Η μάχη της ξαπλώστρας- Τουριστικές εντυπώσεις από την Ελλάδα των διακοπών του 2022

Στιγμιότυπα που κατέγραψε ο φακός της «Πελοποννήσου» κατά τη θερινή μας εξόρμηση στα ανατολικά πέλαγα. Φωτογραφίζει και γράφει ο Κωνσταντίνος Μάγνης. Ο τόπος δεν έχει τόση σημασία. Ίσως να ζήσατε πάνω κάτω τα ίδια και εσείς.

Με το ακόντιο στη μάχη για μια θέση στον ήλιο

Το μονοπάτι σε οδηγεί σε έναν κλασικό ελληνικό, νησιώτικο όρμο και ήδη αδημονείς διακρίνοντας κολυμβητές να τον απολαμβάνουν. Φτάνοντας στην ακτή, καραδοκεί ο μέγας υπονομευτής του ελληνικού τουρισμού: Ο καπιταλισμός της παραλίας. Ενα νέοκοπο οικονομικό φαινόμενο που στρέφεται γύρω από τη διαχείριση της ομπρέλας. Η τιμή του συστήματος ομπρέλα-ξαπλώστρα, όπως είναι γνωστό, έχει πάρει την ανιούσα στο Αιγαίο, κατά τα χρηματιστηριακά πρότυπα. Είναι μια νέα μορφή ανισότητας, αρκετά βασανιστική, γιατί ο ήλιος βαράει. Το πράγμα εξελίσσεται επιδεινούμενο: Σε παραλίες που τυχαίνουν αποκλειστικής εκμετάλλευσης από υπερκείμενες ξενοδοχειακές μονάδες, οι ομπρέλες δεσμεύονται για λογαριασμό πελατών, οι οποίοι τις κλείνουν, και όποτε εμφανιστούν. Ενδιάμεσα μπορεί να διακόψουν για φαγητό και σιέστα και άλλος πληβείος δεν μπορεί να απλώσει χέρι ή πλάτη. Ο πληβείος μπορεί να καταφύγει σε ομπρελίτσα του εμπορίου, από αυτές που μετατρέπονται σε ακόντια μακεδονικής φάλαγγας αν αγριέψουν τα μποφόρ ή υπάρξει αστοχία στο στήσιμο. Το φαινόμενο πλέον δεν αφορά μόνο δημοφιλή νησιά και ακτές, αλλά επεκτείνεται. Το θαλασσινό μπάνιο με χαλάρωση και χωρίς εγκαύματα τείνει να γίνει υπόθεση εύπορων ανθρώπων ή εκείνων που ξέρουν μυστικά που δεν ξέρουν οι άλλοι. Ή αφορά τους πολύ πρωινούς, που θα σπεύσουν στον όρμο από τις εννιά. Θερινός αγώνας δρόμου.

Τον μετράω και πονώ

Ο οφιοειδής δρόμος που σε οδηγεί προς την ακτή είναι διάσπαρτος από λιθάρια σε μεγάλη ποικιλία από βάρος και όγκο, ενώ η διαδρομή μάς προειδοποιεί με ειδικές σημάνσεις: Προσοχή, πέφτουν βράχια. Αν και δεν αποσαφηνίζεται τι είδους προσοχή μπορείς να επιδείξεις σε μια τέτοια περίπτωση. Μπορεί να αποφύγει η κορύνα του μπόουλινγκ την μπάλα που έρχεται σβουριχτή; Φτάνοντας στην ακτή, βλέπεις πελώρια βράχια με ευδιάκριτες ρηγματώσεις να επικρέμανται, ενώ θηριώδη τμήματά τους έχουν κυλήσει κατά καιρούς προς τη θάλασσα και την παραλία. Κάτω ακριβώς από τα απειλητικά βράχια- που δεν το έχουν σε τίποτα να υλοποιήσουν την απειλή τους, με σεισμό ή χωρίς- βλέπουμε κτιριακές εγκαταστάσεις τουριστικού ενδιαφέροντος, που συγκεντρώνουν επισκέπτες και απασχολούμενους. Είναι απορίας άξιο τι γίνεται με τον παράγοντα της ασφάλειας αλλά η τουριστική Ελλάδα έχει τους δικούς της κανόνες, όπως φαίνεται, αν κρίνουμε και από διάφορες ειδυλλιακές παραλίες που δέχονται κόσμο αν και είναι προφανές ότι παίζουμε με τη φωτιά. Άμα ανάψει η φωτιά, θα δούμε τι θα κάνουμε (αφού κοπάσει ο θρήνος).

Τα παιδία παίζει και σκούζει

Μύθοι και αλήθειες γύρω από το πολύκροτο δράμα «Παιδί και Θάλασσα».

Φωνάζουν επίμονα μόνο τα παιδιά των Ελλήνων όταν παίζουν στο νερό και στην άμμο; Οχι. Μπορεί να φωνάξουν και παιδιά Γερμανών ή Ιταλών την ώρα του παιγνίου.

Ισχύουν όμως τα ακόλουθα:

– Οι Έλληνες κάνουν διακοπές ανά παρέες και οικογένειες, κάτι που αυξάνει το τσούρμο, και μαζί του τον ενθουσιασμό, την πιθανότητα για καυγά και για κλάμα.

– Το Ελληνόπουλο που φωνάζει, κατά κανόνα είναι παιδί γονέων που θέλουν να χαλαρώσουν και που προτιμούν την ησυχία τους. Ελάχιστοι παίζουν με τα παιδιά τους και πολύ λίγοι ξέρουν ασφαλή παιχνίδια θάλασσας που θα απορροφούσαν την προσοχή του παιδιού και θα λειτουργούσαν και παιδαγωγικά. Το αποτέλεσμα είναι το παιδί να αυτοσχεδιάζει και να ζητά την προσοχή (και την έγκριση) των γονέων όλη την ώρα.

– Εχει ενδιαφέρον ότι έμμεσα δηλώνουμε πως η γονεϊκή ιδιότητα μάλλον μας προκαλεί κόπωση παρά ενδιαφέρον για μια δημιουργική συμπεριφορά. Θεωρούμε ότι η εξασφάλιση των υλικών εφοδίων είναι αρκετή. Σου πήρα κουβάδες, τράβα παίξε μόνος σου κι άσε με.

– Δεν είναι βέβαιο ότι διαλέγουμε κατάλληλες παραλίες για τα παιδιά μας. Ενας ήσυχος όρμος όπου το «σσσστ» είναι το κυρίως ζητούμενο, είναι συνήθως ασύμβατο με τα ενεργειακά φορτία των παιδιών.

– Στη νευρικότητα ενός παιδιού ανιχνεύεις στοιχεία ενός αγχωμένου οικογενειακού περιβάλλοντος. Όταν ένα παιδί μεγαλώνει σε ένα σπίτι όπου η φωνή είναι το βασικό εργαλείο επικοινωνίας και επιβολής, εύλογο είναι να βγάλει την εκπαίδευσή του στον ανοιχτό κοινωνικό στίβο.

– Ενδοικογενειακός ανταγωνισμός: Όταν οι γονείς δεν αγοράζουν ακριβώς τα ίδια παιχνίδια για τα παιδιά τους, η συνέχεια είναι η γνωστή.

– Πολλοί ενήλικες, πάντως, δεν αναγνωρίζουν δικαίωμα στο παιδί να κάνει διακοπές με τον τρόπο που ταιριάζει στην ηλικία του. Θεωρούν ότι η θάλασσα είναι προσωπική τους υπόθεση όπου πρέπει να ισχύουν κανόνες και γούστα των μεσηλίκων. Μπα;

Απόσταση αναπνοής

Αεροδρόμιο «Βενιζέλος»: Οι επιβάτες μεταφέρονται μέσω λεωφορείου προς το κεντρικό κτίριο. Ενας στους τρεις δεν φοράει μάσκα, κι ας απέχει το ρουθούνι του σκάρτο μισό μέτρο από το στόμα του άλλου. Ολοι εισπνέουν και εκπνέουν, συνεπώς εάν ένας που εκπνέει χωρίς να φοράει μάσκα έχει κόβιντ- και πολύ πιθανόν να έχει, αν κρίνουμε από την αναλογικότητα των κρουσμάτων- αυτός που εισπνέει, πιθανότατα θα τσιμπήσει τον ιό. Και φυσιολογικά το ξέρει. Εντούτοις αψηφά τον κίνδυνο. Μερικοί φέρουν μάσκα, αλλά την έχουν στο πηγούνι. Σου λέει, αρκετά τη φορέσαμε στην πτήση.

Προσπαθείς να ερμηνεύσεις τη στάση. Δεν βγάζει λογική, αλλά ο άνθρωπος είναι μεν λογικό ον, αλλά καθένας μας έχει τη λογική τη δική του. Διακοπές κάνουμε, άρα διακόπτουμε και από την στοιχειώδη αυτοπροστασία. Αρκετά με δαύτην. Ε. αν κολλήσουμε, κολλήσαμε. Δεν θα τρελαθούμε κιόλας. Μπορεί να σε τρελάνει μια απόσταση πεντακοσίων μέτρων; Ναι, όλα μπορούν να σε τρελάνουν στις μέρες μας.

Άγραφοι λόγω γραφικότητας

«Κοιτάξτε εδώ» μας λέει ο καφετζής στην έξοδο ενός γραφικού οικισμού, ένας χωρικός σκέτος αστρίτης. Το δημοτικό σχολείο του χωριού πριν 70 χρόνια, έτος 1953. Τα παιδιά, αριθμημένα και καταγραμμένα με το όνομά τους, είναι άνω των 160, εν συνόλω ξεπερνούσαν τα 300 σε όλες τις ηλικίες. Σήμερα, έχουν απομείνει ελάχιστα. Οσο δεν υπάρχει διαρκής παραγωγική δραστηριότητα και υποδομές, ο νέος δεν θα μένει εύκολα, κι ας φέρνει λεφτά ο τουρισμός. Αλλά γιατί ξεκληρίστηκε ο πληθυσμός στο ενδιάμεσο; τον ρωτάμε. Αποφαίνεται ως εμβριθής αναλυτής, οικονομολόγος- κοινωνιολόγος: «Γιατί ο κόσμος ήθελε λεφτά». Και εξηγεί: Μέχρι μια κάποια εποχή, η γη σε ζούσε, γιατί σε κάλυπτε στις βασικές ανάγκες της διατροφής. Οταν όμως άρχισε η δίψα για βιοτικό επίπεδο να μεγαλώνει, οι κάτοικοι συνειδητοποίησαν την ένδειά τους ως ανυπόφορη κατάσταση. Αν το κράτος αναβάθμιζε τον τόπο, ο απορφανισμός δεν θα γινόταν: Η παραγωγή θα μπορούσε να εξαχθεί με άνεση. Φεύγοντας, αφήνουμε πίσω μας ερείπια από εγκαταλειμένους ανεμόμυλους. Επαψαν να δουλεύονται (από ποιον και για ποιους;) και ρήμαξαν. Σήμερα οι αναλυτές φωνάζουν κατά του υπερτουρισμού, αλλά είναι χρήσιμο να μας πουν τον τρόπο με τον οποίο θα κρατηθεί ο κόσμος στα μέρη αυτά, εάν δεν δουλέψει ταξί, γαστρονομία, ξαπλώστρα, σερβίρισμα ή αν δεν ενισχυθούν οι υποδομές που θα επέτρεπαν στην αγροτική οικονομία να παράγει βιώσιμο εισόδημα με όρους 2022 και ενωμένης Ευρώπης και όχι φτώχειας και περιχαράκωσης.

Παραδόσεις άνευ όρων

Δεκαπενταύγουστος, ανατολικό Αιγαίο. Οι γεροπαλιοί και οι λεβέντες του χωριού μαζεύονται σε ένα τραπέζι, απομεσήμερο και πιάνουν το τραγούδι, με μεζέδες, κρασιά, τσίπουρα, τηρώντας μια παράδοση που χάνεται στο βάθος του πελάγους. Την ίδια ώρα, ο οικισμός θάλλει από φολκλόρ δραστηριότητα, φορεσιές, αναμνηστικά, λαϊκή τέχνη, τσαρούχια, εδέσματα του τόπου, είδη που συναντάς σε όλο το Αιγαίο και τις τουριστικολαϊκές ζώνες. Καλή η παράδοση, αλλά το ιμιτασιόν έχει χαμηλό κόστος παραγωγής και χαμηλά ρίσκα με περιθώριο κέρδους. Είναι σα να παίζεται μια παράσταση ανάμεσα στο αυθεντικό και το φτηνιάρικο, μια καλόκαρδη απάτη προς τον επισκέπτη που δυσκολεύεται να διακρίνει τις διαφορές, ή που δεν τον ενδιαφέρουν, εάν στο φτηνιάρικο βρίσκει τον εαυτό του: Ένα πιο αναγνωρίσιμο πολιτισμικό σχήμα, σε κόσμημα, σε ριχτάρι, σε πετσέτα θαλάσσης, σε τισέρτ. Είναι κι αυτό μια μορφή παράδοσης πλέον στη χώρα μας. Οι γεροπαλιοί και οι λεβέντες συνεχίζουν το τραγούδι, αποτελώντας και βιτρίνα και ουσία ταυτόχρονα.

Η γυναίκα σέρνει τον χορό του αιώνα

Η επομένη της Παναγίας: Ένα ακόμα χωριό πανηγυρίζει. Παναγία και παράδοση, γένους θηλυκού. Στήνεται ένα μεγάλο υπαίθριο γλέντι με δημοτική, φυσικά, μουσική, και χαζεύεις τη ζέση με την οποία οι γυναίκες του χωριού, μεγαλωμένες, νεότερες, πιτσιρίκες και ακόμα μικρότερες διεκδικούν λεβέντικα θέση στον μεγάλο κύκλο των χορευτών, στην πλειοψηφία τους γυναίκες. Πέρα από την προσήλωση στις παρακαταθήκες και τη θρησκευτικότητα, οι γυναίκες φαίνεται ότι γιορτάζουν συμβολικά, ενσυνείδητα ή διαισθητικά, τον ρόλο τους σαν εγγυητή της συνέχειας στο επίπεδο της κοινότητας και του θεματοφύλακα του οικογενειακού ιστού, όχι μόνο από τη βιολογική αλλά και την πολιτισμική σκοπιά. Με άλλα λόγια η γυναίκα χορεύει και γιορτάζει τον εαυτό της, διδάσκοντας το νόημα της μεταλαμπάδευσης στις νεότερες ηλικίες, γένους θηλυκού κι αυτές, στην πλειοψηφία. Οι άντρες που είναι; Εχουν πιάσει το τραγούδι, στο καφενείο με τους μεζέδες και στην πίσω σειρά δυο κοριτσάκια παρακολουθούν όπως στην εκκλησία τη λειτουργία, καθισμένα στο θρανίο τους.

Κωνσταντίνος Μάγνης