Η Κομοτηνή προσπαθεί να σώσει το κάστρο που κατέστρεψε το ‘50

Διονύσης Βοργιάς

Στα μέσα του 20ου αιώνα, περί του 1950, η Κομοτηνή αποφάσισε ότι ένα ιστορικό μνημείο είναι υποδεέστερο σε σύγκριση με έναν αστικό δρόμο. Έτσι λοιπόν, κατεδαφίστηκαν τμήματα του κάστρου, προκειμένου να διαμορφωθεί δρόμος. Με τα χρόνια διαμορφώθηκε η σημερινή οδός Σοφούλη, η οποία εν πολλοίς διέρχεται εντός του βυζαντινού φρουρίου Κομοτηνής «κόβοντάς» το στη μέση.

Το 1970, τότε με αφορμή ασφαλτόστρωσης της οδού Σοφούλη (που τις περασμένες δεκαετίες ήταν στρωμένη με κυβόλιθους), ήρθε ξανά για λίγο στο «φως» ο θαμμένος ορθογώνιος πύργος που μέχρι και σήμερα βρίσκεται κάτω από την άσφαλτο, περίπου μεταξύ του Μητροπολιτικού Ναού της Παναγίας και της Λέσχης Κομοτηναίων. Το ’70 η απόφαση ήταν ειλημμένη. Οι σύγχρονες ανάγκες της πόλης επέβαλαν τη δημιουργία ενός αστικού δρόμου, δύο ρευμάτων και πλήρους κυκλοφορίας.

Πενήντα χρόνια αργότερα, φτάνοντας στο σήμερα, τα θεμέλια του τείχους ήρθαν ξανά στην επιφάνεια και μαζί τους ήρθε στην «επιφάνεια» η διαχρονική συζήτηση για το τι κάνει η Κομοτηνή προκειμένου να αναδείξει ό, τι έχει μείνει από το τείχος της. Η φετινή επανεμφάνιση του «θαμμένου» τμήματος έγινε λόγω των εργασιών ανάπλασης της οδού Σοφούλη στο πλαίσιο της ανάπλασης του ιστορικού κέντρου Κομοτηνής.

Η επανεμφάνιση σχολιάστηκε ως «ανακάλυψη» από τους μη γνωρίζοντες, αλλά η ιστορία είχε ήδη γραφτεί: προ 70 ετών η Κομοτηνή επέλεξε να καταστρέψει μέρος του πολιτισμού της.

Restart για το κάστρο

Στο σήμερα ξανά, οι άνθρωποι της πόλης φαίνεται να έχουν αντιληφθεί πως και για λόγους βιώσιμης αστικής ανάπτυξης και για λόγους αισθητικής και για λόγους τουρισμού και για λόγους σεβασμού κι ανάδειξης της ιστορίας, το κάστρο πρέπει να αναδειχθεί ξανά. Έτσι λοιπόν, το 2017 ξεκίνησε ένα σύνθετο έργο με τίτλο «Ολοκληρωμένες δράσεις ανάδειξης και προσβασιμότητας του Βυζαντινού Κάστρου Κομοτηνής», το οποίο υλοποιεί η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ροδόπης με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ της Περιφέρειας ΑΜΘ.

Το έργο «δένει» με το έργο που υλοποιεί ο Δήμος Κομοτηνής, επίσης με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, κι αφορά στην ανάπλαση του ιστορικού κέντρου Κομοτηνής. Η πρώτη φάση του έργου περιλαμβάνει ανάπλαση των οδών Ν. Γρηγορά και Σωκράτους (που έχουν ολοκληρωθεί) και της οδού Σοφούλη (που μήνες τώρα το έργο βρίσκεται σε εξέλιξη και καθυστέρησε το διάστημα του lockdown). Η δεύτερη φάση του έργου, που αναμένεται να ξεκινήσει τους επόμενους μήνες, περιλαμβάνει τη δημιουργία περιπατητικής διαδρομής που θα ξεκινάει πίσω από τη Λέσχη Κομοτηναίων και θα καταλήγει σχεδόν στην πλατεία Αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου.

Τα κατά τόπους έργα σε Τσανάκλειο (σχεδόν ολοκληρώθηκε), Μητροπολιτικό Ναό (τελούνται εργασίες), Μητροπολιτικό Μέγαρο (τελούνται εργασίες), κτίριο Βυζαντινής Μουσικής (αναμένεται να τελεστούν εργασίες), Εκκλησιαστικό Μουσείο-Ιμαρέτ (τελούνται εργασίες), αλλά και διεκδικούμενες παρεμβάσεις όπως εντός του βυζαντινού κάστρου, συμπληρώνουν το «παζλ» ανάδειξης του ιστορικού κέντρου.

Πεζόδρομος σε δύο χρόνια η Σοφούλη;

Όλα όμως, έχουν ως επίκεντρο το Βυζαντινό Κάστρο της πόλης. Γι’ αυτό, όπως δήλωσε στον «Χ» ο αρχιτέκτονας που ασχολείται με τις εργασίες στο κάστρο, Γιώργος Ευφραιμίδης, υπάρχει ένα νέο σχέδιο στα σκαριά, προκειμένου ο πύργος να ‘φανεί’ ξανά επί της οδού Σοφούλη. Σε πρώτη φάση «ο πύργος θα σηματοδοτηθεί με άλλο χρώμα κυβόλιθου και θα τον ‘βλέπουμε’», είπε. Σε δεύτερη φάση «στοχεύουμε ότι σε δύο χρόνια, μετά από συγκοινωνιακή μελέτη που θα κάνει ο Δήμος Κομοτηνής, θα πεζοδρομηθεί η οδός Σοφούλη και εκεί θα μπορέσουμε επιτέλους να αναδείξουμε και τον θαμμένο μέσα στο δρόμο πύργο».

«Θυσιάστηκε» κτίριο της Μητρόπολης

Επί των τελευταίων εξελίξεων, χθες κατεδαφίστηκε για χάρη ανάδειξης του κάστρου, ένα μικρό κτίσμα που ανήκει στη Μητρόπολη Μαρωνείας-Κομοτηνής, το κτίσμα στο οποίο στεγαζόταν η Ενοριακή Βιβλιοθήκη και χρονολογούταν περί του ’10-’20. Το κτίσμα κατεδαφίστηκε «για να αναδειχθεί η δυτική πλευρά του ορθογώνιου πύργου Π4. Είναι ο τέταρτος πύργος του κάστρου και ο καλύτερα σωζόμενος σε ύψος», όπως ενημέρωσε ο κος Ευφραιμίδης.

Πλέον, τα νέα δεδομένα επιτρέπουν την πρόοδο των ανασκαφικών ερευνών που ήδη έχουν ‘βρει’ περί των 15 μέτρων από το τείχος της πόλης κι αναμένεται να συνεχιστούν στο νέο αυτό σημείο έως την θεμελίωση του πύργου. Στο ευρύτερο σημείο άλλωστε «έχουμε βρει ήδη ένα στρώμα καταστροφής και μάλλον κατώφλι από είσοδο πυλίδας του κάστρου, όχι η κύρια πύλη του», πρόσθεσε ο αρχαιολόγος, ο οποίος εξήγησε ότι τους επόμενους μήνες (προκειμένου να γίνει η δεύτερη φάση ανάπλασης του ιστορικού κέντρου –βλ. πάνω-) ο Δήμος Κομοτηνής θα κατεδαφίσει το όμορο κτίριο, «προκειμένου να γίνει η διάνοιξη του πεζόδρομου».

Μητροπολίτης Παντελεήμων: «Δώρο στην πόλη»

Ως «δώρο στην πόλη» και «έμπρακτη προσφορά της Μητρόπολης για την ανάδειξη του ιστορικού κέντρου», χαρακτήρισε την απόφαση της Μητρόπολης να προσφέρει προς κατεδάφιση το κτίριο της Ενοριακής Βιβλιοθήκης. Ο Μητροπολίτης, μέσα από τη συχνότητα του ράδιο Χρόνος 87.5fm μοιράστηκε την ιστορία της απόφασης, σύμφωνα με την οποία «είδα» πως το κτίριο «ήταν μία ‘παραφωνία’ κι έκλεινε την είσοδο από τον πυργκίσκο». «Είδα ότι υπάρχει η πλάκα της εισόδου της πόλης», πρόσθεσε, και μπροστά σε αυτό το θέαμα η απόφαση ήταν εύκολη.

Άλλωστε, όπως λέει ο ίδιος, η Μητρόπολη –μέσα κι από τα δικά της έργα που προχωρούν- έχει ως στόχο την ανάδειξη του ιστορικού κέντρου της Κομοτηνής «πρώτα για εμάς που το χαιρόμαστε, αλλά και για να γίνεται ένας πόλος έλξης γι’ αυτούς που έρχονται από άλλες πόλεις». Ο Μητροπολίτης ενημέρωσε και για την πορεία των έργων που γίνονται σε κτίρια της Μητρόπολης, όπου στη μεν Παναγία καταγράφεται πρόοδος εργασιών, στο δε Επισκοπείο στασιμότητα, ενώ στο κτίριο της Βυζαντινής Μουσικής υπάρχει ‘πυρετός’ προετοιμασίας ώστε να ενταχθεί στο ΕΣΠΑ.

Το μεταβυζαντινό νεκροταφείο

Κληθείς να μας ενημερώσει για τα ευρήματα που έχουν ανασκαφεί στις αρχαιολογικές εργασίες, ο αρχαιολόγος Γιώργος Ευφραιμίδης χαρακτήρισε «αξιόλογο εύρημα το μεταβυζαντινό νεκροταφείο που βρέθηκε» στην αυλή της Παναγίας, η ανασκαφή του οποίου προσωρινά σταμάτησε λόγω των εργασιών στον Μητροπολιτικό Ναό. Εκεί πάντως, μέχρι στιγμής «βρέθηκαν 28 ταφές με μία κεραμική πλάκα που αναφέρει την ημερομηνία 1771, ενώ η εκκλησία είναι του 1800». Μάλιστα ο κος Ευφραιμίδης εξέφρασε την βεβαιότητά του ότι «κάτω από αυτές τις ταφές υπάρχουν προγενέστερες μεσοβυζαντινές ταφές κι έχουν να κάνουν με την παλιότερη μεσοβυζαντινή εκκλησία που είναι στα θεμέλια της τωρινής (15ος αιώνας)».

Στην απέναντι πλευρά του τείχους, κοντά στη Λέσχη Κομοτηναίων, έχει βρεθεί επίσης ένα λουτρό, η ανασκαφή του οποίου συνεχίζεται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ροδόπης.

Πάρκινγκ μέσα στο φρούριο…

Εν τω μεταξύ, επικουρικά των εργασιών στο βυζαντινό κάστρο, έχει τεθεί ένα ακόμη σχέδιο, που έχει αναδείξει αναλυτικά στο παρελθόν ο «Χ», το να μπει δηλαδή ένα τέλος στο πάρκινγκ αυτοκινήτων μέσα στο κάστρο. «Δεν είναι επίσημο πάρκινγκ, είναι μια άναρχη στάθμευση αυτοκινήτων», σημειώνει ο Γιώργος Ευφραιμίδης, και συνεχίζει: «Η μεγαλύτερη έκταση ανήκει στο Υπουργείο Οικονομικών κι όχι στον Δήμο Κομοτηνής. Εντός Σεπτεμβρίου θα κατατεθεί η μελέτη –που υλοποίησε η ίδια η Εφορεία Αρχαιοτήτων- διαμόρφωσης του περιβάλλοντος και θα κατέβει στο Υπουργείο Πολιτισμού για έγκριση. Θα είναι ένα έργο που θα αναλάβει ο Δήμος Κομοτηνής μέσω ΕΣΠΑ, ελπίζω στο τωρινό κι όχι στο επόμενο».

Την μακέτα του προτεινόμενου έργου βλέπετε στην φωτογραφία, ενώ ο αρχιτέκτονας με λίγα λόγια ενημερώνει ότι η παρέμβαση θα περιλαμβάνει τα εξής: Υπαίθριο αμφιθέατρο, μεγάλο θεματικό παιδικό πάρκο με συστήματα παιδικής χαράς που θα προσομοιάζουν σε κάστρα, μια πλατεία με νερό, υπαίθρια καθιστικά και πέργκολες κι ένας πεζόδρομος κατά μήκος των σπιτιών και του Μητροπολιτικού Μεγάρου, καθώς και πολλά δέντρα.

Η κατακλείδα των σχεδόν 1.500 λέξεων που κάπου εδώ ολοκληρώνονται, βρίσκει την Κομοτηνή να προσπαθεί να περισώσει και να αναδείξει όσα κληρονόμησε, αλλά τον 20ο αιώνα αντί να αναδειχθούν, απαξιώθηκαν ή/και καταστράφηκαν στον βωμό της «αστικής ανάπτυξης»…