Χρειάζονται

Συναυλία. Σχεδόν 100 όργανα έπαιζαν μια θεία μουσική. Κάποιοι κινούσαν ένα δοξάρι πάνω σε χορδές, άλλοι φυσούσαν σε πνευστά όργανα, υπήρχαν και εκείνοι που έκρουαν τύμπανα. Ένας όμως κουνούσε τα χέρια του χωρίς να παράγει ήχο. Καλά, τι προσφέρει στο μουσικό θαύμα ο μαέστρος; Κι όμως ο κόσμος αναφέρει το όνομά του διευθυντή της ορχήστρας, όχι τα ονόματα εκείνων που παράγουν τη μουσική.

Στις φοβερές μάχες του ο Μέγας Αλέξανδρος προχωρούσε μπροστά και τον ακολουθούσαν οι άλλοι. Μερικές φορές μάλιστα πληγώθηκε στη μάχη και μια φορά παρά λίγο να σκοτωθεί, αλλά τον προστάτεψε ένας στρατηγός του. Οι σύγχρονοι στρατηγοί κάθονται σε κάποιο γραφείο και δίνουν διαταγές. Αυτό περίπου έκανε και ο Κολοκοτρώνης που στεκόταν απόμερα, παρακολουθούσε την εξέλιξη των μαχών και έδινε τις διαταγές του. Ούτε που γρατζουνίσθηκε ο ήρωας στην επανάσταση. Ο Μάρκος Μπότσαρης όμως και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος ήταν μπροστάρηδες στις μάχες. Καλά, άλλοι σκοτώνουν ή σκοτώνονται στον πόλεμο. Οι στρατηγοί τι χρειάζονται;

Τα πάντα αποτελούνται από στοιχεία. Όμως το άθροισμα των στοιχείων δεν αποτελούν το όλο. Το όλο αποτελείται από τα στοιχεία διευθετημένα με ορισμένη τάξη. Οι σχέσεις ανάμεσα στα στοιχεία είναι εξίσου σημαντικές όσο και η υφή του καθενός τους. Man ist, was man isst (ο άνθρωπος εστί ό,τι εσθίει) έλεγαν οι χυδαίοι υλιστές. Και, φυσικά, είχαν λάθος. Μπορεί να τρώει ο παμφάγος άνθρωπος ό,τι το γουρούνι, αλλά γουρούνι δεν είναι. Γίνεται επεξεργασία των στοιχείων που τρώμε, ανασύνταξή τους και τοποθέτησή τους στο χώρο κατά ένα μοναδικό τρόπο, όπως ορίζει το αρχιτεκτονικό σχέδιο που ενυπάρχει μέσα μας από τη στιγμή της σύλληψής μας. Και προκύπτει τα ερώτημα: Ποιος και πώς ορίζει αυτή την τάξη;

Για το Σύμπαν δεν ξέρομε. Οι πιστοί απαντούν ο Θεός. Αφού κάθε τι δημιουργείται, και το Σύμπαν πρέπει να δημιουργήθηκε. Ναι, αλλά αν είναι έτσι, το Θεό ποιος τον δημιούργησε; Και το ερώτημα δεν αναμένεται να έχει κάποτε μιαν αναντίρρητη απάντηση. Στην καθημερινή ζωή μας όμως οι άνθρωποι όλοι είναι μικροί ή μεγαλύτεροι δημιουργοί. Διευθετούμε το περιβάλλον μας σύμφωνα με ένα σχέδιο που είτε κάποιος μας το υπαγόρευσε ή όπως εμείς ή ίδιοι το εμπνευσθήκαμε.

Και πώς δημιουργήθηκε το Σύμπαν; Ισχυρίζονται σήμερα οι επιστήμονες ότι αυτό έγινε πριν από 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Μέσα σε μια απειροελάχιστη, αλλά όχι μηδενική, στιγμή που διάρκεσε 10−43 δευτερόλεπτα σχηματίσθηκαν οι 4 βασικές δυνάμεις, ηλεκτρομαγνητική, ισχυρή πυρηνική, ασθενής πυρηνική και βαρύτητας. Φυσικά αυτά είναι υποθέσεις που είναι αδύνατο να επαληθευτούν, καθώς κανένας μας δεν ζούσε τότε να δει τι έγινε. Οπωσδήποτε μπορούμε με μεγάλη αβεβαιότητα να κάνουμε υποθέσεις για το πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος. Σε μια ατέλειωτη πορεία από την υψηλότερη δυνατή θερμοκρασία ο κόσμος ψύχεται προς το απόλυτο μηδέν, που, με τα γνωστά, μπορούμε να το πλησιάσουμε πολύ κοντά, αλλά όχι να το φτάσουμε. Σ΄ αυτή την πορεία τα στοιχεία της φύσης κινούνται αέναα, και τυχαία συναντιόνται το ένα με το άλλο και σχηματίζουν μια νέα οντότητα. Την επόμενη στιγμή θα διασπασθούν, αλλά αυτό δεν γίνεται, διότι το σύνορο της οντότητας με το περιβάλλον της την προστατεύει για λίγο. Η ένωση στοιχείων για ν΄ αποτελέσουν ένα μόρφωμα διευκολύνεται από την τυχαία παρουσία ενός καταλύτη. Ο καταλύτης διευκολύνει την ένωση στοιχείων χωρίς να μετέχει στο τελικό αποτέλεσμα, π.χ. η παρουσία λευκοχρύσου διευκολύνει την ένωση υδρογόνου με οξυγόνο για να σχηματισθεί νερό. Ο καταλύτης είναι ένας μεσίτης που δεν μετέχει στο τελικό αποτέλεσμα. Μπορεί πάλι να τύχει ένα μόρφωμα που σχηματίζεται μ΄ αυτό τον τρόπο να έχει καταλυτικές ιδιότητες, έτσι που διευκολύνει την ένωση άλλων στοιχείων για τη δημιουργία νέων, πιο πολύπλοκων μορφωμάτων. Εξέλιξη, Δημιουργία. Στην πορεία που περιγράψαμε είναι δυνατό κάποια στιγμή, πάντα τυχαία, στον απέραντα διαθέσιμο χρόνο, ένα μόρφωμα που σχηματίσθηκε τυχαία και έχει καταλυτικές ιδιότητες, να καταλύει τη δημιουργία μορφωμάτων ίδιων μ΄ αυτό. Απ΄ αυτό το σημείο κι έπειτα, η δημιουργία αυτοενισχύεται, επιταχύνεται δίνοντας την εντύπωση πως δεν προχωρεί τυχαία. Τέτοια «μορφώματα» που αποτελούν καταλύτες για την αυτοδημιουργία τους είναι π.χ. τα μόρια του δεσοξυριβονουκλεϊνικού οξέος, του γνωστού DNA. Και η πορεία προς τη ζωή και τον άνθρωπο είναι πια προδιαγραμμένη.

Τέτοιοι καταλύτες είναι οι ηγέτες. Είτε μιλάμε για καλλιτεχνικούς, σαν τους μεγάλους μαέστρους και μάστορες των εικαστικών τεχνών, είτε για επιστημονικούς, ιδρυτές νέων θεωριών, είτε για πολιτικούς που αλλάζουν την πορεία του κόσμου. Όπως οι καταλύτες, έτσι και οι κάθε είδους ηγέτες δεν φαίνεται να είναι απαραίτητοι. Κι όμως επηρεάζουν την πορεία των πραγμάτων. Αυτή θα μπορούσε να συνεχίζεται χωρίς αυτούς, αλλά σε άπειρο, απροσδιόριστο χρόνο. Το κάνουν επιβάλλοντας μια τάξη που υπηρετεί κάποιο σκοπό. Σκοπό σχηματίζουν μόνο τα νοήμονα όντα. Τα μη νοήμονα ενεργούν στη βάση μιας αλυσίδας υποχρεώσεων, όπως είναι τα αντανακλαστικά τους, η οποία, επειδή έχει αρχή και τέλος, μοιάζει να έχει σκοπό, αλλά αυτός ο σκοπός τους έχει επιβληθεί απέξω, από αόρατες δυνάμεις, όπως η τυχαιότητα που περιέγραψα παραπάνω ή, αν είστε πιστοί, ο Θεός. Οι άνθρωποι σχηματίζομε μόνοι το σκοπό μας. Κανένας δεν ξέρει τους σκοπούς του διπλανού του. Υπάρχουν όμως κάποιοι, που δεν ξέρω πόσο από ένα εκγενετής ταλέντο ή από παιδεία, τυχαία ή σκόπιμη, μπορούν σα να οσμίζονται τους σκοπούς που είναι κοινοί για το μεγάλο πλήθος και τους προβάλλουν. Το πλήθος τότε τους ακολουθεί, διότι αναγνωρίζει μέσα σ΄ αυτούς τις ίδιες τις δικές του επιθυμίες. Οι κοινωνικές συνθήκες αναγκάζουν να αναδειχθούν οι μεγάλοι ηγέτες, καλοί ή κακοί. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ανέδειξε ηγέτες όπως ο Χίτλερ A. Hitler), ο Τσώρτσιλ (W. Churchil), ο Στάλιν (И. Ста́лин), ο Ρούζβελτ (F. Roosevelt)  και άλλοι. Θα ήταν άραγε αυτοί μεγάλοι ηγέτες, αν δεν είχε υπάρξει ο πόλεμος; Θα ήταν μεγάλος μαέστρος ο Δ. Μητρόπουλος, αν δεν υπήρχαν σπουδαίες ορχήστρες; Χωρίς να μπορεί κάποιος να είναι βέβαιος, ίσως ισχύουν και τα δύο, σε άλλοτε άλλο βαθμό. Σπουδαίες προσωπικότητες διαμορφώνουν την πορεία του μέλλοντος, αλλά και σπουδαίες ανάγκες αναδεικνύουν εκείνες τις προσωπικότητες που χρειάζονται για να πορευθεί ο κόσμος. Ο ηγέτης, έστω κι αν δεν είναι απαραίτητος, προδιαγράφει συγκεκριμένη πορεία. Όσο πιο σύμφωνος με το γενικό πνεύμα είναι, τόσο πιο αποτελεσματική θα είναι η επίδοση του συνόλου. Όπως, κάποιος με σπουδαίες ηγετικές ικανότητες θα οδηγήσει στον όλεθρο, αν δεν συναινεί με την περιρρέουσα βούληση.