«Εμβληματικό σπήλαιο και μοναδικός οικότοπος το σπήλαιο Ζα»

Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε, μέσω τηλεδιάσκεψης, η ημερίδα με θέμα «Σπήλαια και υπόγεια ζωή στη νησιωτική Ελλάδα: Προς μία ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση», που συνδιοργανώθηκε από το πρόγραμμα LIFE GRECABAT και το Δήμο Νάξου και Μικρών Κυκλάδων.

Η ημερίδα διοργανώθηκε στο πλαίσιο των τηλεδιασκέψεων – ημερίδων, που προβλέπονται στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE, στο οποίο συμμετέχει ο Δήμος Νάξου & Μικρών Κυκλάδων και θα πραγματοποιηθούν σε 10 διακριτές χωρικές ενότητες της Ελλάδας έως και το καλοκαίρι του 2022, στο πλαίσιο της δράσης Γ4 των προβλεπόμενων παραδοτέων του προγράμματος.

Στόχος της συγκεκριμένης δράσης είναι να βελτιώσει [ή να αλλάξει] τη στάση και τη συμπεριφορά των εμπλεκόμενων κοινωνικών εταίρων απέναντι στις νυχτερίδες, τα σπήλαια, τη σπηλαιόβια ζωή και τη διαχείριση τους. Για τον σκοπό αυτό οργανώνεται μία σειρά τηλεδιασκέψεων (με ενημερωτικές διαλέξεις και οργανωμένες θεματικές συζητήσεις) για την ανταλλαγή απόψεων και την καταγραφή των προβλημάτων.

Το πρόγραμμα LIFE GRECABAT

Το έργο LIFE-ΦΥΣΗ «Ελληνικά Σπήλαια και Χειρόπτερα: Διαχειριστικές Δράσεις και Αλλαγή Συμπεριφοράς», στοχεύει στην εφαρμογή επιδεικτικών δράσεων διατήρησης, την ενημέρωση του κοινού για τη ζωή στα σπήλαια, την εφαρμογή νέων συστημάτων παρακολούθησης και την προώθηση της ολοκληρωμένης διαχείρισης των σπηλαίων.

Το έργο έχει διάρκεια 4,5 έτη (01/09/2018 – 28/02/2023) και συγχρηματοδοτείται από το χρηματοδοτικό εργαλείο LIFE της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Συντονιστής Δικαιούχος είναι το Πανεπιστήμιο Κρήτης – Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (ΜΦΙΚ), ενώ συνδικαιούχοι (εταίροι) είναι το Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας, το Πράσινο Ταμείο, το Ινστιτούτο Σπηλαιολογικών Ερευνών Ελλάδας (ΙΝΣΠΕΕ) και η ΑΤΕΠΕ Διαχείριση Οικοσυστημάτων Μονοπρόσωπη ΕΠΕ. 

Ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου είναι 1,270,000 ευρώ με 60% (762,000 ευρώ) Ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και 40% 508,000 ευρώ) ιδία συμμετοχή των εταίρων του προγράμματος και τους συν-χρηματοδότες τους (80,000 ευρώ από το Ίδρυμα Α. Γ. Λεβέντη, 55,000 από το Ίδρυμα Σταύρος Σ. Νιάρχος και 373,000 ιδία συμμετοχή των εταίρων του προγράμματος).    

Το έργο υλοποιεί δράσεις διατήρησης σε 10 περιοχές του Δικτύου NATURA 2000 σε όλη την Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης και της Νάξου, ενώ παράλληλα ενημερώνει και καταρτίζει τους κοινωνικούς εταίρους.

Ως στόχο έχει να βελτιώσει την κατάσταση διατήρησης 10 ειδών χειρόπτερων (νυχτερίδων) και επιλεγμένων σπηλαίων, βοηθώντας παράλληλα την επιβίωση της μοναδικής σπηλαιόβιας ζωής (δεκάδες ενδημικά είδη εντόμων και άλλων ασπόνδυλων ζουν μόνο σε ένα ή περισσότερα σπήλαια της Ελλάδας). 

Είναι η πρώτη πανελλαδική προσπάθεια για διαχείριση, προστασία και ανάδειξη νυχτερίδων, σπηλαίων και σπηλαιόβιας ζωής, ενώ φιλοδοξεί να γίνει παράδειγμα ολοκληρωμένης διαχείρισής τους σε εθνικό επίπεδο.

«Ο Δήμος θέλει να αναδειχτεί το εμβληματικό σπήλαιο»

Όπως τονίστηκε στο πλαίσιο της διαδικτυακής εκδήλωσης, σκοπός ήταν η ενημέρωση και συζήτηση μεταξύ ειδικών και άλλων ενδιαφερομένων για τα σπήλαια, τη σπηλαιόβια ζωή και τους πληθυσμούς αυστηρά προστατευόμενων ειδών χειροπτέρων, και ειδικά στο νησιωτικό χώρο, με την ευκαιρία της φιλοξενίας της από το Δήμο Νάξου & Μικρών Κυκλάδων, ενώ στόχος υπήρξε επίσης η δημιουργική ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών για τη διατήρηση αυτών των - πρακτικά άγνωστων στους πολλούς - οικοσυστημάτων και ειδών της ελληνικής φύσης. 

Κατά την έναρξη της εκδήλωσης και μετά το καλωσόρισμα που απευθύνθηκε από την ομάδα του LIFE GRECABAT, χαιρετισμό απηύθυνε ο Δήμαρχος Νάξου & Μικρών Κυκλάδων, κ. Δημήτρης Λιανός, ο οποίος σημείωσε, πως «στη Νάξο έχουμε πράγματι ένα εμβληματικό σπήλαιο στον Ζα. Εκεί, έχουν πραγματοποιηθεί από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας, υπό τη διεύθυνση του κ. Ζάχου, έρευνες και ανασκαφές, όπου αποδείχτηκε η μακραίωνη ανθρώπινη παρουσία, η οποία εμφανίζεται από την τελική Νεολιθική περίοδο (5η – 4η χιλιετία π.Χ.) και την Πρωτοκυκλαδική περόδο (3η χιλιετία π.Χ.), ενώ συνεχίζεται σποραδικά κατά τους ιστορικούς χρόνους, την αρχαϊκή περίοδο (7ος αιώνας π.Χ) έως και τη Ρωμαϊκή εποχή (3ος αιώνας μ.Χ.)».

Όπως τόνισε, «η συνεργασία μας λοιπόν με το πρόγραμμα είναι πάρα πολύ σημαντική, καθώς ο Δήμος Νάξου και Μικρών Κυκλάδων θέλει να αναδειχθεί το εμβληματικό σπήλαιο του Ζα, αλλά και να προστατεύσει το ευαίσθητο οικοσύστημα, που περιλαμβάνει και τα χειρόπτερα, τις νυχτερίδες. Κάτι, που μπορεί να μη γνωρίζουν πολλοί, είναι πως το όρος Ζας της Νάξου είναι το υψηλότερο βουνό στις Κυκλάδες και εκεί βρίσκεται και το σπήλαιο».

Τέλος, δεσμεύτηκε, πως «τόσο οι υπηρεσίες του Δήμου, το αιρετό προσωπικό, όσο κι εγώ προσωπικά, είμαστε πρόθυμοι να προχωρήσουμε σε οποιαδήποτε δράση σχεδιάσουμε από κοινού, προκειμένου να υλοποιήσουμε αυτό το σημαντικό πρόγραμμα, αυτή την ιδιαίτερα σημαντική πρωτοβουλία, που θεωρώ πως σίγουρα θα εξελιχθεί, θα είναι ωφέλιμη προς όλους, αλλά και θα μείνει ως παρακαταθήκη για τη Νάξο».

Ήπιες παρεμβάσεις για την προστασία του σπηλαίου του Ζα

Στη συνέχεια, ο Δρ. Γιώργος Παπαμιχαήλ, Διαχειριστής του προγράμματος και διδάκτωρ Επιστημών Περιβάλλοντος, ανέλυσε τις παρεμβάσεις που έχουν πραγματοποιηθεί στο σπήλαιο του Ζα στη Νάξο από το πρόγραμμα.

Όπως σημείωσε «το σπήλαιο Ζα επιλέχθηκε ως ένα εμβληματικό σπήλαιο, αλλά και λόγω της μεγάλης σημασίας του για τα χειρόπτερα και παράλληλα ως οικότοπος».

Στη συνέχεια, ο ίδιος αναφέρθηκε στην ξεχωριστή σημασία των νησιωτικών σπηλαίων, και στους λόγους που πραγματοποιήθηκε ειδική – κατά κάποιο τρόπο – τηλεδιάσκεψη για τα σπήλαια της νησιωτικής χώρας. «Όπως φαντάζεστε ήδη όλοι, τα νησιά έχουν κάποιες ιδιαιτερότητες. Ένα από τα χαρακτηριστικά τους είναι πως είναι απομονωμένα», ανέφερε, ενώ συμπλήρωσε, πως «για τη φύση και για τα είδη, για τη σύνθεση των κοινοτήτων των ειδών στα νησιά, υπάρχουν πολλές παράμετροι που παίζουν ρόλο. Οι σημαντικότερες εξ αυτών είναι το μέγεθος του νησιού, η απόστασή του από την ενδοχώρα και η βιολογική του ιστορία. [...] Αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιών θα πρέπει να λαμβάνονται ιδιαίτερα υπόψιν και στο κομμάτι της διαχείρισης και γι’ αυτό και κάνουμε σήμερα αυτή την ξεχωριστή ενότητα».

Πιο συγκεκριμένα, σχετικά με το σπήλαιο, σημειώθηκε, πως «στη Νάξο, η παρέμβαση που σχεδιάσαμε, μαζί με την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας, έχει ως στόχο να προστατεύσει τον οικότοπο του σπηλαίου, αλλά και τα αρχαιολογικά ευρήματα που υπάρχουν σε αυτό. Στο πλαίσιο αυτό, θα γίνει μία περίφραξη της εισόδου του σπηλαίου, η οποία όμως θα αφήνει χώρο για την είσοδο και έξοδο των χειροπτέρων. Παράλληλα με αυτό το μικρής κλίμακας έργο, αρχική πρόταση του έργου ήταν να γκρεμιστούν οι τσιμεντόλιθοι οι οποίοι είχαν τοποθετηθεί παλαιότερα και φράσσουν την είσοδο του σπηλαίου και να μη γίνει καμία άλλη παρέμβαση. Μετά από συζήτηση με την ΕΠΣ κρίθηκε σκόπιμο το σπήλαιο να προστατευθεί και προς το παρόν να μην είναι ανοικτό για το κοινό, τουλάχιστον έως ότου ολοκληρωθούν οι ανασκαφικές εργασίες και οι λοιπές εργασίες αρχαιολογικού χαρακτήρα. Επιπλέον όμως, και για την προστασία της αποικίας των χειροπτέρων και ο γενικότερος οικότοπος του σπηλαίου».

Όπως τονίστηκε και από άλλους ομιλητές κατά τη διάρκεια της τηλεδιάσκεψης, η ανθρώπινη παρουσία εντός του σπηλαίου και ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, που είναι εποχή αναπαραγωγής των χειροπτέρων, μπορεί να διαταράξει την αναπαραγωγή και ενδεχομένως να οδηγήσει σε μείωση του πληθυσμού τους.

Τέλος, σημειώθηκε, πως πέραν των παρεμβάσεων μικρής κλίμακας, θα πραγματοποιηθεί τοποθέτηση πληροφοριακών πινακίδων σχετικά με το σπήλαιο, που θα περιέχει πληροφορίες αναφορικά, τόσο με το ευαίσθητο και μοναδικό οικοσύστημά του, όσο και με την σημαντική αρχαιολογική του αξία.

Στο πλαίσιο της συζήτησης και παρουσίασης από την ομάδα του έργου, συζητήθηκαν τα κενά στο νομικό πλαίσιο και οι τρόποι εφαρμογής του προκειμένου να διαμορφωθεί και θεσμικά ένα πλαίσιο προστασίας σπηλαίων και χειροπτέρων, τα σημαντικότερα προβλήματα όσον αφορά στη διαχείριση αλλά και την προστασία τους, όπως επίσης οι πιέσεις και απειλές που υπάρχουν αυτή τη στιγμή και οφείλουν να αντιμετωπιστούν μέσω της τελικής πρότασης που θα διαμορφωθεί μέσω του προγράμματος.