Το Σώμα μας

Σήμερα θα κάνω μάθημα. Πώς είναι το σώμα μας και πώς λειτουργεί σε υγεία και νόσο.

Φανταστείτε ένα σωλήνα. Έχει μια εξωτερική επιφάνεια και μια εσωτερική, μέσα στον αυλό. Το τοίχωμά του όμως δεν είναι συμπαγές, αλλά γεμάτο από ποικίλα όργανα. Κάπως έτσι είναι όλα τα πολυκύτταρα ζώα. Ένας σωλήνας που αρχίζει από το στόμα και καταλήγει στον πρωκτό. Τα δομικά στοιχεία του είναι τα κύτταρα. Αποτελείται ο άνθρωπος από 100 τρισεκατομμύριο κύτταρα περίπου. Αυτά ταξινομούνται σε ιστούς, όργανα και συστήματα. Οι ιστοί είναι εξειδικευμένοι για συγκεκριμένη λειτουργία. Ο επιθηλιακός καλύπτει τα τοιχώματα του "σωλήνα". Ο μυϊκός κινείται, συστέλλεται και διαστέλλεται. Ο ερειστικός στηρίζει το σώμα μας και τα ποικίλα μέρη του σώματος μεταξύ τους. Ο νευρικός μεταφέρει ερεθίσματα, διαταγές από το ένα μέρος στο άλλο. Πολλών ειδών κύτταρα απαρτίζουν ένα όργανο που κάνει συγκεκριμένη δουλειά, όπως το ήπαρ, η καρδιά, τα οστά μας κλπ. Πολλά όργανα που καθένα κάνει διαφορετικό έργο, αλλά όλα μαζί συμβάλλουν σε ένα ενιαίο σκοπό, είναι τα συστήματα, όπως το κυκλοφορικό, το πεπτικό, το αναπνευστικό κλπ. Τα κύτταρά μας γεννιόνται από άλλα παρόμοια κύτταρα, επιτελούν το έργο τους και ύστερα πεθαίνουν. Τα όργανα δεν παύουν να λειτουργούν, διότι άλλα κύτταρα μέσα τους γεννιόνται. Μοναδική εξαίρεση είναι τα νευρικά που (με ορισμένους περιορισμούς) δεν αναγεννιόνται, έτσι που ζουν περίπου όσο ζούμε και εμείς. Αξιοθαύμαστοι μηχανισμοί ανάδρασης εξασφαλίζουν ώστε όλο αυτό το σύνολο να λειτουργεί με ενιαίο τρόπο, με όλα τα στοιχεία του να συμπληρώνουν χωρίς να ανταγωνίζονται το ένα το άλλο. Αυτά στην υγεία.

Οι αρρώστιες οφείλονται σε τρεις κύριες αιτίες. Μια είναι ξένοι οργανισμοί που παραβιάζουν όλους τους φραγμούς, και τον επιθηλιακό καλυπτήριο ιστό, και εισάγονται μέσα μας. Ειδικοί μηχανισμοί που ανήκουν στον ερειστικό ιστό είναι ικανοί να ξεχωρίζουν τα δικά μας κύτταρα και να μην τα πειράζουν, από τους ξένους εισβολείς, που μπορεί να είναι ζωντανοί και να πολλαπλασιάζονται μέσα μας, ακόμη και αν είναι μικροσκοπικοί όπως τα μικρόβια και υπερμικροσκοπικοί, όπως οι ιοί. Οι αμυντικοί μας μηχανισμοί είναι δύο ειδών. Είναι κύτταρα που μπορούν να τρώνε τους ξένους ζωντανούς οργανισμούς, και ειδικές ουσίες, τα αντισώματα, που εξουδετερώνουν ποικίλες ξένες ουσίες. Η άμυνά μας όμως, όταν ενεργοποιηθεί, δεν είναι απόλυτα ειδική. Καταστρέφει όχι μόνο ξένους οργανισμούς, αλλά και δικούς μας. Είναι οι λοιμώξεις. Στην αρρώστια μπορεί να απειλείται η ζωή μας ή να υποφέρουμε ή και τα δυο. Η παρουσία ξένων οργανισμών που πολλαπλασιάζονται με εκπληκτική ταχύτητα μέσα μας, απειλεί την ύπαρξή μας. Υποφέρομε όμως από τη ζημιά που γίνεται μέσα μας, τόσο από τους ξένους, όσο και από την άμυνά μας. Οι ηλίθιοι οι εισβολείς δεν ξέρουν ότι αν εμείς πεθάνουμε θα πεθάνουν κι αυτοί. Δεν τους νοιάζει όμως, διότι κάποιοι από αυτούς θα έχουν ξεφύγει από το σώμα μας και με ποικίλα οχήματα θα έχουν περάσει σε άλλα σώματα.

Μια δεύτερη αιτία είναι ότι για ποικίλους, συχνά άγνωστους, λόγους, κάποια κύτταρα μέσα μας στασιάζουν. Καρκίνοι, σαρκώματα κλπ. Αρχίζουν να πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, αδιαφορώντας για τους γείτονές τους. Διασπείρονται σε όλο το σώμα μας, σαν άποικοι, στην άμεση γειτονιά τους, αλλά και μακριά, μεταφερόμενοι με τα ρευστά μέσα μας, αίμα και λέμφο, που ρέουν παντού. Ο πολλαπλασιασμός τους είναι τέτοιος που καταλαμβάνουν χώρο, ενώ τα κατάλοιπά τους είναι τοξικά, Καθώς εξαλλάσσονται από φυσικά κύτταρα, οι αμυντικοί μας μηχανισμοί δεν τα αναγνωρίζουν και αδρανούν. Η μόνη δυνατή ίαση είναι η έγκαιρη αφαίρεση του όγκου που έχουν σχηματίσει πριν γίνουν μεταστατικές αποικίες μακριά. Εξάλλου ξέρομε φάρμακα που εμποδίζουν τους υπέρμετρους πολλαπλασιασμούς, αλλά δεν υπάρχουν απόλυτα ειδικά που να εμποδίζουν την ανάπτυξη των καρκινικών, χωρίς να θίγουν τα φυσιολογικά κύτταρά μας.

Μια τρίτη αιτία είναι όταν τα αμυντικά μας συστήματα στασιάζουν. Για όχι συνήθως γνωστούς λόγους, αρχίζουν να ενεργοποιούνται και να καταστρέφουν τους δικούς μας ιστούς, χωρίς να έχει υπάρξει εισβολή ξένου οργανισμού. Ανοσολογικά νοσήματα. Η αντιμετώπισή τους γίνεται με ουσίες που αναστέλλουν τη λειτουργία της άμυνάς μας, αλλά αυτό σημαίνει πως ταυτόχρονα γινόμαστε ευάλωτοι σε ξένους εισβολείς. Η κατάσταση είναι συχνά μοιραία.

Περιττό να πω πως περιγράφω την υγιή και νοσηρή κατάσταση μιας πολιτείας. Κανονικά επιβιώνει με συμπληρωματική, όχι ίδια ούτε άνιση, λειτουργία των ποικίλων μερών της. Η πολιτεία έχει αναπτύξει τους αμυντικούς της μηχανισμούς, στρατό και αστυνομία, ενώ συντονίζεται από μια πολύπλοκη εξουσία, που πρέπει να εξασφαλίζει ισότητα και δυνατότητα συμπληρωματικής λειτουργίας των πολιτών της. Αυτή η αρμονική λειτουργία της πολιτείας μπορεί να διαταραχτεί από ξένους εισβολείς. Τότε τους αντιμετωπίζει ο στρατός. Όπως είναι αναμενόμενο, ο στρατός στην προσπάθειά του να εξουδετερώσει τον εισβολέα μπορεί να κάνει σοβαρές ζημιές στην ίδια του την πατρίδα, ανατινάσσοντας γέφυρες, απορροφώντας υπερβολικό μέρος της οικονομίας κλπ. Μπορεί επίσης να διαταράσσεται η υγιής κοινωνίας, όταν μια ομάδα πολιτών της στασιάζει. Μια διαλυτική ιδέα διαδίδεται, εμπνέει όλο και μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, που αρχίζει να διεκδικεί για τον εαυτό της το μονοπώλιο της εξουσίας. Έτσι καταλήγομε στη δικτατορία ή στην οχλοκρατία. Εναντίον της ενεργεί κυρίως η αστυνομία. Και είναι δύσκολο να πιστοποιηθεί η στασιαστική στάση κάποιων, κατά τα άλλα νόμιμων, πολιτών, ενώ οποιαδήποτε αστυνομική υπερβολή κάνει την πολιτεία ολόκληρη να υποφέρει (αστυνομικό κράτος). Η αποφυγή τέτοιου ενδεχομένου επιτυγχάνεται όταν η κοινωνία ταυτιστεί με την πολιτεία. Στην ιδανική περίπτωση, τη δημοκρατία, όλοι οι πολίτες μετέχουν εκ περιτροπής στην εξουσία, με κλήρωση και περιορισμένη θητεία, με εξαίρεση βέβαια των πολιτειακών λειτουργιών όπου απαιτούνται εξειδικευμένες ικανότητες, όπως είναι η κυβέρνηση, οι δικαστές των αστικών και διοικητικών υποθέσεων. Ο τρίτος τρόπος που διαταράσσεται μια πολιτεία είναι όταν στασιάζουν οι αμυντικοί μηχανισμοί της, ο στρατός συνηθέστερα ή η αστυνομία. Καταλήγομε σε δικτατορία, όπου η άμυνα της χώρας στρέφεται κατά των πολιτών της, αφήνοντάς την έκθετη στις ξένες επιβουλές. Κάτι τέτοιο βιώσαμε π.χ. πριν από μισό αιώνα, όταν μια στρατιωτική χούντα κατέλαβε τη χώρα, κυνήγησε αλύπητα τους νομοταγείς πολίτες και την άφησε απροστάτευτη όταν ξένοι εισβολείς κατέλαβαν ένα κομμάτι από τον εθνικό μας χώρο, στην Κύπρο.

Συχνά έχω περιγράψει ότι οι νόμοι που ισχύουν σε ένα σύστημα με τη μορφή σχέσεων μεταξύ των στοιχείων του ισχύουν ίδιοι και σε άλλα, όπου τα στοιχεία που τα αποτελούν είναι διαφορετικά. Οι σχέσεις μεταξύ τους παραμένουν ίδιες.