Κληρονομιά

Σενάριο. Πέθανε ο θείος στο Μπρούκλιν. Δεν άφησε απογόνους και ένας από τους κληρονόμους του ήμουν εγώ. Χάρηκα. Άρχισα να ασχολούμαι. Χρειαζόμουν ένα δικηγόρο εδώ και ένα στις ΗΠΑ. Παλιότερη πείρα μου ήταν δυσάρεστη. Σε μια υπόθεση μου είχε υπολογίσει ο δικηγόρος το κόστος, αλλά με τα πιστοποιητικά που χρειάζονταν και εκείνα που απαιτούνταν για να εκδοθεί κάθε πιστοποιητικό, η δαπάνη μου πενταπλασιάστηκε. Στην Αμερική άντε να παρακολουθήσεις τι γίνεται. Πού θα βρω δικηγόρο; Έπειτα είναι η εφορία. Εδώ τσούζει αν δεν είσαι άμεσος κληρονόμος. Πρέπει να πουλήσω για να πληρώσω. Πώς είναι στο Μπρούκλιν; Στην Αμερική η εφορία δεν αστειεύεται. Ο Αλ Καπόνε είχε αιματοκυλήσει το Σικάγο, αλλά δεν μπορούσαν να τον συλλάβουν. Οι αρμόδιοι ή λαδώνονταν ή τους έτρωγε το σκοτάδι. Ώσπου ένας έξυπνος εισαγγελέας τον συνέλαβε όχι για τα εγκλήματα, αλλά για...φοροδιαφυγή. Άσε που με μια τόσο μπερδεμένη υπόθεση θα πρέπει να παρατήσω κάθε άλλη ενασχόλησή μου. Η διαδικασία είναι έντονα απωθητική. Δεν το αντέχω. Κάνω αποποίηση της κληρονομιάς. Και ηρεμώ. Μήπως όμως είναι αφροσύνη;

Έχομε μια ανεκτίμητη κληρονομιά, μια γραμματεία σχεδόν 3000 ετών. Ναι, είναι αφροσύνη να την αποποιηθούμε. Είναι όντως πολύτιμη. Κάθε σοβαρή νέα έννοια που οι ξένοι παράγουν στην επιστήμη, στη φιλοσοφία κλπ ψάχνουν να βρουν μια Ελληνική λέξη να τη βαφτίσουν.

Τελευταία γίνεται προσπάθεια να ψηφιοποιηθούν ιστορικά κείμενα. Πρέπει να γίνει αυτό για όποιο ιστορικό κείμενο έχει απομείνει. Για να είναι εύκολα προσιτό στον καθένα. Τώρα, εσχατόγηρος, αναθυμάμαι τα μαθήματα στο τότε Γυμνάσιο (σημερινό Λύκειο). Κι αναρωτιέμαι, γιατί αποποιήθηκα τα αρχαία κείμενα; Διδαχτήκαμε Ξενοφώντα, Λυσία, Θουκυδίδη, Σοφοκλή, Όμηρο και δεν θυμάμαι τι άλλο. Το περιεχόμενό τους μου άρεσε. Κι όμως αποποιήθηκα τέτοια κληρονομιά. Από όλα τα στάδια της διδασκαλίας, εκείνο που μου ήταν αβάσταχτο ήταν ότι έπρεπε να μάθω να γράφω αρχαία. Η ορθογραφία! Καλά, να διαβάζω ήταν εύκολο. Κάθε γραπτό σύμβολο διαβαζόταν με ένα μόνο τρόπο. Αλλά κάθε προφερόμενος φθόγγος είχε πολλούς τρόπους για να γραφεί. Η γραφή τους επιβαλλόταν τιμωρητικά. Με ορθογραφικά λάθη, έπεφταν οι βαθμοί μου και μετά την αποφοίτηση οι αιτήσεις μου στο δημόσιο δεν θα γίνονταν εύκολα δεκτές, δεν κάνω για γραμματέας σε κάποιον καλό εργοδότη και σύγχρονα κείμενά μου φωνητικά γραμμένα δεν γίνονται δεκτά από μέσα ενημέρωσης.

Η εκμάθηση της φωνητικής γραφής δεν ποινικοποιεί τη χρήση της ιστορικής ορθογραφίας, όπως η επικράτηση των αραβικών αριθμών δεν απαγορεύει τη χρήση των λατινικών ή των ελληνικών ψηφίων (με τα γράμματα του αλφαβήτου). Όταν ήμουν μαθητής, τη μετάφραση τη μάθαινα. Βέβαια και τώρα, μπορώ να έχω τους αρχαίους συγγραφείς μεταφρασμένους. Όμως, όχι σπάνια, κάπου κολλάω. Είναι δύσκολα τα νοήματα ή κακή η μεταγλώττιση; Καταφεύγω τότε στο πρωτότυπο αρχαίο κείμενο. Με όσες γνώσεις μου έχουν απομείνει το εννοώ καλύτερα. Ανεκτίμητη η κληρονομιά μας. Μόνο που η διαδικασία για να την αποκτήσουμε είναι έντονα απωθητική. Άσε που η επίπονη προσπάθεια να μάθω αν το οικοδόμημα είναι "κτίριο" ή "κτήριο" με ανάγκαζε να παρατήσω κάθε άλλη ενασχόλησή μου, όπως μαθηματικά, φυσική, ιστορία και, προπάντων, συντακτικό. Αλλά το συντακτικό είναι το σημαντικό. Η γραμματική ασχολείται με τα στοιχεία των λέξεων (γράμματα), το συντακτικό με των προτάσεων (λέξεις). Οι λέξεις συμβολίζουν έννοιες, αλλά το νόημα υπάρχει στις προτάσεις. Και το συντακτικό δεν έχει αλλάξει σημαντικά από την αρχαιότητα. Η συνέχεια μιας γλώσσας στηρίζεται όχι στις λέξεις που χρησιμοποιεί, αλλά στη δομή της, όχι στα υλικά της, αλλά στο αρχιτεκτονικό της σχέδιο. Με αποποίηση της προγονικής γραμματείας ηρεμώ.

Φανταστείτε όμως ένα μελλοντικό σχολείο. Τα παιδιά που πηγαίνουν στην 1η δημοτικού ξέρουν ήδη να μιλούν. Στο σχολείο πηγαίνουν όχι για να μάθουν τη γλώσσα, αλλά για να μάθουν γράμματα. Μαθαίνουν πώς προφέρονται κάποια γραπτά σύμβολα, σαν το Ι, το Ο, το Α, αρχίζουν με κάποια φωνήεντα. Λογικό. Διδάσκονται και κάποια σύμφωνα, ας πούμε το Μ. Και πριν μάθουν όλα τα γράμματα, συναντούν συλλαβές. Μ και Α προφέρεται ΜΑ. Λογικό. Και, ξαφνικά έρχονται τα παράλογα. Α και Ι δεν προφέρεται ΑΪ, αλλά Ε. Αυτό δεν το καταλαβαίνω. Ούτε το παιδί . Και αρχίζει να αποποιείται τη γραφή. Αν καθιερωνόταν φωνητική ορθογραφία, τελειώνοντας την 1η δημοτικού θα ήξερε να γράφει χωρίς λάθη, εκτός από τις απροσεξίες (τυχαία σφάλματα). Κι αφού έτσι μάθει να διαβάζει ιστοριούλες, ακόμη στο δημοτικό σχολείο, να αρχίσει να διαβάζει και ιστορικά κείμενα στην γλώσσα και στην ορθογραφία τους, Παπαδιαμάντη, Κάλβο, Μακρυγιάννη, Χαιρετισμούς, τον ύμνο της αγάπης του Παύλου. Να τα διαβάζει και να τα κατανοεί. Δεν είναι δύσκολο, αφού η γλώσσα τους ελάχιστα διαφέρει από εκείνη που μιλά. Όχι όμως και να γράφει σαν κι αυτά. Μαθαίνει πως οι παππούδες του το ΑΙ το πρόφεραν Ε, αλλά σήμερα ό,τι προφέρεται Ε γράφεται πάντοτε Ε. Κανένας πρόγονός μας δεν ζει πια για να διαβάσει τις γραφές μας.

Είναι εύκολο να μάθει ένα παιδί να διαβάζει και να γράφει φωνητικά αλάνθαστα. Με ελάχιστη προσπάθεια μπορεί να κατανοεί διαβάζοντας τα κείμενα που έχομε κληρονομήσει τουλάχιστον από την εποχή των Ευαγγελίων. Όχι όμως να γράφει όπως είναι εκείνα γραμμένα. Πονάω για τέτοια αποποίηση. Αλλά και ο αρχαίος Αθηναίος μάθαινε να διαβάζει Όμηρο χωρίς να μιλά το ιδίωμά του, ενώ έγραφε όπως μιλούσε.

Η κινητή περιουσία των προγόνων είναι δύσχρηστη για τους νέους. Μπορεί να κρατήσουν τον ομορφοσκάλιστο μπουφέ της γιαγιάς και να κάνουν τραπεζάκι το μπακιρένιο μαγκάλι της, αρκεί να μην πιάνουν το χώρο εμποδίζοντας τη χρήση των σύγχρονων αναγκαίων επίπλων, ψυγείο, κουζίνα, πλυντήριο κλπ, Και σημαντικά στοιχεία της ιστορικής γλώσσας μας και γραφής μπορούμε να τα κρατήσουμε για πολλούς λόγους, αρκεί να μην εκτοπίζουν τα απαραίτητα για τις σύγχρονες ανάγκες μας.

Ο πιο διεθνής πολιτισμός αναπτύχθηκε στην αρχαία Ελλάδα, ιδιαίτερα στην Αθήνα. Το πέτυχε χάρη στο πολίτευμά της, τη δημοκρατία. Αυτό σήμαινε ότι όχι μόνο οι άρχοντες εκλέγονταν από τους πολίτες, αλλά και ότι όλοι εκ περιτροπής, με κλήρωση, γίνονταν άρχοντες. Γι΄ αυτό απαιτούνταν όχι μόνο πειθαρχία των πολιτών στην ηγεσία τους, αλλά και γραπτή έκφρασή τους: Ισηγορία, πλάι στην ισοπολιτεία και ισονομία. Οι Αθηναίοι τότε αλλιώς πρόφεραν τα Ι, Η, ΕΙ κλπ. Άγνωστο πώς ακριβώς, πάντως αλλιώς. Η ακουστική ομορφιά της γλώσσας, χάρη στην εναλλαγή μακρών και βραχέων φωνηέντων, διατηρείται στα τραγούδια μας με διαφορετική διάρκεια στις τονιζόμενες ή άτονες συλλαβές.