«Η αλλαγή είναι αναπόσπαστο κομμάτι της επιβίωσης»

«Εξαρτήσεις υπάρχουν πολλές, όλες όμως είναι δευτερογενείς. Ο πρωτογενής εθισμός είναι ο εθισμός σε μια ζωή χωρίς νόημα».

Η παραπάνω αρχή, διατυπωμένη και εκπεφρασμένη από τον πρωτοπόρο Έλληνα ψυχίατρο – ψυχοθεραπευτή Γιώργο Βασιλείου, διαπνέει τα προγράμματα του Κέντρου Πρόληψης «Θησέας Κυκλάδων», που λειτουργεί στις Κυκλάδες εδώ και 21 χρόνια. Ως εκ τούτου, οι παρεμβάσεις του δεν εστιάζουν στην ίδια τη χρήση και τους κινδύνους από αυτή, αλλά επικεντρώνονται κυρίως στις αιτίες του προβλήματος της εξάρτησης, επιδιώκοντας την προαγωγή της γενικότερης ψυχοκοινωνικής υγείας των νέων, μέσω μιας αμιγούς εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Ο «Θησέας Κυκλάδων» αποτελεί Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία και χρόνια και ιδρύθηκε το Δεκέμβριο του 1998, στο πλαίσιο ενός προγράμματος ανάπτυξης Κέντρων Πρόληψης σε όλη την Ελλάδα, από τον Οργανισμό Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και φορείς της τοπικής κοινότητας. Η χρηματοδότηση της λειτουργίας του πραγματοποιείται από τα Υπουργεία Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (50%) και Εσωτερικών Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης (50%), ενώ ο Ο.ΚΑ.ΝΑ έχει την επιστημονική ευθύνη και εποπτεία του έργου του.

Το Κέντρο Πρόληψης στελεχώνεται από επταμελή επιστημονική ομάδα, που μοιράζεται μεταξύ της έδρας του στη Σύρο και των παραρτημάτων του στην Πάρο και στη Σαντορίνη.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών και της Παράνομης Διακίνησής τους (26 Ιουνίου), η Επιστημονικά Υπεύθυνη του «Θησέα Κυκλάδων», Αναστασία Προκοπίου μίλησε στην «Κοινή Γνώμη» για το συμβουλευτικό και υποστηρικτικό έργο του Κέντρου Πρόληψης, αλλά και για την ανάγκη της ομαλής μετάβασης στις διαδεχόμενες κοινωνικές αλλαγές, που δοκιμάζουν τον άνθρωπο και τον καλούν να αποκτήσει ισχυρότερες άμυνες και νέους ορίζοντες σκέψης για την επιβίωσή του.

Ποιοι οι βασικοί πυλώνες στους οποίους εστιάζουν οι δράσεις του «Θησέα»;

«Οι παρεμβάσεις του Κέντρου Πρόληψης απευθύνονται κυρίως στην οικογένεια (Ευαισθητοποίηση/ Εκπαίδευση γονέων, παρεμβάσεις σε παιδιά και εφήβους, συμβουλευτική) και στο σχολείο (Ομάδες ενδυνάμωσης εκπαιδευτικών, ατομική συμβουλευτική, παρεμβάσεις σε σχολικές μονάδες με στόχο την ενίσχυση της λειτουργικότητας του σχολείου και τη δημιουργία καλού κλίματος στη σχολική καθημερινότητα, προγράμματα συναισθηματικής και κοινωνικής ανάπτυξης στους μαθητές), ως τα δύο κατεξοχήν συστήματα που σχετίζονται με το μεγάλωμα του νέου ανθρώπου. Επιπλέον, ο Θησέας» παρέχει συμβουλευτική σε ζητήματα εξαρτήσεων και δρα στην ευρύτερη κοινότητα με στόχο την ευαισθητοποίηση της σε κοινωνικά ζητήματα, τη δικτύωση υπηρεσιών και φορέων κλπ. Σημαντικό μέρος της δουλειάς του τα τελευταία χρόνια αποτέλεσε και εξακολουθεί να αποτελεί η ενθάρρυνση και στήριξη ανθρώπινων δικτύων και κοινοτήτων με ενεργό και δημιουργική παρουσία στις τοπικές κοινότητες».

Οι έννοιες της αλλαγής και των μεταβάσεων έχουν κεντρική θέση στη φιλοσοφία σας.

«Ακριβώς. Η οικογένεια και το σχολείο -οι δύο βασικοί κοινωνικοποιητικοί φορείς- βρίσκονται εδώ και χρόνια σε μεγάλη δοκιμασία, καθώς η γρήγορη και άρρυθμη εξέλιξη της σημερινής κοινωνίας από την αγροτική πραγματικότητα στη βιομηχανική και μεταβιομηχανική,  ως τη σύγχρονη εποχή της τεχνολογίας, έφερε κρίση στις κοινωνικές δομές και αξίες. Με το πέρασμα από την αγροτική πραγματικότητα στην βιομηχανική και μεταβιομηχανική περάσαμε από ένα κόσμο σχετικά ‘’σταθερό και προβλέψιμο’’ σ’ έναν κόσμο που αλλάζει γρήγορα και που ταυτόχρονα γίνεται όλο και πιο απρόβλεπτος, αβέβαιος και μπερδεμένος. Σε αυτόν τον κόσμο έπαψαν σταδιακά να υπάρχουν σταθερά και κοινά αποδεκτά σημεία αναφοράς (κοινό σύστημα αξιών, κανόνων, ρόλων και συμπεριφορών). Ταυτόχρονα, ο σύγχρονος άνθρωπος εκτός από πολλές εναλλακτικές επιλογές και δυνατότητες, μπορεί για πρώτη φορά να διεκδικεί καλύτερη ποιότητα στη ζωή του, έχοντας, σε μεγαλύτερο βαθμό συγκριτικά με το παρελθόν, εξασφαλίσει την επιβίωση του. Οι νέες συνθήκες όμως, δημιουργούν νέες ανάγκες για το σύγχρονο άνθρωπο και υπαγορεύουν τον επαναπροσδιορισμό των στόχων, των αξιών του «ζειν», των δομών, των τρόπων προσέγγισης και των ρόλων, ειδικότερα του γονιού και του εκπαιδευτικού.

Τα άλματα της κοινωνίας στον χρόνο και τα νέα δεδομένα που «ξεπηδούν» στο πέρασμα των ετών καθιστούν πιο επιτακτική την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό των ρόλων;

«Η διαπαιδαγώγηση των παιδιών και ο γονικός ρόλος υπήρξαν πάντοτε συνυφασμένα με τις εκάστοτε οικονομικό-κοινωνικό-πολιτισμικές συνθήκες. Διερευνώντας τα χαρακτηριστικά και τις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε εποχής, από την παραδοσιακή κοινωνία, στην αστική και την μεταμοντέρνα, που μεταβάλλουν, διαμορφώνουν, υπαγορεύουν κάθε φορά τους στόχους και τους τρόπους εκπαίδευσης των παιδιών και κατά συνέπεια το ρόλο του γονιού, ο γονιός μπορεί να αναγνωρίσει τις αιτίες της εσωτερικής του σύγχυσης και να κατανοήσει τις δυσκολίες του ως ζήτημα κοινωνικό και όχι προσωπικό. Η λειτουργία του ταυτόχρονα με στόχους και εργαλεία που ανήκουν σε παλιότερες εποχές στη συναλλαγή του με το παιδί είναι που δυσκολεύει. Για παράδειγμα ‘’το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο’’ σήμερα είναι βία ή και κακοποίηση. Το ‘’Όταν τρώμε δε μιλάμε και το στόμα μας κοιτάμε’’ σήμερα έχει αντικατασταθεί από οικειότητα μεταξύ των μελών της οικογένειας και πολλές κουβέντες στο τραπέζι. Όσο περισσότερο ενήμερος γίνεται ο γονιός και όσο περισσότερο ξεκαθαρίζει τον προσανατολισμό του και εμπλουτίζει τα εργαλεία του, τόσο πιο αποτελεσματικός γίνεται στον ρόλο του και στο στόχο μεγαλώματος που ανταποκρίνεται στη σημερινή πραγματικότητα.

Αντίστοιχη διαδρομή έχει να κάνει και ο εκπαιδευτικός επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σύμφωνα με τις νέες παιδαγωγικές ανάγκες που αναδύονται στη σημερινή κοινωνική πραγματικότητα Οι δράσεις του Κ.Π. παρέχουν το πλαίσιο όπου οι εκπαιδευτικοί μπορούν να επεξεργαστούν και να επαναπροσδιορίσουν τον παιδαγωγικό τους ρόλο πάνω σε καινούριους στόχους και προσεγγίσεις, ενώ ταυτόχρονα η συναλλαγή με τον ομότιμο στο πλαίσιο μιας λειτουργικής ομάδας λειτουργεί ενδυναμωτικά και ενθαρρύνει την  επανανοηματοδότηση της δουλειάς τους και της ευθύνης που ενέχει».

Ποιες οι διαφορές στον τρόπο θέασης, προσέγγισης και αντιμετώπισης των αλλαγών μεταξύ παιδιών και ενηλίκων; Ποια είναι τα κατάλληλα εφόδια για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των νέων ανθρώπων;

«Οι έννοιες της αλλαγής και της μετάβασης διατρέχουν και τις παρεμβάσεις σε παιδιά/μαθητές, εφήβους και νέους, καθώς αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του μεγαλώματος, της ζωής και της επιβίωσης. Κάθε ζωντανό σύστημα χρειάζεται να αλλάζει για να επιβιώσει, η στασιμότητα είναι συνώνυμη με το θάνατό του. Η επιτυχία με την οποία ο άνθρωπος περνάει από τη μια αναπτυξιακή φάση στην άλλη, από τη μια σχολική βαθμίδα στην άλλη και γενικότερα από τις διαφορετικές φάσεις μεγαλώματος καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την ικανότητά του να αυτοδιαχειρίζεται τη ζωή του με ευθύνη και ικανοποίηση. Η υποστήριξη των νέων ανθρώπων σε αυτήν την προσπάθεια αποτελεί βασικό σκοπό του Κ.Π. Με την εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης και αγωγής υγείας, εντός και εκτός σχολικού πλαισίου, δίνεται η δυνατότητα στα παιδιά, στους εφήβους, στους νέους να επεξεργάζονται το μεγάλωμά τους, να καλλιεργούν δεξιότητες και να αξιοποιούν δυνάμεις, αποθέματα, υποστηρικτικά πλαίσια για την επιτυχή τους μετάβαση από τη μια φάση στην άλλη. Παράλληλα, ο γονιός και ο εκπαιδευτικός, αλλά και το σχολείο ως σύστημα ενθαρρύνονται να λειτουργήσουν υποστηρικτικά.

Τέλος, η αποδυνάμωση της Κοινότητας της αγροτικής εποχής και η σημερινή οργάνωση της κοινωνίας έχουν στερήσει από τα άτομα τις ευκαιρίες να συμμετέχουν σε ποικίλες ομαδικές διεργασίες με ουσιαστικό τρόπο, πράγμα που στην παραδοσιακά δομημένη κοινότητα ενός χωριού ήταν δεδομένο. Οι γειτονιές, οι πλατείες έχουν χαθεί και μαζί τους και τα ενδιάμεσα υποστηρικτικά συστήματα που εξασφαλίζουν στον άνθρωπο τη δυνατότητα της αυτορρύθμισης. Με αποτέλεσμα να στρέφεται για βοήθεια στον εαυτό του, στον ειδικό, στο δημοσιογράφο κλπ. Σε αυτήν λοιπόν την πραγματικότητα η πρόληψη μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο, δίνοντας δυνατότητες και ευκαιρίες για την δημιουργία πλαισίων αυτορρύθμισης και επεξεργασίας του μεγαλώματος του ανθρώπου,  σύγχρονων δηλαδή γειτονιών μέσα από την δημιουργία σταθερών κοινοτήτων/ομάδων  γονιών, εκπαιδευτικών, νέων με διάρκεια στο χρόνο και αξιοποιώντας όλες τις δυνατότητες που μας προσφέρει η τεχνολογία. Η εμπειρία μας δείχνει ότι αυτές οι ομάδες αποτελούν ζωτική ανάγκη των ανθρώπων και για αυτό φροντίζουν να τις διατηρούν ζωντανές ακόμη και πολύ μετά το τέλος της εκπαίδευσης στο Κ.Π. Ομάδες που για 10 χρόνια έγραφαν και εξέδιδαν το περιοδικό για γονείς «Φιλοστοργία», ομάδες που οργάνωσαν στη συνέχεια συλλόγους γυναικών, ομάδες που επικοινωνούν καθημερινά μέσω Viber, που συναντιούνται πολλά χρόνια μετά… Επιπλέον, η πρόσφατη εμπειρία των διαδικτυακών εργαστηρίων με γονείς και εκπαιδευτικούς από όλα τα νησιά, από την Ανάφη έως της Κέα προσθέτει νέες δυνατότητες για ακόμη και διαδικτυακές γειτονιές. Επιπρόσθετα, τέτοια αυτορρυθμιστικά πλαίσια θα ενισχύσουν την κοινωνική συνοχή που έχει πληγεί από την οικονομικό - κοινωνική κρίση που πέρασε η χώρα μας τα τελευταία χρόνια και θα περιορίσουν την κοινωνική περιθωριοποίηση ευάλωτων ατόμων και ομάδων.

Η δημιουργία δικτύων συνεργασίας μεταξύ διαφορετικών τομέων και υπηρεσιών, με στόχο την αύξηση των δυνατοτήτων της κοινότητας ώστε να αναλάβει αυτή δυναμικά την ανάπτυξη συνθηκών που είναι απαραίτητες για την προάσπιση και προαγωγή της υγείας, αλλά και να διαχειριστούν την πολυπλοκότητα των σημερινών κοινωνικών προβλημάτων, έχει πάντα ιδιαίτερη σημασία για το Κέντρο Πρόληψης».

Η συνθήκη της πανδημίας αποτέλεσε μια πρωτόγνωρη κατάσταση σε παγκόσμιο επίπεδο, «ξύνοντας» υπάρχουσες πληγές και «ανοίγοντας», ταυτόχρονα νέες. Ποια είναι τα «απόνερα» που προκάλεσε στο κομμάτι της ψυχοσυναισθηματικής υποστήριξης;

«Οι δυσκολίες που δημιούργησε η πανδημία στη δική μας δουλειά, ουσιαστικά συνοψίζονται στα εξής: Αδυναμία πρόσβασης στο μαθητικό πληθυσμό για την υλοποίηση δράσεων ευαισθητοποίησης σε θέματα εθισμών. Διακοπή των εν εξελίξει προγραμμάτων αγωγής υγείας στα σχολεία, λόγω της αδυναμίας λειτουργίας της σχολικής τάξης-ομάδας σε συγκεκριμένο πλαίσιο και των ήδη πολλών δυσκολιών που ο εκπαιδευτικός είχε να διαχειριστεί στην -σε προτεραιότητα-εκπαιδευτική διαδικασία. Αδυναμία να λειτουργήσουν οι ομάδες γονέων, εκπαιδευτικών και γενικότερα να πραγματοποιηθούν συναντήσεις, ομιλίες, εργαστήρια, καθώς και δράσεις μεγαλύτερου εύρους πχ Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ για παιδιά και νέους κλπ. Αδυναμία μετακίνησης για την υλοποίηση δράσεων σε άλλα νησιά.

Από την άλλη, δημιούργησε συνθήκες αξιοποίησης της τεχνολογίας που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά και ενισχυτικά στις υπάρχουσες δράσεις, με την παροχή υπηρεσιών στα μικρά νησιά, αλλά και μέσω της δυνατότητας διασύνδεσης ομάδων και ατόμων από διαφορετικά νησιά… όταν επιστρέψουμε στην κανονικότητα».

Ποιες οι αλλαγές που επήλθαν στον τρόπο δράσης του «Θησέα» κατά τη διάρκεια της προηγούμενης περιόδου;

«Το Κέντρο Πρόληψης με συνέπεια στη φιλοσοφία, την επιστημολογία και τη διαδρομή του, συνέχισε τις, εν εξελίξει, ομάδες γονέων, εφήβων και νέων διαδικτυακά, τροποποιώντας και προσαρμόζοντας το περιεχόμενο και τη μεθοδολογία στις νέες ανάγκες. Φρόντισε και υποστήριξε ομάδες και συνεργάτες, αλλά και την ευρύτερη κοινότητα, με χρήσιμες πληροφορίες και παραγόμενο υλικό, μέσα από συνεχείς αναρτήσεις στην ιστοσελίδα του και στα ΜΚΔ και προσέφερε ψυχολογική υποστήριξη στους πολίτες των Κυκλάδων. Επιπλέον, οργάνωσε εργαστήρια αναστοχασμού με γονείς από την Αμοργό, Αντίπαρο,  Κέα, Μύκονο, Νάξο, Πάρο, Σαντορίνη, Σίφνο, Σίκινο και Τήνο, καθώς και εργαστήρια με τη συμμετοχή εκπαιδευτικών 56 σχολείων από 15 νησιά του νομού, από την Ανάφη έως την Κέα και την Άνδρο,  για την ανάδειξη της σημασίας του κλεισίματος και του αποχαιρετισμού και το σχεδιασμό θετικών εμπειριών αποχαιρετισμού της φετινής ιδιαίτερης  σχολικής χρονιάς. Τέλος, στην ιστοσελίδα του υπάρχει διαθέσιμη μια ψηφιακή συνομιλία με θέμα «Μαθαίνω να ζω σε συνθήκες που αλλάζουν», που πραγματεύεται το θέμα των αλλαγών και των μεταβάσεων και την ανάπτυξη δεξιοτήτων προσαρμογής σε αυτές.

Συνοπτικά θα μπορούσε κανείς να πει πως σκοπός του Κ.Π. είναι η προαγωγή της ψυχοκοινωνικής υγείας παιδιών, εφήβων και νέων κι αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την εκπαίδευση και την ενδυνάμωση των ιδίων, αλλά κυρίως των ρόλων και των συστημάτων που σχετίζονται με το μεγάλωμά τους (γονιός, δάσκαλος – οικογένεια σχολείο), καθώς και μέσα από τη λειτουργία κοινοτήτων ομοτίμων (γονιών, εκπαιδευτικών, νέων, εφήβων, παιδιών) που λειτουργούν ως ενδιάμεσα υποστηρικτικά συστήματα στην απαιτητική διεργασία του μεγαλώματος».