«Νηφάλια, ασκητική, θεμελιώδης, ανατρεπτική και καινούρια»

Στην αλληλένδετη πορεία τουρισμού και αρχιτεκτονικής μέσα στο χρόνο και στην ανάγκη παράλληλης ανάπτυξής τους, αναφέρεται άρθρο της «Καθημερινής»

«Πρέπει να αναζητήσουμε την αρχιτεκτονική του λιγότερου», τονίζει ο καθηγητής αρχιτεκτονικού και αστικού σχεδιασμού, Γιάννης Αίσωπος, μιλώντας στην εφημερίδα «Καθημερινή» για την τουριστική αρχιτεκτονική, με αφορμή το πρότζεκτ «Ξαναφτιάχνοντας την Ελλάδα: Τοπία τουρισμού», που παρουσίασε ως εθνικός επίτροπος στη Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας.

Στην έκθεσή του, ο καθηγητής κ. Αίσωπος, αναλύει την πορεία μέσα στην ιστορία των τελευταίων εκατό ετών της αρχιτεκτονικής των ξενοδοχείων, των υποδομών υποδοχής, όπως είναι αεροδρόμια και λιμάνια, των οργανωμένων παραλιών, των τουριστικών περιπτέρων, των μουσείων, ακόμη και των αρχαιολογικών χώρων. Όπως υποστηρίζει ο ίδιος, όλα αυτά είναι μορφές αρχιτεκτονικής που καθιστούν τον τουρισμό εφικτό.

Ξεκινώντας να παρατηρεί τα στάδια της εξέλιξης της τουριστικής αρχιτεκτονικής από το 1914, ακριβώς έναν αιώνα πριν, η έκθεση εντοπίζει τα «λάθη» του παρελθόντος και προτείνει ιδέες για το αύριο, στα πλαίσια του γενικού πνεύματος της φετινής Μπιενάλε με τίτλο «Fundamentals» («Τα θεμελιώδη»), στην οποία ο Ολλανδός αρχιτέκτων και κεντρικός επιμελητής της διοργάνωσης, κ. Κούλχαας, είχε την ιδέα να ζητήσει από τις συμμετοχές των χωρών, να θίξουν στα πρότζεκτ τους το φαινόμενο της σταδιακής απώλειας, σβησίματος και κατάργησης των εθνικών αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών, χάριν της υιοθέτησης μιας αφομοιωμένης παγκόσμιας αρχιτεκτονικής.

Ιστορική διαδρομή

Από το 1914 έως και το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι διακοπές ήταν προνόμιο των εκπροσώπων της αστικής τάξης, οι οποίοι παραθέριζαν σε περιοχές όπως η Αιδηψός, τα Καμμένα Βούρλα, το Λουτράκι, κ.α, καθώς η εποχή χαρακτηριζόταν κυρίως από τον ιαματικό τουρισμό. Παρατηρείται την εποχή αυτή η άνθιση ξενοδοχείων που υποδέχονταν τους τουρίστες των ιαματικών λουτρών, αλλά και η κατασκευή των πρώτων «γκραντ οτέλ», θέρετρα προορισμένα για τους εύπορους επισκέπτες των ανώτερων τάξεων.

Στα πρώτα χρόνια μετά τον πόλεμο γίνεται η μεγάλη στροφή στον παραθαλάσσιο τουρισμό, που μέχρι τις μέρες μας συνεχίζει να είναι και η κυριότερη μορφή τουρισμού στην Ελλάδα. Από τότε μέχρι σήμερα, ο Γιάννης Αίσωπος χωρίζει την εξέλιξη της τουριστικής αρχιτεκτονικής σε τρεις βασικές περιόδους.

Την πρώτη περίοδο αποτελούν οι δεκαετίες του 1950 και 1960 κατά τις οποίες ξεκινά η ανάπτυξη του τουρισμού από το κράτος, αφού ο ιδιωτικός τομέας δεν έχει συνέλθει από τις καταστροφικές συνέπειες του πολέμου, με τη δημιουργία από τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού (ΕΟΤ) του ιστορικού προγράμματος «Ξενία», επιτυγχάνοντας τους στόχους της τουριστικής άνθισης και της κατασκευής πρότυπων τουριστικών μονάδων ανά την επικράτεια.

Αυτά τα ξενοδοχειακά κτίρια, αποτελούσαν τα πρώτα δείγματα του μεταπολεμικού μοντερνισμού στην Ελλάδα, ενώ χαρακτηρίζονταν από την εναπόθεση της αρχιτεκτονικής στο τοπίο. Όπως εξηγεί ο καθηγητής, αυτό συμβαίνει, διότι αφ’ενός η χώρα ήθελε να παρουσιάζεται ως προοδευτική και μοντέρνα και αφ’εταίρου οι κυριότεροι αρχιτέκτονες, που βρίσκονταν σε θέσεις-κλειδιά εκείνη την εποχή, ήταν επηρεασμένοι από το διεθνές κίνημα, μην ξεχνώντας όμως να το προσαρμόζουν στα ελληνικά δεδομένα. Αποτέλεσμα αυτού του κράματος, ήταν «ένα ελληνικό μοντέρνο ιδίωμα, πρωτότυπο, το οποίο προκύπτει από τη σύνθεση τοπικής αρχιτεκτονικής και τοπικών υλικών με τις αναφορές του μοντέρνου κινήματος.»

Στη συνέχεια, η αρχιτεκτονική του τουρισμού περνά στη δεύτερη περίοδο, των δεκαετιών του ’70 και ’80, όπου σημειώνεται μια δραματική αύξηση του αριθμού των τουριστών και η ανάγκη για περισσότερα και μεγαλύτερα καταλύματα οδήγησε στην κατασκευή μεγάλων κτιρίων διεθνούς στυλ, τελείως αποκομμένων από το εκάστοτε τοπίο, να ξεχωρίζουν σχεδόν, όπως αναφέρει ο κ. Αίσωπος, σαν ξένα σώματα.

Στην τρίτη φάση, μετά το 1980, έρχεται ένα πρόγραμμα του ΕΟΤ που έχει να κάνει με την αποκατάσταση και την ανάπτυξη των παραδοσιακών οικισμών, όπως τα Βάθεια της Μάνης, τα Ζαγοροχώρια, η Μονεμβασιά, τα χωριά του Πηλίου, η Οία στη Σαντορίνη και πολλές άλλες περιοχές, θέτοντας υπό αμφισβήτηση το ξενόφερτο μοντέρνο στυλ που επικρατούσε μέχρι τώρα.

Η αρχιτεκτονική στρέφεται προς το παραδοσιακό και το μοντέρνο στυλ απορρίπτεται. Σαν παράδειγμα ο καθηγητής φέρνει την Οία, η οποία από ένας σχεδόν εγκαταλελειμένος οικισμός, εξελίχθηκε σε έναν από τους κορυφαίους προορισμούς παγκοσμίως. Οι ξένοι επισκέπτες δείχνουν να εκτιμούν περισσότερο την παραδοσιακή τοπική αρχιτεκτονική, η οποία πλέον κυριαρχεί και στα επόμενα χρόνια γίνεται ένας διαχωρισμός των εξωτερικών από τους εσωτερικούς χώρους, μέσα στους οποίους ενσωματώνονται τα σπα, τα υδρομασάζ, οι φωτισμοί και άλλα διάφορα γκάτζετ, που επιβάλλει η κουλτούρα της ευδαιμονίας και ευεξίας των καιρών της οικονομικής ακμής.

Τα συμπεράσματα της έκθεσης

Σύμφωνα με τον Γιάννη Αίσωπο, τα συμπεράσματα που απορρέουν από την έκθεση «Ξαναχτίζοντας την Ελλάδα: Τοπία τουρισμού», η οποία παρουσιάστηκε στην Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής, είναι δύο. Το ένα αφορά το παρελθόν και το άλλο αφορά το μέλλον.

Το συμπέρασμα, που προκύπτει από την ανασκόπηση του παρελθόντος, είναι ότι από την περίοδο της χούντας ξεκινά μια τάση μαζικοποίησης του τουρισμού, ενώ με την ανάπτυξη από το δικτατορικό καθεστώς των “rooms to let”, μιας, όπως αναφέρει ο αρχιτέκτονας, «εκδημοκρατισμένης» μορφής τουρισμού, παρατηρείται η αστικοποίηση του ελληνικού τουριστικού τοπίου.

Το δεύτερο συμπέρασμα, έχει να κάνει με την πορεία της τουριστικής αρχιτεκτονικής από δω και στο εξής. Η πρόταση που έχει να κάνει ο διακεκριμένος καθηγητής του αρχιτεκτονικού και αστικού σχεδιασμού, είναι να αναζητηθεί μια «αρχιτεκτονική του λιγότερου», η οποία θα πρέπει να είναι μινιμαλιστική, αλλά νηφάλια, χωρίς την υπερβολή και τον ευδαιμονισμό των προηγούμενων χρόνων, θεμελιώδης, ίσως σε κάποιο βαθμό ασκητική. Η Ελλάδα να φέρει κάτι νέο και ανατρεπτικό στο διεθνές τουριστικό σκηνικό, με την προβολή των μοναδικών χαρακτηριστικών του πολιτισμού της, τα οποία στους καιρούς των «παχιών αγελάδων» είχαν σχεδόν ξεχαστεί. ειδικά σε αυτό το σημείο της κρίσιμης καμπής, που διανύει αυτό το διάστημα η χώρα, όπου έχει αρχίσει να αναδεικνύεται η σημασία της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση και η σημασία της αειφορίας. Αυτός είναι ένας προβληματισμός, που ο κ. Αίσωπος θεωρεί ότι θα ενταθεί σε βάθος χρόνου και θα ωθήσει τελικά στη γαλούχηση συνειδητοποιημένων αρχιτεκτόνων, ξενοδόχων και πελατών, αφού προηγουμένως μπουμε στη διαδικασία ενός ουσιαστικού αναστοχασμού, καθώς στη μετά κρίσης εποχή δεν είναι δυνατόν να αναπτύσσεται ο τουρισμός με τον ίδιο τρόπο, όπως πριν.