ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Η αδυσώπητη φυσική πορεία από την τάξη στην αταξία (εντροπία), δεν είναι ευθεία, αυξομειώνεται. Οι δονήσεις που δημιουργούνται μπορούν να αμβλύνονται, αν ένα μέρος της περίσσειας ενέργειας στη φάση της αύξησης αποθηκεύεται και γυρίζει πίσω στη φάση της μείωσης. Αυτό κάνει η ελαστικότητα. Ο άνθρωπος, όπως όλα τα ζώα, άλλοτε βρίσκει τροφή άφθονη που περισσεύει και άλλοτε δεν βρίσκει. Ο άνθρωπος όμως, έχει "ελαστικότητα", θησαυρίζει τροφή, βιολογική ενέργεια δηλαδή, για τις φάσεις που θα πεινάει και δεν βρίσκει τροφή.

Δεν λύνεται το πρόβλημά του όμως. Η αδυσώπητη πορεία από την τάξη στην αταξία φθείρει τα αποθηκευμένα. Τα τρόφιμα μουχλιάζουν. Ο σκώρος τρώει τα ρούχα. Το χρυσάφι χάνει την αξία του· ό,τι αγοράζεις σήμερα με 10 γραμμάρια χρυσού δεν θα το αγοράζεις αύριο, διότι ο μοιραίος πληθωρισμός ακριβαίνει διαρκώς τα αγαθά που χρειάζεσαι. Και τι κάνομε τότε; Ευτυχώς βρήκαμε τη λύση. Μεταβάλλαμε το θησαυρό σε κεφάλαιο. Δηλαδή ανακαλύψαμε τον τρόπο τα αποθηκευμένα να πολλαπλασιάζονται. Το κοπάδι που εκτρέφομε αυξάνεται, καθώς εκλεκτικά τρώμε κυρίως τα αρσενικά, ενώ τα λίγα αρσενικά που μένουν αρκούν για να γονιμοποιούν το πλήθος των θηλυκών. Ένα μέρος από τους εδώδιμους σπόρους, αντί να τους φάμε για να χορτάσουμε ή να τους αποθηκεύουμε στο κελάρι μας, για όταν πεινάσουμε, τους φυτεύομε κι αυτοί πεθαίνουν κι ανασταίνονται σα νέα φυτά που γεννούν νέους καρπούς. Σ΄ αυτό το θαύμα προστίθεται και η ανταλλαγή. Ένα μέρος από το περίσσευμά μας το ανταλλάσομε με το περίσσευμα άλλων που έχουν ό,τι εμείς θέλομε, ενώ τους λείπει ό,τι εμείς έχομε. Όμως το χρήμα που ανταλλάσσεται με οτιδήποτε, αντί να το φυλάμε σ΄ ένα σεντούκι για να μην χαθεί, τίκτει κι αυτό τόκο, όπως το κεφάλαιο, τα κεφάλια των ζώων, τίκτουν ζώα. Τώρα μοιάζει να λύσαμε οριστικά το πρόβλημά μας.

Κι όμως όχι. Η δημιουργία κεφαλαίου έφερε τη βία. Οι πεινασμένοι, μπροστά σε ένα θησαυρό φαγώσιμων αγαθών ή και από απλό φθόνο, αντί για άλλη προσπάθεια, προσπαθούν να σφετερισθούν το κεφάλαιο όσων μόχθησαν και νήστεψαν για να τον συγκεντρώσουν. Βρίσκονται σε ένδεια όμως. Κι αυτό δεν μπορεί κανένας να το αγνοήσει. Οι κάτοχοι του κεφαλαίου αντίστοιχα σχηματίζουν ομάδες αμυντικής βίας. Κάποιος, ο "βασιλιάς"», αναλαβαίνει το συντονισμό και τη λειτουργία αυτών των ομάδων. Πολύ ισχυρός άνθρωπος. Με εξουσία.

Κι όμως τα προβλήματα δεν τέλειωσαν. Η διατήρηση ενός τέτοιου σχήματος απαιτεί μόχθο και τακτική εναλλαγή φάσεων νηστείας και θυσίας, λιτότητας και κατανάλωσης θα λέγαμε σήμερα. Την ευθύνη για τη διατήρηση της εσωτερικής τάξης στην πρωτόγονη κοινωνία την αναλαβαίνει ένας άλλος ισχυρός άνθρωπος, ο "ιερέας"». Αυτός είναι εκείνος που θα τελέσει τη θυσία μόνο σε συγκεκριμένο χρόνο. Αυτός θα επιβλέπει ώστε όταν κάποτε, θα έλθει η αδυσώπητη φθορά των κεφαλαιούχων, ο θάνατός τους, δεν θα σκορπίσει το κεφάλαιό τους. Αυτός ελέγχει τα "μυστήρια", τους γάμους, αν επιτρέπονται, π.χ. αντιμετωπίζοντας την αιμομιξία, αυτός διεξάγει την είσοδο των νέων στην κοινωνία με διαδικασίες όπως η βάπτιση στους Χριστιανούς, η περιτομή σε Εβραίους και Μουσουλμάνους, τα αμφιδρόμια στους αρχαίους Έλληνες. Αυτός βεβαιώνει ότι κάποιος αποχώρησε από την κοινωνία με την κηδεία. Με όλες αυτές τις δικαιοδοσίες, χωρίς άμεση βία, ο ιερέας γίνεται ένα πρόσωπο τόσο ισχυρό όσο και ο βασιλιάς. Όλες αυτές οι διαδικασίες, κατά μυστήριο τρόπο αλλάζουν την κοινωνική ταυτότητα κάθε μέλους της κοινωνίας. Ανάμεσα σ΄ αυτές είναι και η περιοδική επιβεβαίωση της συμμετοχής στην κοινωνία, όπως είναι η "μετάληψη", αλλά και η έκτακτη έξωση από την κοινωνία κάποιου ακραία απείθαρχου που με τις πράξεις του προσπαθεί να ανατρέψει τους κανόνες, με τον "αφορισμό". Η καθολική αποδοκιμασία τότε, χωρίς άμεση βία, όπως θα έκανε ο βασιλιάς, τον εξουδετερώνει. Κανένας δεν του πουλά αγαθά, κανένας δεν αγοράζει την παραγωγή ή τις υπηρεσίες του, κανένας δεν του ανοίγει τις πόρτες του σπιτιού του, κανένας δεν του μιλάει. Και ο άνθρωπος δε ζει έξω από την κοινωνία. Έξω από αυτήν είναι είτε θεός ή θηρίο (Αριστοτέλης).

Τα προβλήματα δεν λύθηκαν όμως. Με όλα τα παραπάνω, η κοινωνία "προοδεύει", δηλαδή ανακαλύπτει ολοένα ευκολότερους τρόπους για να ικανοποιεί τις ανάγκες των μελών της πιο άκοπα, με λιγότερη χειρωνακτική προσπάθεια. Τίποτε δεν γίνεται χωρίς κόστος. Αυτή την πρόοδο την πληρώνει με ολοένα μεγαλύτερους περιορισμούς της ελευθερίας του. Ελπίζει ο άνθρωπος πως έχοντας εξασφαλίσει τις σωματικές του ανάγκες, θα είναι πιο ελεύθερος να κάνει ό,τι θέλει. Όμως, ακριβώς με κομμάτι αυτής της ελευθερίας του πληρώνει για να εξασφαλίζεται η ικανοποίηση των αναγκών του. Και η προσδοκώμενη ευδαιμονία του εξανεμίζεται.

Λύθηκαν όμως τουλάχιστον έτσι τα υλικά προβλήματα της ανθρωπότητας; Δε φαίνεται να πετύχαμε το επιθυμητό. Ναι, παράγομε πια τόσα αγαθά, που μας αρκούν για να ζούμε και περισσεύουν. Ναι, αλλά αυτά, από τον αδυσώπητο νόμο της εντροπίας, φθείρονται. "Μὴ θησαυρίζετε ὑμῖν θησαυροὺς ἐπὶ τῆς γῆς, ὅπου σὴς καὶ βρῶσις ἀφανίζει, καὶ ὅπου κλέπται διορύσσουσι καὶ κλέπτουσι" (Ματθαίος). Αλλά και μετά τη χρήση τους, τι τα κάνομε τα απορρίμματα; Ως πρόσφατα, αναλάβαινε η απέραντη, νομίζαμε, φύση να τα ανακυκλώσει και να τα ξανακάνει χρήσιμα. Ήδη όμως παράγονται με τέτοιους ρυθμούς, που δε δίνομε το χρόνο στη φύση να κάνει τη δουλειά της. Και αυτά, η κοπριά μας, τα τοξικά απόβλητα του μόχθου μας, αρχίζουν να πλημμυρίζουν τον πλανήτη μας· όχι μόνο τις στεριές, αλλά και τις θάλασσες και τον αέρα. Παράλληλα, η φύλαξη των αγαθών μας απαιτεί διαρκώς διογκούμενη βία. Τα μέσα της βίας που διατίθενται και έχουν αποθηκευθεί είναι τόσα ήδη που μπορούν σχεδόν στιγμιαία να αφανίσουν όχι μόνο την ανθρωπότητα, αλλά και όλη τη ζωή πάνω στον πλανήτη. Κι όμως αυξανόμαστε και πληθυνόμαστε, η απόδειξη ότι έχομε "επιτύχει" να κυριεύσουμε τη γη. Και έρχεται το τίμημα. Ο συνωστισμός μας φέρνει πανδημίες. Το να ζούμε όλοι μαζί μας δυναμώνει, μας διευκολύνει να συμπληρώνουμε ο ένας τον άλλο, αλλά διευκολύνει και τα ποικίλα "μιάσματα", μικρόβια, ιούς κλπ, να αυξάνονται και πληθύνονται κι αυτά μεταφερόμενα από τον καθένα στο διπλανό του.

Όσα περιέγραψα συντελούνται με διαρκώς επιταχυνόμενο ρυθμό. Η ολέθρια κατάληξη είναι ορατή στο εγγύς μέλλον, ίσως στα παιδιά ή τα εγγόνια μας. Ο αυτοπεριορισμός μας, συντονισμένος από μια άρχουσα τάξη που θα αναγκάζεται να σκέφτεται το σύνολο και όχι τον εαυτό της, είναι η μόνη ελπίδα για φρενάρισμα στην ολίσθηση.