουν και τα δύο; Οπότε όμως ποια είναι η διαφορά μεταξύ του δημοκρατικού κόσμου και εκείνου με τον ολοκληρωτισμό;

Η απάντηση στα ερωτήματα δεν είναι απλή. Έχω ξαναγράψει για τη λογοκρισία (Κοινή Γνώμη, 25.10/16). Λογοκρισία θεωρείται "ο προληπτικός έλεγχος που ασκείται συνήθως από μια αρχή σε προϊόντα του γραπτού ιδίως λόγου αλλά και σε θεάματα ή ακροάματα". Την απαγορεύει το Σύνταγμά μας ( Άρθρο 14 ... Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται). Την απαγορεύουν και η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, του ΟΗΕ (1948) που εγγυάται την ελευθερία του λόγου από όλες τις μορφές λογοκρισίας και ακολούθως ο Θεμελιώδης Νόμος της Βόννης του 1949 με τη λακωνική φράση "Λογοκρισία δεν επιτρέπεται", χωρίς εξαιρέσεις ή άλλους περιορισμούς.

Οι πράξεις μας είναι αντιληπτές με τις αισθήσεις όλων που μας παρατηρούν. Και επομένως είναι θεμιτό να κρίνονται. Η νόησή μας όμως, οι σκέψεις, τα συναισθήματα, η βούλησή μας, είναι άβατη για όλους εκτός από τον εαυτό μας. Ο B. Spinoza γράφει ότι "η δημοκρατία είναι η πιο λογική μορφή διακυβέρνησης, γιατί σε αυτήν υποβάλλονται σε έλεγχο από την εξουσία οι πράξεις όλων, αλλά όχι η κρίση και η σκέψη τους". Κάθε απόπειρα να παραβιαστεί αυτό το απόλυτο απόρρητο, π.χ. με βασανιστήρια ή άλλους τρόπους, είναι απόλυτα καταδικαστέα. Η έκφραση όμως των σκέψεων, συναισθημάτων, βούλησής μας θα πρέπει να θεωρηθεί πράξη;

Η λέξη κλειδί είναι "προληπτικός". Απαγορεύεται η έκφραση κάποιας άποψης πριν γίνει προσιτή από την κοινωνία. Έτσι, αν κάποιος θέλει να εξυβρίσει ή να δυσφημήσει ή να παρακινήσει σε βία ή σε άλλες πράξεις που ορίζονται από τους κώδικες του δικαίου, θα τιμωρηθεί αφού έχει εκφραστεί, χωρίς να έχει απαγορευτεί η έκφραση. Η έγκαιρη εφαρμογή τέτοιας ποινής μπορεί να προλάβει πράξεις αυτοδικίας, όπως οι δολοφονίες εκδοτών στο Παρίσι όταν δημοσίευσαν σκίτσα του Μωάμεθ. Όμως δεν αρκεί. Πώς θα σας φαινόταν αν κάποιος δημοσίευε όλα τα αμυντικά μας σχέδια; Θα ήταν ένας ικανός δημοσιογράφος που κατάφερε να ανακαλύψει απόρρητα στοιχεία ή ένας προδότης;

Για να επιστρέψω στην αφορμή αυτού του άρθρου, δεν μπορώ να φανταστώ πώς το να δείχνεις ένα θαυμάσιο δρόμο χωρίς αυτοκίνητα εκθέτει σε κάποιο κίνδυνο τη χώρα. Από την άλλη, επίσης δεν μπορώ να φανταστώ πώς το να απαγορεύσεις την είσοδο ειδήσεων, που προφανώς κάποιες από αυτές έχουν προπαγανδιστικό σκοπό, είναι ηθικό και νόμιμο, όταν είναι γνωστό σε όλους ότι στη διάρκεια ενός πολέμου (ή και όταν ετοιμάζεται ο πόλεμος) όλες οι πλευρές εκπέμπουν και διαδίδουν παραποιημένες ή εντελώς ψευδείς προπαγανδιστικές ειδήσεις. Η ευθύνη ανήκει στον υποδοχέα των ειδήσεων να τις διασταυρώσει και να αποφασίσει πόσο πιθανό είναι να είναι γνήσιες ή νόθες. Ξέρομε όλοι πόσες ψευδείς ειδήσεις εισάγονται από τις "μη δημοκρατικές" χώρες. Σκεφτείτε όμως ότι η εισβολή στο Ιράκ από τον Bush Jr. έγινε βασισμένη σε κίβδηλες ειδήσεις για καταστροφή νοσοκομείου με παιδιά και σε μια φωτογραφία ενός πτηνού τυλιγμένου στην πίσσα, ενώ αυτή είχε ληφθεί σε άλλο χρόνο και τόπο, καθώς και για τη χρήση χημικών όπλων για να γίνει επέμβαση στη Συρία. Και τόσα άλλα. Δικαιολογείται η απαγόρευση στην είσοδο όλων των ειδήσεων για την παρεμπόδιση της εισαγωγής ψευδών ειδήσεων;

Η κρίση του παραλήπτη μιας είδησης είναι το άλλο κλειδί. Στο κάτω κάτω μια ψευδής είδηση μπορεί να μεταδοθεί ακόμη και χωρίς τη γνώση του αποστολέα της ότι είναι ψευδής. Να τι εννοώ. Πριν από 4 δεκαετίες περίπου στην ακμή του ψυχρού πολέμου ο υπεύθυνος Ρώσος αξιωματικός που έλεγχε μήπως δεχθεί η Ρωσία πλήγμα πυρηνικών πυραύλων, είδε κάποια στιγμή στα όργανά του πως 4 πύραυλοι κατευθύνονταν προς την πατρίδα του. Είχε μόνο 15 λεπτά περιθώριο για να αντιδράσει. Και τότε σκέφτηκε. Οι Αμερικανοί διαθέτουν περί τους 1000 τέτοιους πυραύλους με πυρηνικές κεφαλές. Αν ήθελαν να κάνουν εισβολή, θα έστελναν μερικές εκατοντάδες, όχι μόνο τέσσερις. Έτσι, δεν κινητοποίησε τα αντίποινα. Αργότερα διαπιστώθηκε πως το σήμα ήταν ψευδές και οφειλόταν σε συμβολή των ραδιοκυμάτων από τα ραντάρ με τις ακτίνες του ήλιου που εκείνη τη στιγμή είχαν την κατάλληλη κλίση. Μ΄ αυτό τον τρόπο αποφεύχθηκε τότε ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος που θα οφειλόταν σε ένα λάθος. Οι άνθρωποι σφάλλομε, ακόμη και με τους μεγεθυντικούς φακούς που βλέπομε τον κόσμο. Η διασταύρωση της παρατήρησης με τη σκέψη, τη νοητή υπόθεση, περιορίζει το σφάλμα, χωρίς ποτέ να το μηδενίζει.

Το συμπέρασμά μου είναι ότι η όποια εξουσία οφείλει να έχει ορίσει με μέγιστη σαφήνεια ποια είδηση είναι ποινικά κολάσιμη και αφενός να τιμωρεί τον παραβάτη αφετέρου να αποσύρει την είδηση από την κυκλοφορία το συντομότερο δυνατό. Δεν το κάνει αυτό πριν από την εμφάνιση της είδησης στα ΜΜΕ. Φυσικά, να φυλάει όσο γίνεται πιο στεγανά τα όντως απόρρητα. Από την άλλη στο σχολείο, πρέπει να έχουν ασκηθεί οι πολίτες να αμφιβάλλουν. Από την εμπειρία μου θυμάμαι στην τελευταία τάξη του γυμνασίου (σημερινού λυκείου) ότι ο γυμνασιάρχης μας μάς είπε κάτι που εμφανώς δεν ήταν σωστό. Του το επισήμανα τεκμηριώνοντάς του γιατί δεν ήταν σωστό. Εκείνος, αντί να διορθώσει ό,τι λάθος είχε κάνει ή να συζητήσει ανατρέποντας ό,τι του είπα, με αποπήρε. Έπρεπε, κατά την άποψή του, να δέχομαι οτιδήποτε μας παρουσιάζει η οποιαδήποτε εξουσία και το αντίθετο ήταν απλώς αυθάδεια. Υπακοή στην εξουσία, αντί πειθαρχίας στους κανόνες. Γρηγορείτε και προσεύχεσθε.