Διαφορετικό σύστημα

Πριν από πάνω από μισό αιώνα έζησα για 4 χρόνια στο Ενωμένο Βασίλειο εργαζόμενος στο σύστημα υγείας του, που τότε λειτουργούσε με ιδανικό τρόπο. Ήμουν απορροφημένος στη δουλειά μου που μου έδινε ικανοποίηση κι έτσι δεν κατάλαβα ποιο ήταν αυτό το σύστημα ούτε τι ήταν εκείνο που μου άρεσε στο σύστημα του κράτους που ζούσα. Πολλά χρόνια αργότερα πήγα στο Λονδίνο και συζήτησα με ένα ιθύνοντα του Υπουργείου Υγείας που μου εξήγησε αρκετά πράγματα. Στο μεταξύ είχα εντυπωσιαστεί από ποικίλα γεγονότα που είχα βιώσει και τον τρόπο που το σύστημά τους με αντιμετώπισε. Θα αναφερθώ σε μερικά.

Μάλλον αδέξιος οδηγός, είχα ένα σοβαρό ατύχημα. Βρέθηκα κατηγορούμενος για επικίνδυνη οδήγηση και για οδήγηση χωρίς άδεια. Ο δικηγόρος στον οποίον αποτάθηκα με ρώτησε: "Πώς θέλετε να κάνουμε την υπεράσπιση;" Μα γι΄ αυτό πήγα σ΄ αυτόν. Αν ήξερα, θα υπερασπιζόμουν μόνος τον εαυτό μου. "Θα σας ρωτήσει ο Πρόεδρος: αθώος ή ένοχος;", μου εξήγησε. "Αν πείτε αθώος, θα προσπαθήσω να αποδείξω την αθωότητά σας, αν πείτε ένοχος, θα προσπαθήσω να σας επιβληθεί η ελαφρότερη δυνατή ποινή. Άλλο το ένα, άλλο το άλλο". Αυτή ήταν η πρώτη μου έκπληξη. Εγώ, όχι ο τεχνοκράτης δικηγόρος, αποφάσιζε πώς να γίνει η υπεράσπισή μου. Αποφάσισα να δηλώσω ένοχος. Στο δικαστήριο με περίμενε η δεύτερη, μεγαλύτερη, έκπληξη. Ο εισαγγελέας είπε. "Πρώτη φορά βλέπω να δικάζεται κάποιος για οδήγηση χωρίς άδεια οδήγησης, ενώ έχει έξι, όχι μία, γνήσιες άδειες, αλλά καμιά σε ισχύ στο συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Έχει ο κατηγορούμενος Ελληνική άδεια που του επιτρέπει να οδηγεί στην Ελλάδα· διεθνή άδεια που του επιτρέπει να οδηγεί οπουδήποτε, αλλά έληξε πριν από τρεις εβδομάδες· και έχει προσωρινή Βρετανική άδεια που του επιτρέπει να οδηγεί αν ο συνοδηγός του έχει πλήρη άδεια. Συνοδηγός του ήταν όμως η γυναίκα του που έχει κι αυτή τις ίδιες ακριβώς άδειες. Στο σημείο που έγινε το ατύχημα έχομε καθημερινά πολλά ατυχήματα, καθώς είναι όλο απότομες επικίνδυνες στροφές. Μοιάζει να φταίει ο δρόμος μάλλον παρά οι οδηγοί". Μου επιβλήθηκε το κατώτερο δυνατό πρόστιμο, 3 λίρες και να γραφτεί στην άδειά μου η καταδίκη μου, ώστε σε υποτροπή να μου επιβληθεί αυστηρότερη ποινή. Σκοπός του εισαγγελέα δεν ήταν φαίνεται να με καταδικάσει ή να με σωφρονίσει με αυστηρή ποινή, αλλά να συμβάλει στην απονομή σωστής δικαιοσύνης και να προλάβει μελλοντική παράβαση.

Ως προς το σύστημα υγείας, μου εξηγήθηκε από τον ιθύνοντα του υπουργείου πως εφαρμόσθηκε όταν το ήθελαν η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών και των γιατρών. Οι πολίτες το ήθελαν, διότι θα είχαν δωρεάν φροντίδα και φάρμακα που είχαν αρχίσει να μην είναι απλές δρώγες (drugs), αλλά χημικά που κόστιζαν πολύ περισσότερο. Το τίμημα ήταν οι μακρές λίστες αναμονής, αλλά είχαν συνηθίσει από τον πόλεμο να στέκονται υπομονητικά στην ουρά για ψωμί. Γιατί όχι και για υγεία; Καθένας επέλεγε ένα γιατρό που αυτός θα τον κατεύθυνε σε ειδικό αν χρειαζόταν. Ο άρρωστος δεν αναρωτιόταν ποιος είναι ο ειδικός για να πάει σ΄ αυτόν για το παράξενο σύμπτωμα που είχε. Υποχρέωση του γιατρού 24 ώρες το 24ωρο, όλες τις μέρες το χρόνο. Έναντι αυτών είχε μια σχετικά μικρή αμοιβή, ίδια σε όλους, για τη συμμετοχή του στο σύστημα και ένα σεβαστό ποσό ανάλογα με τον αριθμό των πολιτών που τον ήθελαν για γιατρό τους, ανεξάρτητα από τον αριθμό επισκέψεων ή ιατρικών πράξεων που εκτελούσε. Για να μειώσει τις έκτακτες κλήσεις σε ακατάλληλες ώρες, εφάρμοζε τακτική παρακολούθηση των υγιών (πρόληψη). Οι ειδικοί επικοινωνούσαν γραπτά με τον προσωπικό γιατρό, όχι με τον ίδιο τον άρρωστο, ώστε να μπορούν να συνεννοηθούν στην τεχνοκρατική ορολογία της ιατρικής, που θα ήταν ενδεχόμενο να παρανοηθεί από τον αδαή άρρωστο.

Καλά, φακελάκια δεν υπήρχαν; Πόσο πειθαρχικοί ήταν τέλος πάντων αυτοί; πόσο διαφορετική στόφα από τους δικούς μας; Απόρησα. Μου εξήγησε. "Σε κάθε περιοχή εκλέγουν έναν επιθεωρητή που είναι ο διάμεσος μεταξύ γιατρών και υπουργείου. Τους ελέγχει και μεταφέρει τα αιτήματά τους στο υπουργείο". "Και πώς λειτουργεί;" απόρησα. Παράδειγμα. "Οι άρρωστοι παίρνουν μια συνταγή και πηγαίνουν στο φαρμακείο να εκτελεσθεί. Ο φαρμακοποιός υποβάλλει τακτικά τις συνταγές για να πληρωθεί. Στο Υπουργείο, μετά την άμεση πληρωμή των φαρμακοποιών, αναδιανέμουν τις συνταγές ανά γιατρό και υπολογίζεται το μέσο κόστος των συνταγών για τον καθένα. Αν κάποιος γράφει συνταγές με κόστος πάνω από 25% από το μέσο όρο επανειλημμένα, ελέγχεται από τον επιθεωρητή. Δεν αποκλείεται να είναι δικαιολογημένος, διότι π.χ. στο πελατολόγιό του έχει πολλούς ηλικιωμένους. Αν δεν υπάρχει δικαιολογία, του γίνονται συστάσεις". "Και συμμορφώνονται;" "Περίπου το ένα τρίτο ναι. Ένα άλλο τρίτο συμμορφώνεται, αλλά μετά από κάποιο διάστημα υποτροπιάζει και ο επιθεωρητής τον ξαναεπισκέπτεται. Και ένα τρίτο δεν συμμορφώνεται ποτέ". "Και τι κάνετε γι΄ αυτούς;" "Τίποτε! είναι πια τόσο λίγοι που δεν μας ενδιαφέρει. Η προσπάθεια να συμμορφώσουμε κι αυτούς τους λίγους θα κόστιζε περισσότερο!"

Με τα λίγα αυτά παραδείγματα, φαίνεται πως αυτό που ενδιαφέρει το σύστημά τους δεν είναι η σχολαστική εφαρμογή του αντίστοιχου νόμου, αλλά η ικανοποίηση των αιτίων για τα οποία έγινε ο νόμος. Τα ήθη και έθιμα των λαών αλλάζουν διαρκώς. Οι νόμοι έρχονται να κωδικοποιήσουν τις αλλαγές και να υποχρεώσουν το σύνολο των πολιτών να συμμορφώνεται αντίστοιχα. Όταν πληθύνουν οι παραβάσεις δεν επιβάλλονται αυστηρότερες ποινές, αλλά, μετά από σχετική μελέτη και συζήτηση, τροποποιείται ο νόμος. Κανένα εμπόδιο. Ούτε καν το σύνταγμα. Η magna carta ήταν το πρώτο σύνταγμα που εφαρμόστηκε στην ιστορία τον καιρό του Ιωάννη Ακτήμονα, αδελφού του Ριχάρδου Λεοντόκαρδου, για να περιορίσει τα δικαιώματά του. Κι από τότε, σύνταγμα δεν έχουν οι Βρετανοί, το δίκαιό τους είναι εθιμικό.

Φαίνεται πως υπάρχει αυστηρή εποπτεία, αλλά χωρίς βαριές ποινές, αρχίζοντας από απλή νουθεσία. Οι ποινές όμως γίνονται κλιμακωτά μεγαλύτερες στις υποτροπές. Στις ΗΠΑ οι φυλακές είναι πιο γεμάτες παρά οπουδήποτε αλλού, η παραβατικότητα είναι επίσης μεγαλύτερη. Είναι πολλοί οι κρατούμενοι λόγω αυξημένης εγκληματικότητας ή επειδή υπάρχουν πολλοί κρατούμενοι αυξάνονται τα εγκλήματα; Από μια άποψη, "το κάτεργο κάνει τον κατεργάρη" (V. Hugo) και η φυλακή είναι η Ανώτατη Σχολή Εγκλήματος. Η παρακολούθηση (π.χ. περισσότερες κάμερες στους δρόμους) είναι πιο σημαντική από την αυστηρότητα των ποινών. Είναι απίθανο να παρανομήσω χωρίς να γίνω αντιληπτός. Κι αυτό το ξέρω. Η γενίκευσή τους όμως θα έκανε την πολιτεία αστυνομικό κράτος. Θέλομε;