Πως μέσα σε 100 χρόνια η Τουρκία εκδίωξε την ελληνική μειονότητα

Πανηγυρικά έγιναν αποδεκτές οι δηλώσεις των ΥΠΕΞ Νίκου Δένδια και Μεβλούτ Τσαβούσογλου, τόσο από στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία, με τις δύο πλευρές να υποστηρίζουν πως βγήκαν νικήτριες στο διπλωματικό και επικοινωνιακό μπρα-ντε-φερ στην Άγκυρα, το βράδυ της Πέμπτης 15/04.

Μία μέρα αργότερα, όμως, έγινε ίσως η πιο βαρύνουσα δήλωση, από πλευράς Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Ο Τούρκος πρόεδρος αρχικά έσπευσε να παρουσιάσει ως διπλωματική επιτυχία τις θέσεις Τσαβούσογλου: «Ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου έβαλε τον Νίκο Δένδια στη θέση του. Δεν θα μπορούσε να περιμένει κανείς από τον Τσαβούσογλου να σιωπήσει». Στη συνέχεια, αν και θα μπορούσε να προτάξει μία σειρά ζητημάτων που απασχολούν την Τουρκία στις σχέσεις γειτονίας της με την Ελλάδα, επέλεξε να βάλει στην ατζέντα τη μειονότητα της Θράκης και πιο συγκεκριμένα το ζήτημα των Μουφτήδων, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Η Ελλάδα εξακολουθεί να διορίζει μουφτήδες στη δυτική Θράκη σαν να ήταν αξιωματούχοι του δημοσίου, ενώ το Πατριαρχείο επιλέγει τη διοίκησή του μέσω τις Ιεράς Συνόδου».

Η μειονότητα και η συνθήκη της Λωζάννης

Η δήλωση Ερντογάν αποδεικνύει όχι μόνο πως η Τουρκία αποπειράται να βάλει «χέρι» σε εσωτερικά θρησκευτικά ζητήματα της Ελλάδας, αλλά συγχρόνως προτάσσει στις πρώτες θέσεις της ατζέντας της το μειονοτικό. Ενώ οι πάγιες εθνικής θέσεις της Ελλάδας ξεκαθαρίζουν πως μοναδικό ανοιχτό ελληνοτουρκικό ζήτημα είναι διαφορά στη χάραξη ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας, ο Τούρκος πρόεδρος διατηρεί την ατζέντα επί παντός επιστητού.

Μία μέρα νωρίτερα, στο περιθώριο της κοινής συνέντευξης τύπου των δύο ΥΠΕΞ, ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου έθεσε όχι μόνο ζήτημα Μουφτήδων, αλλά επανέφερε στο προσκήνιο τον χαρακτηρισμό της μειονότητας ως εθνικής, αντί θρησκευτικής. «Μιλήσαμε για την “τουρκική μειονότητα” (sic) που ζει στην Θράκη», είπε ο Τούρκος υπουργός, για να δεχθεί την άμεση απάντηση του Νίκου Δένδια ο οποίος κατέστησε σαφές πως η Συνθήκη της Λωζάνης που βρίσκεται σε πλήρη ισχύ, ορίζει ύπαρξη μουσουλμανικής μειονότητας στη Δυτική Θράκη, όχι εθνικής. «Αυτή είναι η άποψη του ελληνικού κράτους» ξεκαθάρισε ο ΥΠΕΞ.

Σε άλλο σημείο των δηλώσεών του, ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου θέλοντας να δημιουργήσει τετελεσμένα, προέβη σε μία άστοχη σύγκριση, λέγοντας: «για την ελληνική μειονότητα που ζει εδώ, από την πρώτη στιγμή μπορέσαμε να υλοποιήσουμε βέλτιστες πρακτικές. Και οι δύο μειονοτικές ομάδες θα πρέπει να συνεχίσουν να διαβιούν σε αμφότερες τις χώρες με τρόπο που τους οδηγεί σε ευημερία και ειρήνη», αγνοώντας πως η ελληνική μειονότητα βαίνει διαχρονικά μειούμενη στην Τουρκία, λόγω των πρακτικών καταπίεση και διωγμών που υφίσταντο οι Έλληνες τις προηγούμενες δεκαετίες.

Τι απέγινε η ελληνική μειονότητα

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, οι Έλληνες που παρέμειναν στην Κωνσταντινούπολη, την Ίμβρο και την Τένεδο μετά την Συνθήκη της Λωζάνης υπολογίζονταν στους 130.000. Με τρεις στρατηγικές κινήσεις καταστρατήγησης δικαιωμάτων και διωγμών, η Τουρκία κατάφερε να αποψιλώσει την ελληνική μειονότητα.

Τις τρεις κινήσεις καταγράφει αναλυτικά το ελληνικό ΥΠΕΞ:

1) Στις 11 Νοεμβρίου 1942 και ενώ η παγκόσμια κοινή γνώμη ήταν απασχολημένη με τα τεκταινόμενα στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ως εκ τούτου δεν θα παρατηρούσε τις παραβιάσεις των μειονοτικών δικαιωμάτων από πλευράς Τουρκίας, η τούρκικη κυβέρνηση έθεσε σε ισχύ τον Νόμο 4305, με τον οποίο επέβαλε επαχθή φόρο περιουσίας στην ιδιοκτησία, το λεγόμενο Varlik Vergisi. O νόμος έπρεπε να εφαρμοστεί εξίσου σε όλους του πολίτες, ωστόσο, η επιλεκτική εφαρμογή του με κριτήρια τη θρησκεία και την εθνικότητα, επεδίωκε να καταστρέψει οικονομικά τις μη μουσουλμανικές μειονότητες. Η προθεσμία καταβολής του φόρου οριζόταν στις 15 ημέρες και δεν υπήρχε δικαίωμα άσκησης έφεσης. Η αποτυχία πληρωμής του φόρου είχε ως αποτέλεσμα την κατάσχεση της περιουσίας των φορολογουμένων, τη σύλληψη και τον εκτοπισμό τους σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στην πόλη Άσκαλε, υπό εξαιρετικά κακές καιρικές συνθήκες. Ο αριθμός των εξορίστων ανήλθε στα 2.500 άτομα. Αφού κατέστρεψε τις μη μουσουλμανικές μειονότητες, ο νόμος καταργήθηκε το 1944. Πρέπει να σημειωθεί ότι η ελληνική μειονότητα, αν και αποτελούσε το 0,5% του συνολικού τουρκικού πληθυσμού, συνεισέφερε το 20% του συνολικού εισοδήματος της χώρας, που προήλθε από τον εν λόγω φόρο.

2) Τη νύχτα της 6ης Σεπτεμβρίου του 1955, οργανωμένος, βάσει σχεδίου, όχλος διαδηλωτών στην Κωνσταντινούπολη εστράφη κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της ελληνικής μειονότητας, καταστρέφοντας 1.004 κατοικίες, 5.000 μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις, δύο νεκροταφεία, 73 ναούς, 23 σχολεία και 5 αθλητικά κέντρα. Ο αριθμός των Ελλήνων μειονοτικών, που αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν την Τουρκία μέχρι το 1960, συνεπεία αυτών των γεγονότων, υπολογίζεται σε 9.000 περίπου. Τον Οκτώβριο του 1961 ο τότε Πρωθυπουργός της Τουρκίας Αντνάν Μεντερές δικάσθηκε από έκτακτο τουρκικό δικαστήριο μεταξύ άλλων και για τα γεγονότα της 6ης/7ης Σεπτεμβρίου 1955 κατά της ελληνικής ομογένειας. Κατά τη διάρκεια της δίκης τονίσθηκε ο κεντρικός ρόλος που διαδραμάτισε η κυβέρνηση Μεντερές στα επεισόδια.

3) Στις 16 Μαρτίου του 1964, η Τουρκία κατήγγειλε τη διμερή Συμφωνία Εγκαταστάσεως (1930), αρνούμενη ταυτοχρόνως οποιαδήποτε διαπραγμάτευση για αντικατάστασή της από νέα συνθήκη. Τότε απελάθηκαν, σε διάστημα δύο ετών, περισσότεροι από 12.000 Έλληνες υπήκοοι εγκατεστημένοι στην Τουρκία, με στέρηση της κινητής και ακίνητης περιουσίας τους. Ακολούθησε η εκ των πραγμάτων φυγή, μέσα σε καθεστώς φόβου, χιλιάδων άλλων μειονοτικών (συγγενών τους) Τούρκων πολιτών. Σημειώνεται, ωστόσο, ότι οι εγκατεστημένοι στην Πόλη Έλληνες πολίτες απέκτησαν δικαίωμα ισόβιας εκεί διαμονής τους, δυνάμει της συμφωνίας για την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, καθώς ουδεμία σχέση έχουν με την ανωτέρω διμερή Συμφωνία Εγκαταστάσεως του 1930. Παράλληλα με τις απελάσεις, μυστικό νομοδιάταγμα* δέσμευσε όλα τα περιουσιακά στοιχεία των Ελλήνων στην Τουρκία. Τα σπίτια και οι περιουσίες των απελαθέντων περιήλθαν στο Τουρκικό Δημόσιο, αφού πρώτα χαρακτηρίστηκαν από αυτό ως εγκαταλειμμένες περιουσίες.

(*Το διάταγμα 6/3801 της 2ας Νοεμβρίου 1964, γνωστό ως «καραρναμές», από την τουρκική λέξη kararname, που σημαίνει απόφαση, είναι μυστικό διότι δεν δημοσιεύτηκε στην τουρκική Εφημερίδα της Κυβερνήσεως για να μην μπορεί να προσβληθεί στα δικαστήρια)

Με όλες τις παραπάνω ενέργειες, αλλά και την καθημερινή καταπίεση και ρατσισμό που βίωναν οι Έλληνες της Τουρκίας όλες τις προηγούμενες δεκαετίες, οδηγήθηκαν σταδιακά μεν, αλλά με σαφή κίνητρο από την Τουρκία και οργανωμένα, στον ξεριζωμό, την ξενιτειά και τη μετανάστευση. Σε αντίθεση με τις διεθνείς δεσμεύσεις που είχε αναλάβει η Τουρκία, τίποτα δεν έκανε για να εγγυηθεί την ασφάλεια και την ευημερία των Ελλήνων, παραμόνο τις τελευταίες δεκαετίες, οπόταν όμως η μειονότητα αριθμεί λιγότερα από 3.000 μέλη, άρα ο σκοπός «εξόντωσής» της έχει επιτευχθεί. Δηλαδή, η ελληνική μειονότητα πλέον αριθμεί λιγότερο από το 3% της δυναμικής που είχε προ εκατονταετίας.

Αλλά ακόμη και πέρσι, η Τουρκία συνέχισε τις προκλήσεις, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την μετατροπή της Αγίας Σοφίας από μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς προστατευόμενο από την Unesco, σε τζαμί.

Ενώ τα παραπάνω γεγονότα εξελίσσονταν στην Τουρκία, η μουσουλμανική μειονότητα της Δυτικής Θράκης, που αριθμούσε περί των 90.000 μελών την χρονιά υπογραφής της Συνθήκης της Λωζάννης (1923) δεν εκδιώχθηκε από την πατρίδα της. Αντιθέτως, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη απογραφή του 2011, η μουσουλμανική μειονότητα έχει πληθύνει αριθμητικά, έχουσα περί των 120.000 μελών.

Διονύσης Βοργιάς