Έκθεση Διεθνούς Αμνηστίας 2013: Τα δικαιώματα των πολιτών παρακάμπτονται

Του Φίλιππου Ζάχαρη (phil.zaharis@gmail.com)

Η παγκόσμια αδράνεια για τα ανθρώπινα δικαιώματα έχει καταστήσει τον κόσμο ολοένα και πιο επικίνδυνο για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, δήλωσε η Διεθνής Αμνηστία στην ετήσια αποτίμησή της για τα ανθρώπινα δικαιώματα ανά τον κόσμο. Η οργάνωση υπογράμμισε ότι έχουν παραβιαστεί τα δικαιώματα εκατομμυρίων ανθρώπων που έχουν ξεφύγει από συγκρούσεις και διώξεις ή που έχουν μεταναστεύσει αναζητώντας εργασία και μια καλύτερη ζωή. Κυβερνήσεις ανά τον κόσμο κατηγορούνται ότι δείχνουν περισσότερο ενδιαφέρον για την προστασία των εθνικών τους συνόρων απ’ ό,τι για τα δικαιώματα των πολιτών τους ή τα δικαιώματα εκείνων που αναζητούν άσυλο ή ευκαιρίες μέσα σε αυτά τα σύνορα. Το πόρισμα αυτό και μόνο της Διεθνούς ανθρωπιστικής οργάνωσης δείχνει ότι ο προσανατολισμός των κυβερνήσεων έχει ουσιαστικά αλλάξει. Τα τελευταία δραματικά γεγονότα στην Συρία, ένα δράμα που παρατείνεται για καιρό με αποτέλεσμα την φυγή χιλιάδων ανθρώπων, αποδεικνύουν πως αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο δεν είναι η ανθρώπινη ζωή, αλλά η υπηρέτηση και διασφάλιση των συμφερόντων και μόνο. Η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας προβαίνει σε διαπιστώσεις αναφορικά με τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλο τον κόσμο. Το 2012 η παγκόσμια κοινότητα έγινε μάρτυρας κρίσιμων καταστάσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, που ανάγκασαν έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων να αναζητήσουν ασφάλεια εντός των χωρών ή εκτός συνόρων. Από τη Βόρειο Κορέα ως το Μάλι, το Σουδάν και τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, άνθρωποι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους με την ελπίδα να βρουν ένα ασφαλές καταφύγιο. Οι άνθρωποι που προσπάθησαν να διαφύγουν από τις συγκρούσεις και τις διώξεις συχνά αντιμετώπισαν σοβαρά εμπόδια στη προσπάθεια τους να διασχίσουν τα διεθνή σύνορα. Πιο δύσκολα διέσχισαν τα σύνορα οι πρόσφυγες απ’ ό,τι τα όπλα που διευκόλυναν τη βία η οποία ανάγκασε αυτούς τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Ωστόσο, η έγκριση από τα Ηνωμένα Έθνη μιας Συνθήκης για το Εμπόριο Όπλων τον Μάρτιο του 2013 προσφέρει ελπίδες πως οι παράνομες μεταφορές όπλων που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για τη διάπραξη φρικαλεοτήτων, μπορεί επιτέλους να σταματήσει. Μέχρι τότε ας δούμε πως έχει η κατάσταση διεθνώς.

Αφρική

Σε ολόκληρη την Αφρική οι ζωές των ανθρώπων και η ικανότητά τους να συνειδητοποιούν τα δικαιώματά τους συνέχισαν να παρεμποδίζονται από τις συγκρούσεις, την εξαπλωμένη φτώχεια και τις παραβιάσεις εκ μέρους των δυνάμεων ασφαλείας και των ενόπλων δυνάμεων. Αυτά τα στοιχεία ανέδειξαν και την εγγενή αδυναμία των τοπικών και διεθνών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ειρήνης και των μηχανισμών ασφαλείας. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα εξακολουθεί να υφίσταται στο Σουδάν, εκεί όπου οι συνεχιζόμενες εχθροπραξίες είχαν ως αποτέλεσμα βαριές απώλειες αμάχων, αυξανόμενη ανθρωπιστική κρίση και διαφυγή περισσότερων από 200.000 ανθρώπων σε κοντινά κράτη. Οι γυναίκες και τα κορίτσια συνέχισαν να είναι ιδιαίτερα ευάλωτες σε διακρίσεις και σε βία με βάση το φύλο -η ενδοοικογενειακή βία, η κρατική βία, καθώς και η βία στο πλαίσιο συγκρούσεων ήταν εκτεταμένες. Βιασμοί από στρατιώτες και μέλη ενόπλων δυνάμεων πραγματοποιήθηκαν σε πολλές περιοχές συγκρούσεων, περιλαμβανομένων του Μάλι, του Τσαντ, του Σουδάν και της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό.

Αμερική

Οι εκτεταμένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του παρελθόντος και η αποτυχία να λογοδοτήσουν οι υπεύθυνοι άφησαν τα σημάδια τους σε πολλές χώρες της ευρύτερη περιοχής. Ωστόσο, οι βασικές διώξεις το 2012 σε χώρες όπως η Αργεντινή, η Βραζιλία, η Χιλή, η Γουατεμάλα και η Ουρουγάη σημείωσαν περαιτέρω σημαντικές προόδους στην απόδοση της δικαιοσύνης για τις παραβιάσεις που διαπράχθηκαν από στρατιωτικές κυβερνήσεις του παρελθόντος. Παρ’ όλα αυτά, για κάποιους ο αγώνας για πραγματική πρόσβαση στη δικαιοσύνη και το τέλος της ατιμωρησίας συνεχίστηκε. Οι κοινωνικές συγκρούσεις για τους φυσικούς πόρους συνεχίστηκαν και για πολλούς οι επιθέσεις για τα δικαιώματά τους εντάθηκαν. Ωστόσο, προωθήθηκε η αναγνώριση των δικαιωμάτων των Αυτοχθόνων Λαών, καθώς οι δικαστικές αποφάσεις επιβεβαίωσαν το δικαίωμά τους στην ελεύθερη, πρότερη και κατόπιν ενημέρωσης συναίνεση στα αναπτυξιακά έργα που τους αφορούν. Στις ΗΠΑ - τη μοναδική χώρα της περιοχής που συνέχισε να εκτελεί ανθρώπους - το Κονέκτικατ έγινε η 17η πολιτεία που απαγόρευσε τη θανατική ποινή. Και παρόλο που συνέχισαν να επιβάλλονται θανατικές ποινές στις αγγλόφωνες χώρες τις Καραϊβικής, δεν υπήρξαν εκτελέσεις κατά τη διάρκεια του έτους.

Στην Κολομβία οι πρώτες επίσημες ειρηνικές συζητήσεις εδώ και μια δεκαετία αύξησαν τις προσδοκίες ότι οι ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα στην κυβέρνηση και τις Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις της Κολομβίας θα μπορούσαν να πάρουν επιτέλους τέλος μετά από σχεδόν 50 χρόνια.

Ασία

Σε χώρες της Ασίας και του Ειρηνικού η απλή πράξη του να εκφράζει κανείς ελεύθερα την γνώμη του -είτε στους δρόμους είτε στο διαδίκτυο- αντιμετωπίστηκε με βάναυση κρατική καταστολή. Άνθρωποι δέχτηκαν συχνά παρενοχλήσεις, επιθέσεις, φυλακίστηκαν και δολοφονήθηκαν, επειδή τόλμησαν να αμφισβητήσουν τις αρχές. Οι φιλοδοξίες των γυναικών και των κοριτσιών συνέχισαν να εκμηδενίζονται σε όλη την περιοχή, καθώς τα κράτη απέτυχαν να προασπίσουν και να προβάλουν τα δικαιώματά τους. Στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν, πολλές γυναίκες και κορίτσια συνέχισαν να αποκλείονται από τη δημόσια ζωή και, σε κάποιες περιπτώσεις, υποβλήθηκαν σε δολοφονίες υπό τη μορφή εκτέλεσης από τους Ταλιμπάν.

Ευρώπη και Κεντρική Ασία

Ένα σπάνιο παράδειγμα της δημοκρατικής μετάβασης της εξουσίας για την πρώην Σοβιετική Ένωση σημειώθηκε στις κοινοβουλευτικές εκλογές της Γεωργίας. Αλλού, τα αυταρχικά καθεστώτα διατήρησαν την εξουσία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, αλλά δεν ήταν σε θέση να εγγυηθεί βασικό καταφύγιο και ασφάλεια για τους πρόσφυγες σε όλα τα κράτη μέλη της, ούτε ίσα δικαιώματα για τους έξι εκατομμύρια Ρομά πολίτες της. Τα αστικά και πολιτικά δικαιώματα απειλούνταν σε ολόκληρη την πρώην Σοβιετική Ένωση. Η μετά το 2011 καταστολή συνεχίστηκε στη Λευκορωσία, στο Αζερμπαϊτζάν αρκετοί κρατούμενοι συνείδησης αφέθηκαν ελεύθεροι ενώ νέοι άλλοι φυλακίστηκαν. Στη Ρωσία ένα νέο κύμα κατασταλτικών νόμων αύξησε την ικανότητα του κράτους να καταστέλλει κρίσιμες διαμαρτυρίες, διαδηλώσεις, μεμονωμένους πολίτες ή οργανισμούς.

Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική

Οι λαϊκές εξεγέρσεις που σάρωσαν όλη τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή από τα τέλη του 2010 συνέχισαν να διαμορφώνουν τις εξελίξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην περιοχή το 2012. Σε χώρες όπου οι αυταρχικοί κυβερνήτες είχαν εκδιωχθεί - όπως η Αίγυπτος, η Λιβύη, η Τυνησία και η Υεμένη -υπήρχε μεγαλύτερη ελευθερία στα μέσα ενημέρωσης, αλλά και διεύρυνση των ευκαιριών για την κοινωνία των πολιτών. Ωστόσο, υπήρχαν επίσης και κάποιες οπισθοδρομήσεις, καθώς σημειώθηκαν προβλήματα στην ελευθερία της έκφρασης για θρησκευτικούς και ηθικούς λόγους. Στη Λιβύη, η αποτυχία να ελεγχθούν οι πολιτοφύλακες ήταν απειλή για την πρόοδο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στη Συρία, μια από τις μεγαλύτερες ανθρωπιστικές κρίσεις βρίσκεται σε εξέλιξη.

Ελλάδα

Η Διεθνής Αμνηστία επισημαίνει, τέλος, αναφορικά με την Ελλάδα ότι καθόλη τη διάρκεια του έτους συνεχίστηκαν στην χώρα μας οι ισχυρισμοί για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την αστυνομία, περιλαμβανομένων βασανιστηρίων και υπερβολικής χρήσης βίας. Μετανάστες και αιτούντες άσυλο αντιμετώπισαν εμπόδια στην υποβολή των αιτήσεών τους και συχνά κρατήθηκαν σε υποτυπώδεις συνθήκες. Κλιμακώθηκαν δραματικά τα εγκλήματα μίσους με βάση τη φυλή και την εθνικότητα. Επιθέσεις όμως δέχθηκαν και οι δημοσιογράφοι από τις αστυνομικές αρχές κατά την διάρκεια διαδηλώσεων. Παρά τις βελτιώσεις που αναφέρθηκαν στο επίπεδο προσφυγής της διαδικασίας χορήγησης ασύλου, η Ελλάδα είχε σημειώσει μικρή πρόοδο στη δημιουργία ενός δίκαιου και αποτελεσματικού συστήματος. Στο τέλος της χρονιάς η νέα Αρχή Ασύλου δεν είχε ξεκινήσει ακόμα να επεξεργάζεται τις αιτήσεις για άσυλο λόγω σοβαρής έλλειψης προσωπικού. Ο αριθμός των επιθέσεων, επίσης, με ρατσιστικά κίνητρα κλιμακώθηκε δραματικά κατά τη διάρκεια της χρονιάς. Τον Οκτώβριο, το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας ανέφερε πως τα περισσότερα από τα μισά εκ των 87 καταγεγραμμένων περιστατικών ήταν συνδεδεμένα με εξτρεμιστικές ακροδεξιές ομάδες οι οποίες είχαν ενεργήσει οργανωμένα και προσχεδιασμένα