Ευγονία

Σε μια γυναίκα ωριμάζουν σε όλη της τη ζωή περίπου 500 ωάρια. Σε έναν άντρα ωριμάζουν πολλά δισεκατομμύρια σπερματοζωάρια. Κανένα σπερματοζωάριο δεν είναι ακριβώς ίδιο με ένα άλλο. Ένα όμως θα γονιμοποιήσει κάποιο ωάριο και ποιο θα είναι αυτό το ένα είναι καθαρά ζήτημα τύχης. Μπορούμε να επέμβουμε στην τύχη; Και θέλομε;

Ξέρομε πια πολλά για τις ιδιότητες του μωρού που θα γεννηθεί όσο είναι ακόμη μέσα στη μήτρα. Ξέρομε αν θα είναι αγόρι ή κορίτσι ή αν θα γεννηθεί με κάποια αναπηρία, π.χ. μογγολοειδή ιδιωτεία. Και μπορούμε να διακόψουμε τη γέννηση ενός παιδιού πριν γεννηθεί και ζήσει μια ζωή εγγυημένα δυστυχισμένη. Όμως το θέλομε; Ένας πατέρας αλκοολικός και συφιλιδικός γκάστρωσε τη γυναίκα του. Εκείνη, με τα χαρακτηριστικά που είχε ο άντρας της σκέφτηκε να κάνει έκτρωση. Τελικά δεν έκανε. Δεν ξέρω αν έφταιγε το οινόπνευμα ή η σύφιλη, πάντως το παιδί γεννήθηκε στιγματισμένο. Όταν θα ενηλικιωνόταν, θα έχανε την ακοή του. Έκανε καλά η μάνα του που επέτρεψε την ολοκλήρωση της εγκυμοσύνης; Η ιστορία είναι πραγματική. Το παιδί ονομαζόταν Μπετόβεν (Ludwig van Beethoven).

Πλησιάζομε να γίνουμε σχεδόν παντοδύναμοι. Σε λίγο θα μπορούμε όχι μόνο να διαγιγνώσκουμε τις ιδιότητες του παιδιού που θα γεννηθεί, αλλά και να επηρεάζουμε την δομή της κληρονομικότητάς του. Να προδιαγράφουμε επομένως τα πλαίσια μέσα στα οποία το παιδί μας, με την αγωγή που θα πάρει θα αναπτυχθεί. Θα μπορούμε έτσι να διαμορφώσουμε Σωκράτες, Αλεξάνδρους, Αϊνστάιν, Νταβίντσι κλπ, ό,τι θέλομε. Ο γονιός θα προετοιμάζει το παιδί του να γίνει ό,τι αυτός, ο γονιός, θέλει. "Να το δεις όπως θέλεις!", ευχόμαστε συχνά στους γονείς των νεογέννητων. Είναι ηθικά παραδεκτή η ευχή;

Η δική μου απάντηση είναι αρνητική. Εύχομαι το παιδί να γίνει όπως θέλει αυτό, όχι όπως θέλουν οι γονείς του. Αν οι γονείς του προδιέγραψαν με τις γενετικές παρεμβάσεις να γεννήσουν ένα παιδί που θα γίνει ψηλός, ευκίνητος, εύρωστος, προορισμένος για σπουδαίος μπασκετμπολίστας, αλλά αυτό μεγαλώνοντας αποφασίσει πως θέλει να γίνει ζωγράφος, τι κληρονομικές προδιαγραφές θα έχει;

Υπάρχουν άπειρα ηθικά διλήμματα πάνω στο θέμα. Αν υποθέσουμε πως το πλήθος των ανθρώπων με ποικίλες ευγονικές μεθόδους κάνουν παιδιά με υπεράνθρωπες ικανότητες, αλλά εγώ δεν θέλω να επεμβαίνω στο έργο του Θεού, κάνοντας επεμβάσεις στο DNA του παιδιού μου, το τέκνο μου, όταν γεννηθεί, θα υστερεί των άλλων παιδιών.

Ο υπεράνθρωπος που ονειρευόταν ο Νίτσε (Friedrich Nietzsche ) έχει ήδη επιτευχθεί με περιβαλλοντικές επεμβάσεις (δίαιτα, παιδεία, άσκηση κλπ), ως ένα βαθμό ελεγχόμενες. Η νέα γενιά είναι πάνω από 10 πόντους ψηλότερη παρά πριν από ένα αιώνα, στους Ολυμπιακούς αγώνες κάθε χρόνο έχομε υπέρβαση των παλιότερων επιδόσεων, οι πνευματικές ικανότητες είναι εκπληκτικές συγκρινόμενες με των προηγουμένων.

Το βασικό πρόβλημα για επεμβάσεις στην κληρονομικότητα είναι ότι δεν ξέρομε πραγματικά πώς πρέπει να είναι ο νέος άνθρωπος, αν υπάρξει. Ένας πολύ έξυπνος μπορεί να χρησιμοποιήσει την ευφυΐα του όχι για καλό, αλλά για κακό της ανθρωπότητας. Η αρετή και η κακία δεν είναι κληρονομικές. Κανένας δεν γεννιέται κακός ούτε καλός. Μπορεί κάποιος να γεννιέται προικισμένος με ισχυρό μυοσκελετικό σύστημα. Μπορεί με υψηλό δείκτη ευφυΐας, δηλαδή να μαθαίνει ευκολότερα, δημιουργώντας ευκολότερα εξαρτημένα αντανακλαστικά, αν και δεν είναι βέβαιο. Μπορεί να γεννιέται με κάποια καλλιτεχνικά, μουσικά, εικαστικά κλπ ταλέντα, που αναδεικνύονται μόνο αν προσπαθήσει έντονα, αν και η κληρονομικότητα του ταλέντου δεν είναι ούτε αυτή βέβαιη. Οπωσδήποτε όμως κανένας δεν γεννιέται με συγκεκριμένη συμπεριφορά. Αυτή, στα πλαίσια των κληρονομικών δυνατοτήτων καθενός μαθαίνεται, δεν μεταφέρεται παθητικά από γονιό σε τέκνο.

Θα μπορούσε κάποιος να ισχυρισθεί πως η δημιουργία υπερανθρώπου με επεμβάσεις στην κληρονομικότητα θα μπορούσε να ανταγωνισθεί τη ραγδαία ανερχόμενη τεχνητή νοημοσύνη. Δεν είναι έτσι όμως. Ο υπεράνθρωπος είναι ενδεχόμενο να χρησιμοποιήσει την τεχνητή νοημοσύνη προς όφελός του και σε βάρος του μεγάλου πλήθους των υπόλοιπων ανθρώπων. Ένας τέτοιος δικτάτορας θα είναι πέρα από ό,τι μπορεί να βάλει ο νους του ανθρώπου. Ακόμα κι αν είχαμε την ικανότητα να επέμβουμε γενετικά έτσι που να αυξηθεί η παραγωγή των "ορμονών της ευτυχίας", κάνοντας τον άνθρωπο να συμπεριφέρεται ήρεμα σα να έχει πάρει lexotanil, ο παράγοντας τύχη όταν συναντάται ένα από τα δισεκατομμύρια τα σπερματοζωάρια με ένα ωάριο είναι τέτοιος που είναι αδύνατο να προβλεφθεί τι άλλες παράλληλες ιδιότητες θα έχει το προγραμματισμένο άτομο, πόσο άγιος ή τέρας θα γίνει.

Στο μεταξύ η επιστήμη προχωρά ακάθεκτη και μαζί μ΄ αυτήν οι δυνατότητες του ανθρώπινου είδους. Ο νόμος του Μέρφυ (Edward Murphy) λέει πως οτιδήποτε μπορεί να πάει στραβά θα πάει στραβά. Απλώς δεν ξέρομε πότε ακριβώς. Επεκτείνοντάς τον, μπορούμε να πούμε πως οι επεμβάσεις στην κληρονομικότητα, όταν γίνουν εφικτές, θα εφαρμοσθούν. Είναι όμως γενικά απευκταίες, αλλά όχι πάντα. Αν π.χ. ένα παιδί γεννιέται με κληρονομική νόσο του αίματος όπως η θαλασσαιμία και άλλες, και μπορούμε να τροποποιήσουμε το DNA του μέσα στη μήτρα, εγώ τουλάχιστον θα το ευχόμουν να γίνει. Μπορεί από αυτόν τον άνθρωπο να προκύψει ένας ήρωας ή ένας άγιος, ένας ευεργέτης της ανθρωπότητας. Απαιτείται επομένως παγκόσμια επαγρύπνηση για το πώς θα χρησιμοποιηθούν τέτοιες ανθρώπινες επινοήσεις. Πριν από μερικές δεκαετίες είχαμε το φαινόμενο της Ντόλη (Dolly), του προβάτου που παράχθηκε χωρίς γονιμοποίηση, με κλωνοποίηση ενός σωματικού κυττάρου άλλου γονικού προβάτου. Η Ντόλη ήταν ακριβές αντίγραφο του γονικού προβάτου, με το οποίο έμοιαζε όπως δυο μονοωογενή δίδυμα. Φυσικά, καθώς μεγάλωνε, υφίστατο ποικίλες αλλαγές, λόγω διαφορετικών περιβαλλοντικών επιδράσεων. Τελικά πέθανε από καρκίνο που δεν τον είχε πάθει το πρόβατο κλωνοδότης. Τότε παρουσιάστηκαν παρόμοια ηθικά προβλήματα από το φόβο μήπως κλωνοποιηθούν και άνθρωποι. Ως τώρα δεν έχει υπάρξει κλωνοποίηση ανθρώπου. Το ενδεχόμενο από έναν ευφυέστατο άνθρωπο που έχει ευεργετήσει την ανθρωπότητα να παραχθεί ένας εξίσου ευφυής άνθρωπος που θα χρησιμοποιήσει την ευφυΐα του για ίδιο όφελος σε βάρος της ανθρωπότητας δεν μπορεί να αποκλεισθεί. Δεν έχει γίνει, αλλά ο νόμος Μάρφυ καραδοκεί. Χρειάζεται παγκόσμια επαγρύπνηση για τέτοια εφιαλτικά ενδεχόμενα που δεν είναι απλά σενάρια επιστημονικής φαντασίας.

Η τύχη είναι υπερανθρώπινη, όπως είναι και ο Θεός. Και είναι, αντίστοιχα παντοδύναμη. Μόνο μια βούληση που ελέγχεται από τη συνολική ανθρωπότητα, όπως με κληρωμένους στην τύχη κληρωμένους εκπροσώπους της, είναι ηθικά και επιστημονικά παραδεκτό να επεμβαίνει στην τυχαία εξέλιξη, διότι και η τυχαία κλήρωση βουλευτών διέπεται από τους ίδιους ηθικούς νόμους.