«Τα παιδιά να μεγαλώνουν μακριά από στερεότυπα»

Το δικαίωμα όλων των παιδιών να μεγαλώνουν χωρίς διακρίσεις και προσβολές, καθώς και η συμβολή των γονέων και των σχολικών κοινοτήτων στην προάσπισή του, ήταν το θέμα της ενημερωτικής ομιλίας του Βοηθού Συνηγόρου του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού, Γιώργου Μόσχου στο Δημοτικό Σχολείο Ποσειδωνίας.

Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε την περασμένη Παρασκευή στην αίθουσα εκδηλώσεων του σχολείου με πρωτοβουλία του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων.

Γονείς και εκπαιδευτικοί είχαν την ευκαιρία να θέσουν τους προβληματισμούς τους τόσο στον κ. Μόσχο, όσο και στην ειδική επιστήμονα στον Κύκλο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του Συνηγόρου του Πολίτη, κ. Μαρία Βουτσίνου και να συζητήσουν μαζί τους το πώς μπορούν οι ενήλικοι να συμβάλουν στη βελτίωση την καθημερινότητας των παιδιών και συμπράξουν ατομικά και συλλογικά στην προστασία των δικαιωμάτων τους.

Με αφορμή την επίσκεψή του στο σχολείο της Σύρου, ο κ. Μόσχος, ο οποίος ασκεί τα καθήκοντά του, εδώ και 14 χρόνια, μίλησε στην «Κοινή Γνώμη» για το έργο του Συνηγόρου του Παιδιού, αλλά και στην ευθύνη της οικογένειας και του σχολείου για τη διαμόρφωση των σημερινών και μελλοντικών ενεργών του τόπου μας.

Δεδομένου ότι το σχολείο αποτελεί μια μικρογραφία της κοινωνίας, στην οποία πολλές φορές το διαφορετικό- σε ποικίλα επίπεδα- τυγχάνει  αποδοκιμασίας, ακόμα και αποκλεισμού από μικρές ή και μεγαλύτερες ομάδες, ποια η σημασία διασφάλισης και υπεράσπισης των δικαιωμάτων των μαθητών οι οποίοι εκπαιδεύονται και διαμορφώνονται σε μελλοντικούς ενεργούς πολίτες;

«Είναι πάρα πολύ σημαντικό τα παιδιά να μαθαίνουν από μικρή ηλικία να υπερασπίζονται τα δικαιώματά τους και να σέβονται τα δικαιώματα των άλλων. Οι Συνήγοροι του Παιδιού σε όλη την Ευρώπη -και στην χώρα μας από το 2003 που εντάχθηκε ο θεσμός αυτός στην ανεξάρτητη αρχή «Συνήγορος του Πολίτη»- επισημαίνουν προς τις κυβερνήσεις ότι τα παιδιά χρειάζεται να μαθαίνουν την έννοια των δικαιωμάτων από την πρώτη στιγμή που μπαίνουν στο σχολείο, να διδάσκονται με βιωματικό τρόπο το πως θα υπερασπίζονται τον εαυτό τους, πως δεν θα συμμετέχουν σε πρακτικές που προσβάλλουν ή προκαλούν πόνο και δυσφορία σε άλλα παιδιά και πως θα ενεργοποιούνται δείχνοντας αλληλεγγύη σε όποιο παιδί πάσχει ή θυματοποιείται. Να μπαίνουν στη θέση των άλλων και να επιλύουν τις διαφωνίες και τις συγκρούσεις τους με ειρηνικό τρόπο. Αν τα παιδιά μάθουν να είναι σωστοί πολίτες από σήμερα με αίσθημα ευθύνης, τότε μεγαλώνοντας προφανώς θα γίνουν σωστότεροι ενεργοί ενήλικοι πολίτες».

Ποιοι είναι οι τρόποι αντιμετώπισης των διακρίσεων και προσβολών που μπορεί να δεχθεί ένα παιδί και σε τι βαθμό μπορούν να συνδράμουν οι γονείς και οι σχολικές κοινότητες στη σταδιακή εξάλειψη αυτού του φαινομένου, δεδομένου ότι ο εκφοβισμός και δη ο σχολικός εκφοβισμός (bullying) έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια.

«Επισημαίνω διαρκώς ότι το πιο κρίσιμο είναι τα παιδιά σε κάθε σχολική τάξη να μάθουν να λειτουργούν ως ομάδα που επικοινωνεί και συνεργάζεται διαρκώς. Από τις πρώτες τάξεις του σχολείου μέχρι τις τελευταίες είναι σκόπιμο να γίνεται τακτικά «συμβούλιο τάξης» ή συνέλευση, όπως θέλει να το ονομάσει κανείς, που τα παιδιά κάθονται γύρω γύρω, βλέπουν και ακούν ο ένας / η μία τον άλλο / την άλλη, μοιράζονται όλα το λόγο και προσπαθούν μαζί να καταλάβουν, με την βοήθεια των εκπαιδευτικών τους, γιατί και πως η βία, οι διακρίσεις και οι προσβολές δεν πρέπει να είναι αποδεκτές στην καθημερινότητά τους. Χρειάζεται να μάθουν να συμφωνούν κοινούς κανόνες αλλά και τρόπους αντίδρασης όταν κάτι δεν γίνεται σωστά και μετά να είναι τα ίδια τα παιδιά που αποφασίζουν πως θα αντιδράσουν σε λάθος συμπεριφορές. Επίσης να μπορούν να ακούν και να σέβονται κάθε διαφορετική φωνή, ακόμη και αν τους είναι καινούρια ή παράξενα τα ερεθίσματα αυτά, μια και πλέον ζούμε σε ένα πολυπολιτισμικό κοινωνικό περιβάλλον. Για να γίνουν όλα αυτά βέβαια, χρειάζεται οι εκπαιδευτικοί να επιμορφωθούν και να λάβουν υποστήριξη και εποπτεία. Το σχολείο δεν είναι μόνο για διδασκαλία μαθημάτων και για να βγαίνει η σχολική ύλη, θα έλεγα είναι κατά κύριο λόγο ένας κοινωνικός χώρος που τα παιδιά θα πρέπει να μάθουν και να ενισχύονται να συνυπάρχουν, προσπαθώντας το καθένα να εξελίξει τις ικανότητες και τις γνώσεις του. Ως προς τους γονείς είναι πολύ σημαντικό να είναι πολύ προσεκτικοί στις επικοινωνίες με τα παιδιά τους. Όπως τόνισαν και τα παιδιά της ΣΤ Δημοτικού κατά τη διάρκεια της συζήτησης μου μαζί τους στο δημοτικό σχολείο της Ποσειδωνίας, οι γονείς πρέπει να μάθουν να ακούν προσεκτικά τα παιδιά τους, να τα καταλαβαίνουν, να δείχνουν ψυχραιμία σε όσα ακούν από αυτά και να αναζητούν λύσεις στα προβλήματα μαζί τους και όχι δημιουργώντας εντάσεις που μπορούν να δυσκολέψουν τα πράγματα περισσότερο για αυτά».

Επικρατεί κοινώς η άποψη ότι «το παιδί είναι σφουγγάρι» και απορροφά αυτά τα οποία ακούει ή βλέπει στο σπίτι και στο στενό περιβάλλον του με αποτέλεσμα να τα μιμείται και στην καθημερινότητά του. Κατά πόσο είναι εφικτό να αποτραπεί αυτό και το παιδί να αποκτήσει ένα προσωπικό κριτήριο για τη δομή της κοινωνίας, όταν μεγαλώνει σε ένα πλαίσιο με συγκεκριμένες πεποιθήσεις ή και πολιτικές ιδεολογίες;

«Η αλήθεια είναι ότι το παιδί διαπαιδαγωγείται κατά κύριο λόγο στην οικογένεια, όπου αποκτά τις πρώτες αξίες και αντιλήψεις για τον κόσμο και βέβαια αντιγράφει πολλά από τα πρότυπα των γονέων του και άλλων προσώπων με τα οποία συνοικεί. Και όσο η οικογένεια είναι προσκολλημένη σε στερεότυπα, αναχρονιστικές πεποιθήσεις και ανελαστικές ιδεολογίες, που διαχωρίζουν και περιορίζουν, και δεν είναι ανοικτή και διαθέσιμη στην ποικιλότητα και στην ελεύθερη σκέψη και αλληλεπίδραση, τα παιδιά δεν είναι εύκολο να ξεφύγουν από ένα τέτοιο τρόπο σκέψης και λειτουργίας. Ωστόσο πιστεύω πολύ στην δουλειά που μπορεί να γίνεται από το σχολείο και τους εκπαιδευτικούς, κυρίως ως προς τη βιωματική ενίσχυση της άσκησης του δικαιώματος των παιδιών να είναι ο / η εαυτός τους, να παίρνουν – συμμετέχουν σε αποφάσεις και να συνδιαμορφώνουν τις ζωές τους. Αν σεβαστούμε και ενισχύσουμε την προσωπικότητα του παιδιού και τη σταδιακή αυτονόμησή της, μπορούμε να δούμε εξαιρετικά βήματα στην κατεύθυνση της εγκατάλειψης στερεοτύπων και της ανάπτυξης νέων δυναμικών που βασίζονται στο ενδιαφέρον για τη ζωή, την επικοινωνία, τη δημιουργικότητα και την εύρυθμη συνύπαρξη όλων, ανεξάρτητα από τις διαφορές τους».  

Πρόσφατα ενημερωθήκαμε για την αντίδραση Συλλόγων Γονέων και Κηδεμόνων της Αττικής για διαφημιστικό σποτ μεγάλης επιχείρησης στην τηλεόραση, το οποίο προβάλλει ένα ζευγάρι του ίδιου φύλου. Κατά πόσο η τακτική ενός γονέα, που προτιμά να κρατήσει μακριά το παιδί του από τη σημερινή πραγματικότητα ή και να του την αποκρύψει, τον βοηθάει να διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα;

«Οι σύλλογοι γονέων και κηδεμόνων θα πρέπει κατά κύριο λόγο να προάγουν την συνύπαρξη όλων των μελών των εκπαιδευτικών κοινοτήτων και να υποστηρίζουν θετικές δράσεις που βοηθούν να υπάρχουν καλύτερες σχέσεις στα σχολεία. Δυστυχώς στις μέρες μας βλέπει κανένας πολλούς γονείς ατομικά ή συλλογικά να προχωρούν σε ενέργειες που οδηγούν σε διαχωρισμούς και ρήξεις. Ίσως αυτό γίνεται για λόγους φόβων ή άμυνας, επειδή έτσι νομίζουν ότι υπερασπίζονται και προστατεύουν τα δικαιώματα των παιδιών τους που δήθεν απειλούνται από την παρουσία προσφύγων, παιδιών με διαφορετική καταγωγή, θρησκεία, αντιλήψεις, άλλο σεξουαλικό προσανατολισμό ή ειδικά χαρακτηριστικά που τους κάνουν να διαφέρουν. Ως κοινωνία χρειάζεται να δουλέψουμε εντατικά για να εξηγήσουμε σε αυτούς τους γονείς ότι με αυτό τον τρόπο δεν ενεργούν για το συμφέρον και τα δικαιώματα των παιδιών τους αλλά σε βάρος τους. Τα παιδιά σήμερα δικαιούνται, σύμφωνα και με το νόμο, να μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα που προάγουν την συμπερίληψη, τη σύνθεση και την αλληλεπίδραση, με κύρια εργαλεία την επικοινωνία, την αλληλοκατανόηση και τη συμφωνία».

Σε μία μικρή τοπική κοινωνία, όπου οι άνθρωποι γνωρίζονται μεταξύ τους και έχουν μία πιο προσωπική σχέση, με αποτέλεσμα να αποσιωπιούνται κάποιες φορές γεγονότα και καταστάσεις είναι εύκολο να λυθούν τα προβλήματα που ενδεχομένως αντιμετωπίζουν παιδιά στη ζωή τους και πώς μπορεί να παρέμβει πρακτικά και ουσιαστικά ο Συνήγορος του παιδιού;

«Ο Συνήγορος όλα αυτά τα χρόνια εργάζεται στην κατεύθυνση της υποστήριξης των δικαιωμάτων των παιδιών, που όπως είπα και πριν έχουν ανάγκη και δικαίωμα να μεγαλώνουν χωρίς βία, διακρίσεις και προσβολές. Παλεύουμε για να ανοίξουν περισσότερο οι δρόμοι στη νέα γενιά για υγιείς σχέσεις,  μη ανοχή σε συμπεριφορές που προκαλούν πόνο και στεναχώρια και παρέμβαση σε κάθε περίπτωση παραβίασης δικαιωμάτων των ανηλίκων. Όταν όμως κάποιος διστάζει να καταγγείλει στις αρχές μη αποδεκτές ενέργειες σε βάρος παιδιών, για να μην «βρει τον μπελά του», υπάρχει δυνατότητα να απευθυνθεί στο Συνήγορο και να ζητήσει την διαμεσολαβητική παρέμβασή μας με διατήρηση του απόρρητου των στοιχείων του έναντι τρίτων. Τα παιδιά επίσης μπορούν να μας απευθύνουν ερωτήματα μέσω ειδικής φόρμας που έχουμε στο site μας (www.0-18.gr/rotao). Όμως θα τονίσω και πάλι, το πιο σημαντικό από όλα για τα παιδιά είναι στο σχολείο τους να μπορούν να αναπτύσσουν σχέσεις εμπιστοσύνης με εκπαιδευτικούς και συμμαθητές τους, ώστε κάθε κακοποίηση ή βλαπτική πρακτική να μπορεί να γίνει αντικείμενο προσεκτικής επεξεργασίας και παρέμβασης, από τα κατάλληλα κατά περίπτωση πρόσωπα».