Πόσο κινδυνεύουν οι Κυκλάδες από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας;

Δύο εξαιρετικής σημασίας εκδηλώσεις, έχουν προγραμματιστεί για το τρίτο δεκαήμερο του Μαρτίου του 2024, από τον Δήμο Άνδρου και την ΚΔΕΠΠΑ Μυκόνου σε συνεργασία με την επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Αρχαίων Ακτογραμμών - AKTES, με θέμα τη «Κλιματική αλλαγή και τα σενάρια πρόβλεψης πλημμύρας έως το έτος 2100: αλλαγές στο παράκτιο τοπίο της Άνδρου και Μυκόνου λόγω της ανόδου του επιπέδου της θάλασσας από την αρχαιότητα έως σήμερα».

Με αφορμή τις συγκεκριμένες εκδηλώσεις ο Νίκος Μουρτζάς, Δρ γεωλόγος και ιδρυτικό μέλος της επιστημονικής εταιρείας ΑΚΤΕS, μίλησε στην "Κοινή Γνώμη" και απάντησε σε κάποιες κρίσιμες ερωτήσεις σε σχέση με το μέλλον των ακτών στις Κυκλάδες και πόσο επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή.

Αποτελεί απειλή η κλιματική αλλαγή και συγκεκριμένα η άνοδος της στάθμης της θάλασσας; 

Η κλιματική αλλαγή είναι μια πραγματικότητα που, δυστυχώς, βιώνουμε καθημερινά όλοι μας. Μία από τις κύριες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι αναντίρρητα η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, παράλληλα με την άνοδο της παγκόσμιας θερμοκρασίας. Τα πρόσφατα στοιχεία του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού μιλούν μόνα τους: τα τελευταία εννέα χρόνια (2015-2023) θα είναι τα θερμότερα χρόνια που έχουν ποτέ καταγραφεί. Η παγκόσμια μέση θερμοκρασία το 2023 ήταν περίπου +1.40±0.12°C πάνω από τον μέσο όρο της περιόδου 1850-1900, δηλαδή της δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης κατά την οποία έγινε ευρεία υιοθέτηση τεχνολογικών συστημάτων. Επιπλέον, το 2023 είναι η θερμότερη χρονιά για το διάστημα παρατήρησης 174 ετών, ξεπερνώντας και τις δύο προηγούμενες θερμότερες χρονιές 2016 και 2020. Οι υψηλές θερμοκρασίες έχουν καταστροφικές συνέπειες σε πολλές περιοχές του πλανήτη, όπως μεγα-πυρκαγιές, ακραία καιρικά φαινόμενα, πλημμύρες, με σοβαρές κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις, όπως απώλειες ζωών, καταστροφές υποδομών, επισιτιστική κρίση, μετακινήσεις πληθυσμών. 

Παράλληλα με την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας, η μέση στάθμη της θάλασσας έφθασε το 2023 στο υψηλότερό της σημείο από το 1993 και μετά, αφότου υπάρχει δορυφορική καταγραφή, αντανακλώντας τη συνεχιζόμενη υπερθέρμανση των ωκεανών καθώς και το λιώσιμο των παγετώνων και των φύλλων πάγου. Ο ρυθμός, μάλιστα, ανόδου της θαλάσσιας στάθμης είναι επιταχυνόμενος. Κατά τα τελευταία δέκα χρόνια (2013–2022) είναι υπερδιπλάσιος του αντίστοιχου ρυθμού της δεκαετίας 1993–2002. Έτσι, η απειλή για τις παράκτιες πεδινές περιοχές του πλανήτη είναι μπροστά μας. Και οι συνέπειες που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε στα επόμενα χρόνια θα είναι σοβαρές: θαλάσσια επίκλυση, υποχώρηση της ακτογραμμής, απώλεια γης, δυσλειτουργία έως και κατάργηση λιμενικών και τουριστικών εγκαταστάσεων και έργων υποδομής. Παράκτιοι αρχαιολογικοί χώροι θα χαθούν κάτω από τη θάλασσα. Σήμερα, είμαστε σε θέση να εφαρμόσουμε κλιματικά σενάρια και να προβλέψουμε σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο με χρονικό ορίζοντα έως το 2100, τις παράκτιες περιοχές που θα κατακλυσθούν. Αντιλαμβάνεστε ότι αυτή η πρόβλεψη είναι καθοριστική για το μελλοντικό σχεδιασμό παράκτιων έργων υποδομής και τη λήψη μέτρων πολιτικής προστασίας. 

Έχουν γίνει σχετικές προβλέψεις και για τις ακτές των Κυκλάδων; 

Αυτό το αντικείμενο μελετά τώρα η Εταιρεία Μελέτης Αρχαίων Ακτογραμμών – AKTES, με σκοπό να καταρτίσει τα πλημμυρικά σενάρια έως το 2100 λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας με πιλοτική εφαρμογή στα νησιά της Άνδρου, Μυκόνου και Δήλου. Η έρευνα υλοποιείται με δωρεά από το Ίδρυμα Αθηνάς Ι. Μαρτίνου στο πλαίσιο του προγράμματος «Σημεία Στήριξης» που συγχρηματοδοτούν 10 κοινωφελείς οργανισμοί. Ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2023 και θα ολοκληρωθεί το Μάρτιο του 2024, με τη διάχυση των αποτελεσμάτων στις τοπικές κοινωνίες Μυκόνου και Άνδρου μέσω των εκδηλώσεων που συνδιοργανώνουμε με το Δήμο Άνδρου και τη ΔΕΚΠΠΑ Μυκόνου. Στο  πλαίσιο της δράσης, συλλέγονται ακριβή χωροπληροφορικά δεδομένα σε επιλεγμένες παράκτιες υψομετρικά χαμηλές περιοχές, εντατικά οικονομικά και τουριστικά εκμεταλλευόμενες. Συγκεκριμένα μελετώνται: το λιμάνι Γαυρίου και ο όρμος Νημποριού Χώρας στην Άνδρο, οι όρμοι Ορνού και Κόρφου στη Μύκονο και το θαλάσσιο μέτωπο της αρχαίας Δήλου. Η επεξεργασία των στοιχείων οδηγεί στην παραγωγή ορθοφωτοχαρτών και ψηφιακών μοντέλων εδάφους. Πάνω σε αυτά θα γίνει η εφαρμογή της προβλεπόμενης ανόδου της στάθμης της θάλασσας για τα έτη 2050 και 2100, βάσει των διαφορετικών σεναρίων κλιματικής αλλαγής των προβλεπόμενων κοινωνικοοικονομικών παγκόσμιων μεταβολών σε περιφερειακή κλίμακα, όπως αναφέρονται στην 6η Έκθεση Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή. Παράλληλα, συνεκτιμάται ο τοπικός ρυθμός βύθισης του κεντρικού Αιγαίου, σύμφωνα με τις μετρήσεις των εγκατεστημένων σταθμών παγκόσμιου γεωεντοπισμού. Έτσι, καταλήγουμε σε χάρτες παρουσίασης των ευάλωτων περιοχών και καθορίζουμε με ακρίβεια τις εκτάσεις που προβλέπεται να κατακλυσθούν από τη θάλασσα, μαζί με τις υποδομές που φιλοξενούν.  

Και ποιες εκτιμάται ότι θα είναι οι επιπτώσεις της ανόδου της στάθμης της θάλασσας στις ακτές των Κυκλάδων; 

Οι μέχρι σήμερα έρευνές μας σε διάφορα νησιά των Κυκλάδων δείχνουν μια συνεχή βύθιση, αποτέλεσμα του συνδυασμού τεκτονικών κινήσεων και παγουδροευστατικής ανόδου του επιπέδου της θάλασσας, με συνεχείς μεταβολές στην ακτογραμμή τους. Οι βυθισμένες  σήμερα απολιθωμένες παλαιοακτές και οι αρχαίες παράκτιες κατασκευές, διάσπαρτες στις ακτές των κεντρικών και βορείων Κυκλάδων μαρτυρούν την ιστορία των μεταβολών της στάθμης της θάλασσας και μας επιτρέπουν να την ανασυνθέσουμε. Τα έξι χιλιάδες τελευταία χρόνια, οι βόρειες και κεντρικές Κυκλάδες έχουν  βυθιστεί περί τα 5 m,  με την πρόσφατη άνοδο της τάξης των 0,50 m από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά.  

Για να γίνουν αντιληπτές οι μεταβολές στο παράκτιο τοπίο, θα παρουσιάσω το παράδειγμα του θαλάσσιου μετώπου της Δήλου, ενός νησιού  που συγκεντρώνει το παγκόσμιο ενδιαφέρον λόγω του μεγάλου αρχαιολογικού του πλούτου. Η Δήλος από το 1990 είναι ενταγμένη στον κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Με βάση τα αποτελέσματα της έρευνάς μας, εκτιμάται ότι έως το 2050 η θάλασσα θα ανέβει κατά 0,14 m και έως το 2100 κατά 0,56 m το μέγιστο. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα, η θάλασσα να καλύψει μεγάλο μέρος της ακτής της Δήλου, όπως φαίνεται στις αντίστοιχες εικόνες. Συγκεκριμένα, το 2050, σε 26 χρόνια δηλαδή από σήμερα, η περιοχή του αρχαιολογικού χώρου θα έχει πλημμυρίσει σε μια έκταση περίπου 35 στρεμμάτων. Δυστυχώς ακόμη μεγαλύτερη, περίπου 50 στρέμματα, θα είναι η περιοχή που θα έχει καλυφθεί από τη θάλασσα σε 76 χρόνια από σήμερα, δηλαδή έως το 2100. 

Ποια είναι η Εταιρεία Μελέτης Αρχαίων Ακτογραμμών – ΑΚΤΕS

Παράλληλα, στην "Κοινή Γνώμη" μίλησε και ο νομικός LLM και από τα ιδρυτικά μέλη της επιστημονικής εταιρείας ΑΚΤΕS, Βασίλης Σταθόπουλος, ο οποίος αναφέρθηκε στο σκοπό και στους στόχους της Εταιρείας ΑΚΤΕS. Μεταξύ άλλων, ανέφερε ότι: "H AKTES είναι μια αστική μη κερδοσκοπική Εταιρεία Μελέτης των Αρχαίων Ακτογραμμών που λειτουργεί από τον Ιούνιο του 2019. Επίκεντρο των ενδιαφερόντων μας αποτελεί η διεπιστημονική μελέτη των μεταβολών του επιπέδου της θάλασσας στην προϊστορική και ιστορική χρονοκλίμακα, η συστηματική έρευνα των παράκτιων γεωμορφών και τοπίων, η γεωαρχαιολογική μελέτη των ακτών και η κατανόηση των ακτογραμμών ως δυναμικών φυσικών και πολιτιστικών συστημάτων. Οι ενάλιες αρχαιότητες  αποτελούν πολύτιμους δείκτες της μεταβολής της θαλάσσιας στάθμης και του χρόνου που συντελέστηκε. Στο πλαίσιο αυτό και σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς, η AKTES συμβάλλει στην καταγραφή και ερμηνεία της γεωαρχαιολογικής πληροφορίας ιχνηλατώντας το παράκτιο τοπίο στην ιστορική του διαδρομή. Παράλληλα με το επιστημονικό της έργο, κύριος στόχος της ΑΚΤΕS είναι η ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών για το καίριο ζήτημα της ανόδου του θαλάσσιου επιπέδου και την αναγκαιότητα θωράκισής τους σε ένα πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξη.  Η συστηματική επιδίωξη του στόχου αυτού αποδεικνύεται από τις δράσεις μας (https://aktes.gr/, https://www.facebook.com/aktes2019)."