Μεγάλος κρατήρας μάγματος στο υποθαλάσσιο ηφαίστειο της Σαντορίνης

Τα πρώτα αποτελέσματα από την έρευνα που έχει ξεκινήσει εδώ και κάποιους μήνες στον υποθαλάσσιο χώρο της Σαντορίνης και συγκεκριμένα στην περιοχή του ηφαιστείου Κολούμπος, ήρθαν στο φως  της δημοσιότητας, από ανακοίνωση της Αμερικανικής Γεωφυσικής Ένωσης (AGU), που βασίζεται σε προηγούμενη σχετική δημοσίευση ξένων και Ελλήνων επιστημόνων. 

Αυτή τη στιγμή εντοπίζεται ένας συνεχώς αυξανόμενος όγκος μάγματος που συσσωρεύεται στον μαγματικό θάλαμο, σε βάθος περίπου 3 χιλιομέτρων κάτω από το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπος. Η παρουσία αυτού του μαγματικού θαλάμου αναδεικνύει την πιθανότητα μιας μελλοντικής έκρηξης και γι' αυτό είναι σημαντικό το συγκεκριμένο ηφαίστειο - το πιο ενεργό υποθαλάσσιο ηφαίστειο όλης της Μεσογείου - να παρακολουθείται συνεχώς σε πραγματικό χρόνο.

Σε εξέλιξη οι έρευνες στο Ηφαίστειο Κολούμπος

Αυτό το διάστημα βρίσκεται σε εξέλιξη στην περιοχή του Κολούμπου η διεθνής αποστολή Expedition 398 του μεγάλου αμερικανικού ερευνητικού σκάφους JOIDES Resolution, με τη συμμετοχή Ελλήνων επιστημόνων από το ΕΚΠΑ και το ΕΛΚΕΘΕ. Οι ερευνητές μόλις έκαναν γεώτρηση βορειοδυτικά του Κολούμπου με στόχο, μεταξύ άλλων, να ανακαλύψουν ίχνη από παλαιότερες εκρήξεις που έχουν γίνει στην περιοχή. Το δεδομένο είναι ότι θα χρειαστεί αρκετός χρόνος για να δημοσιοποιηθούν τα πρώτα ευρήματα της αποστολής, η οποία θα ολοκληρωθεί τον Φεβρουάριο με πρόσθετες γεωτρήσεις μέσα στην καλντέρα.

Διεθνής έρευνα από το περιοδικό της AGU στην Σαντορίνη

Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε παράλληλα από το περιοδικό της Advancing Earth and space science (AGU) βασίστηκε σε καινοτόμο ανάλυση των σεισμικών και άλλων δεδομένων για τον Κολούμπο που είχαν προκύψει από παλαιότερη έρευνα της αποστολής "Πρωτέας" ενός άλλου αμερικανικού ερευνητικού πλοίου στην περιοχή πριν μερικά χρόνια.

Η εκτίμηση των ερευνητών με βάση τα αποτελέσματα ήταν ότι "η τρέχουσα κατάσταση του θαλάμου μάγματος δείχνει πως μια έκρηξη με πιθανά σημαντικές επιπτώσεις είναι δυνατή στο μέλλον (μολονότι όχι επικείμενη), συνεπώς προτείνουμε την τοποθέτηση ενός μονίμου παρατηρητηρίου που θα αφορά τη συνεχή καταγραφή των σεισμών και της γεωδαισία του βυθού. Τα αποτελέσματα μας δείχνουν ότι ο Κολούμπος αποτελεί σοβαρή απειλή και δικαιολογεί μια εγκατάσταση παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο". Κάτι που ήδη άρχισε να υλοποιείται με το πρόγραμμα SANTORY και την εγκατάσταση επιστημονικών οργάνων στο βυθό του Κολούμπου.

Ιστορικά στοιχεία για το Κολούμπος

Το 1650 μ.Χ. ο Κολούμπος είχε εκραγεί, σκοτώνοντας περίπου 70 ανθρώπους στη Σαντορίνη λόγω δηλητηρίασης από τα αέρια της έκρηξης. Εκείνη η έκρηξη είχε πυροδοτηθεί από το συσσωρευμένο μάγμα σε ένα αντίστοιχο μαγματικό θάλαμο, πιθανώς σε αντίστοιχο βάθος 3-4 χιλιομέτρων κάτω από τον βυθό. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι το μάγμα στον θάλαμο έχει την τάση, σε βάθος χρόνου, να φθάσει ξανά σε παρόμοιο όγκο. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις τους, μετά την τελευταία έκρηξη του ηφαιστείου το 1650 μ.Χ., ο μαγματικός θάλαμος μεγαλώνει με μέσο ρυθμό περίπου 4 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων τον χρόνο. Ο συνολικός όγκος που έχει συσσωρευθεί κάτω από τον Κολούμπο, υπολογίζεται σε 1,4 κυβικά χιλιόμετρα.

Σύμφωνα με τον γεωφυσικό Kajetan Chrapkiewicz, “αν ο συνεχιστεί ο σημερινός ρυθμός διόγκωσης του μαγματικού θαλάμου, κάποια στιγμή μέσα στα επόμενα 150 χρόνια ο Κολούμπος θα φθάσει τα 2 κυβικά χιλιόμετρα μάγματος, που εκτιμάται ότι υπήρχαν όταν έγινε η έκρηξη του 1650 μ.Χ. Όμως, μολονότι μπορεί να γίνει μια εκτίμηση για τον μελλοντικό όγκο του μάγματος, σύμφωνα με τους ερευνητές, δεν υπάρχει τρόπος να πει κανείς με βεβαιότητα πότε θα γίνει η επόμενη έκρηξη του ηφαιστείου.”

Τι εκτιμούν οι ερευνητές

Οι ερευνητές αναφέρουν ότι μολονότι δεν φαίνεται να επίκειται άμεσα κάποιος κίνδυνος, επειδή ο Κολούμπος βρίσκεται σε σχετικά μικρό βάθος θάλασσας (περίπου 500 μέτρων), αυτό είναι πιθανό να αυξήσει την εκρηκτικότητα του. Προβλέπουν ότι όταν γίνει η έκρηξη, θα προκληθεί τσουνάμι και μια στήλη τέφρας ύψους δεκάδων χιλιομέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, κάτι που θα μπορούσε να έχει σοβαρές επιπτώσεις για τη Σαντορίνη, η οποία απέχει μόνο επτά χιλιόμετρα από τον Κολούμπο.

Την ίδια στιγμή, οι ερευνητές ευελπιστούν ότι σε συνδυασμό τα νέα στοιχεία από το SANTORY και από την ευρισκόμενη σε εξέλιξη αποστολή του IODP πέριξ της Σαντορίνης θα παράσχουν πλέον καλύτερη εικόνα του ηφαιστειακού δυναμικού της περιοχής. 

Ο K.Chrapkiewicz, παράλληλα δήλωσε, "Χρειαζόμαστε καλύτερα δεδομένα για το τι πραγματικά βρίσκεται κάτω από αυτά τα υποθαλάσσια ηφαίστεια. Η συνεχής παρακολούθηση τους θα μας επιτρέψει να κάνουμε καλύτερη εκτίμηση για το πότε μια έκρηξη μπορεί να συμβεί. Με τέτοια συστήματα, πιθανώς θα γνωρίζουμε για μια έκρηξη λίγες μέρες προτού συμβεί, ώστε οι άνθρωποι θα μπορέσουν να εκκενώσουν την περιοχή και να μείνουν ασφαλείς"

Η συνεργασία ορόσημο το περασμένο καλοκαίρι

Κομβικής σημασίας συνεργασία είχε αποφασιστεί το καλοκαίρι του 2022, μεταξύ του Δήμου Θήρας, του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) και Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) για την παρακολούθηση του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπος της Σαντορίνης, με χρήση υποθαλάσσιων οχημάτων.

Με την προγραμματική σύμβαση που ψηφίστηκε, ο Δήμος Θήρας στο πλαίσιο του αναπτυξιακού ρόλου του, της προσπάθειας του για την ισόρροπη ανάπτυξη του με προτεραιότητα την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, έχει προγραμματίσει την εκτέλεση του ερευνητικού προγράμματος «Παρακολούθηση υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπος με χρήση του Ε/Σ Φιλία και υποβρύχιου τηλεκατευθυνόμενου οχήματος».

2 ειδικά οχήματα με αποστολή την έρευνα

Το παρόν έργο, που στηρίζεται από τον Δήμο Θήρας, αφορά στη χρήση του ερευνητικού σκάφους Ε/Σ ΦΙΛΙΑ και του υποβρυχίου τηλεκατευθυνόμενου οχήματος MaxRover του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. για τα έτη 2022 και 2023 με σκοπό τη συστηματική παρακολούθηση του ηφαιστείου με τη χρήση των οργάνων του προγράμματος SANTORY, την συλλογή των δεδομένων που παράγονται, την οπτική καταγραφή του ηφαιστείου συμβάλλοντας έτσι στην συνεχή αξιολόγηση της ενεργής κατάστασής του. Ο καθαρός χρόνος υλοποίησης των εργασιών του ερευνητικού προγράμματος είναι 24 μήνες.